Η υπόθεση του έργου γνωστή: Δευτέρα 13 Δεκέμβρη του 1943, τα Καλάβρυτα πυρπολούνται από τον κατοχικό στρατό της Ναζιστικής Γερμανίας ενώ παράλληλα εκτελούνται όλοι οι άνδρες και οι έφηβοι του χωριού. Αυτό το έγκλημα πολέμου θα καταγραφεί στην ιστορία, μαζί με τη σφαγή της Μεραρχίας Άκουι, ως η μεγαλύτερη μαζική δολοφονία στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Τρεις άνδρες που έζησαν τα γεγονότα ως παιδιά κλεισμένα στο Δημοτικό Σχολείο Καλαβρύτων με τα υπόλοιπα γυναικόπαιδα, διηγούνται την τραυματική αυτή εμπειρία.

DELIVERY  2241003600  8:00-16:00 & 19:00-21:00

PANE DI CAPO ΣΤΙΣ ΠΗΓΕΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ

Σχετικά με ένα ‘Ψωμί και μια κουβέρτα’ θα μας διηγηθεί ο Δημήτρης Γκρίντζος, σκηνοθέτης και δημιουργός του ομώνυμου φιλμ, στα πλαίσια όσων εκτυλίχθηκαν το αιματηρό μεσημέρι του ’43, στην ιδιαίτερη πατρίδα του, σε μια συνέντευξη μνήμης κι αναστοχασμού.

Δημήτρη καλησπέρα και συγχαρητήρια αρχικά για το βραβείο που κέρδισε η ταινία σου στο 14ο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ-docfest στη Χαλκίδα. Επόμενος σταθμός, Σπάρτη, 22/7, στις 21:00, στα πλαίσια του 7^ου Διεθνούς Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου. Τι να περιμένουμε;

Το ‘Ψωμί και μια κουβέρτα’ είναι ένα ντοκιμαντέρ που ασχολείται με ένα ιστορικό γεγονός όπως η 13^η Δεκέμβρη του ‘43 χρησιμοποιώντας αποκλειστικά την προφορική ιστορία ως το μέσο της αφήγησής του. Ταυτόχρονα, και πέρα από το κομμάτι των συνεντεύξεων, στο κομμάτι της κινηματογραφικής διήγησης, το ντοκιμαντέρ είναι και μια μικρή ταινίας πόλης, ένα πορτραίτο δηλαδή των Καλαβρύτων σήμερα. Το προφορικό σχόλιο-σπικάζ ή οποιοδήποτε κείμενο απουσιάζει εντελώς. Οι αναμνήσεις και τα βιώματα των τριών αυτών ανθρώπων είναι ο πυρήνας του ντοκιμαντέρ, ενώ οι εικόνες έχουν μια ποιητική λειτουργία μαζί με τη μουσική. Κάτι άλλο που επίσης απουσιάζει είναι αρχειακό υλικό που δείχνει τα Καλάβρυτα μετά την καταστροφή· ό,τι χρησιμοποιήθηκε είναι προπολεμικές φωτογραφίες που δείχνουν τη ζωή μιας πολύ ζωντανής μικρής πόλης της επαρχίας, αυτού που χάθηκε ουσιαστικά με την καταστροφή και ευχαριστώ πολύ που το Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος μου παρείχε το υλικό. Ήθελα όλο αυτό λειτουργεί κάπως αντιστικτικά με τα όσα περιγράφουν οι τρεις άνδρες.

