Ο Μάνος Στεφανίδης είναι Ιστορικός Τέχνης και Αναπληρωτής Καθηγητής στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ

Γύζης, ο ηδυπαθής, ο ερωτευμένος !

Συχνά θαυμάζω, συχνά με τρομάζει ο αμείλικτος τρόπος με τον οποίο κοιτάζουν τα εκθέματα τους θεατές τους. Τα απόμακρα έργα, τους επισκέπτες τους.

Το μυθοποιημένο έργο τέχνης, a priori πλεονεκτώντας, διαθέτει εκείνη την μυστική γνώση που το υποκείμενο εμπρός του, αθώο και εφήμερο, αγνοεί. Εν προκειμένω έχουμε το ωραιότερο πορτρέτο της νεοελληνικής ζωγραφικής. Πρόκειται για την Αρτέμη Νάζου, σύζυγο του Νικόλαου Γύζη, πίνακας φιλοτεχνημένος γύρω στα 1890…

Η Άρτεμις εικονίζεται εδώ και ως γυναίκα και ως αίνιγμα και ως μυστήριο. Γοητευτική και επικίνδυνη όπως ήταν το ιδανικό του Jugendstil, ηδυπαθής και δαιμονική. Ο Γύζης, όπως εξάλλου και ο Παπαδιαμάντης, με το ουσιαστικό έργο του, πόρρω απέχει της συνήθους, αγιοποιημένης εικόνας του. Μοιάζει ο λάγνος Σάτυρος του Χαλεπά μαζί με τον σκανταλιάρη μικρό Έρωτα να έχουν γλιστρήσει στο εργαστήριο του Τήνιου ζωγράφου για να του μεταδώσουν τον οίστρο τους.

Ο πίνακας αυτός είναι εικαστικό αριστούργημα καθώς τα μπλε, τα πράσινα και τα μαύρα, άλλοτε εξουδετερωμένα άλλοτε καθαρά, δημιουργούν μιαν ατμόσφαιρα σχεδόν παραισθητική. Αριστερά του μοντέλου, σε γοητευτική αμφισημία, μόλις διακρίνονται ένα πολύχρωμο κλουβί και ένα καναρίνι έξω από αυτό! Σπάνια περίπτωση όπου η μουσική υποδηλώνεται στην εικόνα.

Την διακρίνετε; Το φόντο, τέλος, της σύνθεσης λάμπει αριστοτεχνικά μέσα στην αφαιρετική, χρωματική του σουρντίνα. Μάθημα μαζί οπτική εμπειρία, ιστορία και … αριστούργημα!

Δίπλα του αναρτώ το σπουδαίο, ομαδικό πορτρέτο που εντοπίστηκε πρόσφατα στη Γερμανία, με τους κύριους εκπροσώπους της Σχολής του Μονάχου (όσους τουλάχιστον μπόρεσα να ταυτίσω. Παραθέτω δίπλα αναγνωρισμένα πορτρέτα τους). Ο ζωγράφος του έργου είναι άγνωστος. Τουλάχιστον προσώρας. Αν δεν είναι κάποιος από τους εικονιζόμενους, τότε είναι αναμφισβήτητα ένας μεγάλος ζωγράφος της εποχής. Έλληνας; Γερμανός; Ο εξαιρετικός πορτρετίστας Σαββίδης; Ο επίσης σπουδαίος προσωπογράφος Ludwig Thiersch; Χρειάζεται περισσότερη έρευνα.