Μεγάλωσες στα Καλάβρυτα ως τα 18 οπότε και έφυγες για σπουδές; Πώς είναι να μεγαλώνει ένα παιδί σε ένα τέτοιο τόπο ζωντανής ιστορίας και θεματοφύλακα μνήμης ηρωισμού αλλά και φρικαλεότητας, όπως μαρτυρούν οι επιτύμβιες στήλες με τα ονόματα των πεσόντων στη Ράχη του Καππή;

Ναι, μεγάλωσα στα Καλάβρυτα και έφυγα για σπουδές στην Κέρκυρα. Γενικότερα, το να μεγαλώνει ένα παιδί σε έναν ιστορικό τόπο όπως τα Καλάβρυτα είναι κάτι που, χωρίς να το αντιληφθεί, γίνεται κομμάτι του πιστεύω. Ζει με την ιστορία του τόπου. Από μικρά παιδιά με τους γονείς αλλά και αργότερα με το σχολείο παραβρισκόμασταν στο μνημόσυνο που γίνεται κάθε χρόνο στις 13 Δεκέμβρη. Εκεί είναι όλοι παρόντες και σχεδόν οι περισσότεροι ακούνε ένα συγγενικό όνομα ανάμεσα σε αυτά των νεκρών. Το ίδιο και εγώ· έχουμε νεκρό από την πλευρά του πατέρα μου. Επίσης όταν ήμασταν μικροί, αλλά και τώρα φυσικά, ανεβαίναμε για βόλτες στον τόπο της εκτέλεσης. Εκεί αντικρύζεις τα Καλάβρυτα από ψηλά. Μεγαλώνοντας συνειδητοποιείς πράγματα που κάποτε ίσως σου διέφευγαν, όπως ότι από αυτό το σημείο τότε οι μελλοθάνατοι, για τελευταία φορά, αντίκρυσαν τα Καλάβρυτα να χάνονται στις φλόγες. Εγώ σίγουρα νιώθω πιο έντονα πολλά πράγματα από την ιστορία των Καλαβρύτων σε σύγκριση με παλιότερα.

Τι είναι αυτό που κάνει ένα νέο παιδί, ένα πρωτοεμφανιζόμενο καλλιτέχνη, να ταξιδέψει προς τα πίσω, στο παρελθόν, να ανασύρει μνήμες και να αναβιώσει πάθη;

Αν και είναι καθαρά υποκειμενικό, νομίζω ότι όλοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με το παρελθόν, είτε είναι αυτό της οικογένειάς μας, είτε του τόπου μας, είτε της ανθρωπότητας και ο καθένας καλείται να το διαχειριστεί με τον δικό του τρόπο. Προσωπικά, έχω την τάση να σκέφτομαι και να με απασχολεί αρκετά  το παρελθόν. Μαθαίνεις την διαδρομή που χάραξαν τα γεγονότα και μας φέρνουν στο σήμερα. Εμένα με συναρπάζει αλλά ταυτόχρονα με τρομάζει ότι οι ιστορίες του παρελθόντος, οι προσωπικές ιστορίες, που κρύβουν τόσο πλούτο, χάνονται μέρα με τη μέρα γιατί χάνονται και οι άνθρωποι εκείνης της γενιάς που έζησε αυτά τα τραγικά γεγονότα. Έχουν σίγουρα καταγραφεί πολλοί και πολλές από τις ιστορίες τους αλλά δεν παύουν να είναι ένα μικρό μόνο μέρος.

Οι πρωταγωνιστές σου είναι τα τότε παιδιά; που μαζί με τις μανάδες τους στις 13/12/43 οδηγήθηκαν στο δημοτικό σχολείο, σημερινό Δημοτικό Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος, όπου και κλειδώθηκαν για να μην μπορέσουν να αντιδράσουν στη μεγαλύτερη μαζική θηριωδία που έγραψε η μοίρα στους πατέρες, τα αδέρφια, τους παππούδες τους; Πώς ήταν η συνύπαρξή σας κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων και της δραματουργίας; Τι συναισθήματα διαμείφθηκαν μεταξύ σας; Μπορείς να μοιραστείς κάποια από αυτά μαζί μας;

Αυτή η βαθιά τραυματική εμπειρία που μοιράστηκαν ο Γιώργος, ο Σωκράτης και ο Σωτήρης είναι κάτι που κουβαλούν μαζί τους για δεκαετίες και σίγουρα η εικόνα τους έχει περάσει στη συλλογική μνήμη των Καλαβρυτινών ως αυτή της ζωντανής ιστορίας. Άλλωστε είχαν άτυπα πάντα το ρόλο του αφηγητή όλα αυτά τα χρόνια. Εδώ να σημειώσω ότι, ο ένας εκ των τριών, ο Σωκράτης Αθανασιάδης, έφυγε από την ζωή λίγο πριν ολοκληρωθεί το ντοκιμαντέρ, το χειμώνα του 2019. Έτσι, συνδέοντας και την προηγούμενη ερώτηση, ο κύριος Σωκράτης άφησε ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην ιστορία των Καλαβρύτων. Παρά τα όσα αφηγήθηκε είχε σίγουρα πολλά περισσότερα να πει.

Στο ντοκιμαντέρ βλέπουμε ένα σχετικά μικρό κομμάτι από τα όσα μου μοιράστηκαν, αλλά ταυτόχρονα βλέπουμε και τα πιο σημαντικά, όσο προχωρά το ντοκιμαντέρ τόσο φτάνουν και σε σημεία που είναι για αυτούς  πιο έντονες και πιο σκληρές οι αναμνήσεις· κάτι που θα πουν και φαίνεται στα μάτια τους ότι τους θύμισε κάτι από εκείνη την ημέρα πολύ ζωντανά. Σημασία για το ντοκιμαντέρ είχαν ακριβώς αυτές οι στιγμές, οι δικές τους μοναδικές εμπειρίες, τι έζησαν σαν μικρά παιδιά. Τι τους έμεινε χαραγμένο. Όπως το ματωμένο κομματάκι ψωμί από το σακάκι του πατέρα τους. Αυτοί οι άνθρωποι από μικρή ηλικία έχασαν πατέρα, αδέλφια, συγγενείς, συμμαθητές και φίλους ενώ βρέθηκαν και αυτοί, όπως χαρακτηριστικά λένε, μεταξύ ζωής και θανάτου. Και τους ευχαριστώ πάρα πολύ γιατί υπήρξαν απίστευτα φιλικοί μαζί μου και με βοήθησαν σε ό,τι χρειάστηκε.

Λίγο πριν την εκπνοή του χρόνου το 1943 και πριν οδηγηθούμε στα γεγονότα της 13^ης Δεκέμβρη, οι ηττημένες από τους αντάρτες στην Ευρώπη ναζιστικές δυνάμεις προσπαθούν να ελιχθούν και δίνουν εντολή για ‘’παροχή αμνηστίας εις άπαντας τους ενόπλους της υπαίθρου, εφ’ όσον παραδώσουν τα όπλα των, εντός δεκαπέντε ημερών’’, αναφέρουν οι κατοχικές εφημερίδες της εποχής. Οι αντάρτες δεν παραδόθηκαν. Τι σημαίνει μια τέτοια απόφαση; Πώς αποτιμάται σήμερα κατά τη γνώμη σου;

Νομίζω η απάντηση βρίσκεται μέσα στα γεγονότα της 13^ης Δεκέμβρη του ’43. Όλοι οι κάτοικοι των Καλαβρύτων χωρίστηκαν σε γυναικόπαιδα και στους μελλοθάνατους άνδρες και έφηβους. Στο λόφο, λίγο πριν τον επικείμενο χαμό τους, βέβαια δεν γνώριζαν ότι ήταν μελλοθάνατοι αλλά υποπτεύονταν, οι Καλαβρυτινοί άκουσαν τους Γερμανούς αξιωματικούς να δίνουν το λόγο της στρατιωτικής τους τιμής ότι δεν θα πειραχτεί κανείς. Η τραγική κατάληξη που γνωρίζουμε είναι και η αφορμή να συζητάμε τώρα.

Έχει νόημα η διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων; Ή πρέπει να δώσουμε …χάρη; Πώς το βλέπει η νέα γενιά; Τι πιστεύεις γι’ αυτό;

Δυστυχώς, μια παραίτηση, απ’ όσα δικαιούται νόμιμα η Ελλάδα, και φυσικά δεν έλαβε ποτέ έστω σε έναν μικρό ικανοποιητικό βαθμό, σε εμένα μοιάζει σαν υποχώρηση και ειδικά όταν για τόσα χρόνια συνεχίζουν να υπάρχουν προσπάθειες και άνθρωποι που διεκδικούν. Ειλικρινά, δεν ξέρω πως το βλέπει η νέα γενιά αλλά δεν νομίζω ότι η γνώμη μου απέχει από αυτή των υπολοίπων, ειδικά όταν βρεθήκαμε σα γενιά να μεγαλώνουμε και να σπουδάζουμε σε μια εποχή που η χώρα καλούταν, και συνεχίζει να καλείται, να ξεπληρώνει. Εγώ δεν είμαι ειδικός αλλά υπάρχει σίγουρα εκτενής βιβλιογραφία που μπορεί κανείς να συμβουλευτεί αλλά και πολλοί άνθρωποι που έχουν κοπιάσει αρκετά για το θέμα αυτό. Μην ξεχνάμε ότι, μανάδες και ορφανά των κατεστραμμένων ολοσχερώς Καλαβρύτων αλλά και των υπολοίπων μαρτυρικών πόλεων φυσικά, δεν έλαβαν τίποτα παρά μόνο ψίχουλα από αυτά που έχασαν τότε.

Η ιστορία της ανθρωπότητας βρίθει από αλλεπάλληλες ριπές πολυβόλων, μαζικές εκτελέσεις και αφανίσεις πληθυσμών, βλέπε Συρία στις μέρες μας. Μια από τις πιο μελανές σελίδες της ιστορίας του τόπου σε σμιλευμένη γραφή και αφήγηση της Ράχης του Καππή κλείνει με τη φράση: ‘’ Όχι άλλοι πόλεμοι’’. Πώς σε κάνει να νιώθεις;

Η επιγραφή «Όχι άλλοι πόλεμοι» είναι κάτι που καθένας, μάλλον, βρίσκει αυτονόητο σαν αίτημα. Παρ’ όλα αυτά, η σύγχρονη εποχή είναι γεμάτη παραδείγματα και την ίδια ιστορία να επαναλαμβάνεται. Μην ξεχνάμε τις εκτελέσεις ολόκληρων πληθυσμών, όπως η σφαγή των μουσουλμάνων κατοίκων της Σρεμπρένιτσα στους Γιουγκοσλάβικους Πολέμους, που συνέβη αυτές τις ημέρες του Ιούλη πίσω στο 1995. Αφανισμός. Η Συρία είναι ακόμη πιο πρόσφατο παράδειγμα, και δεν είναι το μόνο. Χωρίς βέβαια να γνωρίζουμε για τα περισσότερα από τα υπόλοιπα. Οπότε το αίσθημα είναι θλίψη και πικρία. Η σύγχρονη Ελλάδα, που πέρασε τα όσα πέρασε την περίοδο της Κατοχής, βρέθηκε με ανθρώπους να χαιρετούν ναζιστικά και εξαιτίας τους να έχουμε νεκρούς όπως  ο Φύσσας και ο Λουκμάν. Ανθρώπους να ψηφίζουν Χρυσή Αυγή ακόμη και στα Καλάβρυτα. Τα υπόλοιπα είναι γνωστά. Οπότε το να ξέρει κανείς την ιστορία του τόπου του, και όχι μόνο, είναι ένα πολύ μεγάλο βήμα αλλά όχι και το μοναδικό ώστε να μην ζήσουμε αντίστοιχες στιγμές στο μέλλον.

Έχεις σπουδές στις Οπτικοακουστικές τέχνες από το Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Πριν σε αποχαιρετήσω, θα ήθελα να σε ρωτήσω ποια είναι τα σχέδιά σου για το μέλλον; Πώς το οραματίζεσαι καλλιτεχνικά και κινηματογραφικά;

Οι σπουδές μου ήταν και η αφορμή να γίνει το ντοκιμαντέρ καθώς ήταν και η εργασία αποφοίτησής μου. Οπότε, συνεχίζω με τον ίδιο στόχο, να κάνω κινηματογράφο. Είτε είναι ντοκιμαντέρ, είτε δοκιμάζοντας την μυθοπλασία. Νομίζω είναι σημαντικό ότι μοιράζομαι τα ίδια όνειρα με τους πολύ κοντινούς μου ανθρώπους.

Πότε και πού θα γίνει διανομή για το ευρύ κοινό;

Το ‘Ψωμί και μια κουβέρτα’ ουσιαστικά πρωτοπροβλήθηκε σε φεστιβάλ μέσα στην περίοδο της καραντίνας. Και στο ETHNOFEST και στο DOCFEST, τον περασμένο χειμώνα, έγιναν διαδικτυακές προβολές λόγω των υγειονομικών μέτρων, όπως και έγινε για τα εκτός διαγωνιστικού ντοκιμαντέρ του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης τις προάλλες. Αυτό έδωσε βέβαια τη δυνατότητα σε ανθρώπους από όλη την Ελλάδα να δουν το ντοκιμαντέρ αλλά δυστυχώς από την άλλη χάνεται και η εμπειρία της μεγάλης οθόνης κάτι που βέβαια δεν ισχύει για την περίπτωση της προβολής του στο 7ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Πελοποννήσου όπως ανάφερες στην αρχή. Τώρα για διανομή δεν γνωρίζω και ο ίδιος πολλά πράγματα από την βιομηχανία γενικότερα, αλλά υποθέτω πως η τηλεοπτική διανομή είναι και η πιθανότερη περίπτωση. Αν υπάρξει κάποια πρόταση θα είναι σίγουρα κάτι ευχάριστο.

Εδώ θέλω να ευχαριστήσω κάποιους ανθρώπους όπως η καθηγήτριά μου Μαρία Χάλκου που επέβλεψε το ντοκιμαντέρ/διπλωματική μου και χωρίς αυτήν δεν θα είχα φτάσει σε αυτό το αποτέλεσμα, το Χρίστο Φωτεινόπουλο πρόεδρο του Δημοτικού Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος αλλά και τον Σάββα Καζάνη υπεύθυνο του μουσείου· η βοήθειά τους ήταν πραγματικά υπερπολύτιμη. Την Ντίνα Σωτάκη για την μετάφραση και τον υποτιτλισμό. Τον αδελφό μου Νίκο Γκρίντζο που με βοήθησε στα γυρίσματα και φυσικά την μουσικό και επίσης σκηνοθέτιδα ντοκιμαντέρ, Μαργαρίτα Χαλακατεβάκη που πέρα από την πολύτιμη βοήθεια και παρουσία της στα γυρίσματα έπαιξε και το ακορντεόν που ήταν η βάση για την πρωτότυπη ηλεκτροακουστική μουσική που έκανα.

Επισκέφτηκα πρόσφατα μετά από πολλά χρόνια τα Καλάβρυτα ως μητέρα αυτή τη φορά. Δεν ξέρω αν οφείλεται σε αυτή την τελευταία μου ιδιότητα το μέγεθος της ευθύνης να αφουγκραστώ και να μεταδώσω τον παλμό της πόλης που σφύζει από τόση ζωντανή ιστορία. Οι λόφοι γύρω από τις στροφές εισόδου στα Καλάβρυτα με οδηγούν σε δίνη αποκαρδιωτικής παραζάλης, καθώς διαβάζω τα γραφόμενα που μαρτυρούν, για να με κάνουν να ριγήσω.

Δημήτρη Γκρίντζο σ’ ευχαριστώ!

Συγχαρητήρια, καλές προβολές και καλή συνέχεια σε ό,τι κάνεις. 

*Η Ντόρα Αρκουλή είναι Ψυχολόγος με ψυχοδυναμική κατεύθυνση, ΜΔΕ στην ‘Προαγωγή Ψυχικής Υγείας και Πρόληψη Ψυχιατρικών Διαταραχών’, από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, καθώς και Υποψήφια διδάκτωρ στο τμήμα Ψυχολογίας στο ΕΚΠΑ. Ασχολείται ακόμη με τη Λογοτεχνία, το Θέατρο.