Η Ντόρα Αρκουλή είναι Ψυχολόγος με ψυχοδυναμική κατεύθυνση, ΜΔΕ στην ‘Προαγωγή Ψυχικής Υγείας και Πρόληψη Ψυχιατρικών Διαταραχών’, από την Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, καθώς και Υποψήφια διδάκτωρ στο τμήμα Ψυχολογίας στο ΕΚΠΑ. Ασχολείται ακόμη με τη Λογοτεχνία, το Θέατρο.

Ένα διαδραστικό ταξίδι στο χρόνο μάς περιμένει με τα παιδιά μας στο Βιομηχανικό Μουσείο Φωταερίου, στην Τεχνόπολη.

Τα πρωινά της Κυριακής, με οδηγό ένα σακίδιο πλάτης, παιδιά και γονείς αμφότεροι μπαίνουμε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και ξαναφωτίζουμε για λίγο την Αθήνα με σέσουλες, φτυαρίσματα, λιθάνθρακες και φουρνίσματα!

Διαλέξαμε την πρώτη ηλιόλουστη Κυριακή έναρξης της ‘’δράσης του ΒΜΦ για όλη την οικογένεια’’, για να επισκεφτούμε το μουσείο. Η ομάδα του ΒΜΦ σε ρόλο διευκολυντών – εμψυχωτών μάς υποδέχονται με όρεξη. Με εφαλτήριο ένα ειδικά επιμελημένο για κάθε ηλικιακό στάδιο εκπαιδευτικό σακίδιο με εποπτικό υλικό, ξεκινάμε την εξερεύνηση. Με τη βοήθεια ενός χάρτη ανά χείρας, αυτοκόλλητα συμπλήρωσης, παζλ και παιχνίδια, δώσαμε ζωή σε παλιά αεριοφυλάκια, ατμολέβητες, μονάδες καθαρισμού μιας άλλης εποχής και ατμομηχανές που σε κάνουν να νιώθεις λες βγαίνεις από το δωμάτιο του Ούγκο Καμπρέ, στο μυθιστόρημα του Σέλζνικ.

Μέσα και έξω από τις αίθουσες που φιλοξενούν τις μονάδες παραγωγής του φωταερίου, τα οπτικοακουστικά μέσα συμπληρώνουν την εμπειρία: Οθόνες που παίζουν βίντεο αναφορικά με τη ζωή του εργοστασίου και την παραγωγή φωταερίου, καθώς και αισθητηριακά κουτιά διάδρασης που με ένα πάτημα αποκαλύπτουν το παλαιικό κουδούνισμα σήμανσης της έναρξης εργασίας ή την τοποθέτηση της πέτρας στο βαγόνι για μεταφορά στους φούρνους.

Μεταξύ άλλων, μαθαίνουμε ότι από το 1857 έως το 1984, έτος οριστικής παύσης λειτουργίας του εργοστασίου, το φωταέριο φώτιζε τους δρόμους της Αθήνας ενώ αποτελούσε και τη βασική πηγή ενέργειας για οικιακή χρήση, όπως το μαγείρεμα και τη θέρμανση. Από το εργοστάσιο γκαζιού πήρε το όνομά της όλη η περιοχή (Γκάζι).

Περιηγούμαστε στις αίθουσες του μουσείου που φιλοξενούν κλιμακωτά τα στάδια παραγωγής και ανακαλύπτουμε τις μηχανές που κατασκευάστηκαν για τον σκοπό αυτό καθώς και τους εφευρέτες τους. Για να παραχθεί το φωταέριο, ως πρώτη ύλη, χρησιμοποιούταν ένα είδος γαιάνθρακα, ο λιθάνθρακας. Ελλείψει επαρκούς ποσότητας κοιτασμάτων στην Ελλάδα, εισαγόταν από το εξωτερικό. Ο λιθάνθρακας ψηνόταν σε ειδικούς φούρνους στους 1000 ^oC περίπου και στη συνέχεια ψυχόταν για να πέσει η θερμοκρασία του. Με την απόσταξη του λιθάνθρακα παράγονταν αέρια στοιχεία που συνθέτουν το φωταέριο. Στη συνέχεια, τα αέρια αυτά φιλτράρονταν για να απομακρυνθεί η πίσσα, η αμμωνία, η ναφθαλίνη και το υδρόθειο στις δεξαμενές καθαρισμού ενώ το αέριο που παραγόταν προωθούταν στους μετρητές για να υπολογιστεί η καθαρότητά του. Τέλος, το καθαρό απόσταγμα αποθηκευόταν σε τέσσερις μεγάλες μεταλλικές δεξαμενές (τα αεριοφυλάκια) και κατόπιν στο κτήριο ελέγχου πίεσης από όπου και διοχετευόταν στο δίκτυο υπόγειας διανομής σε όλη την πόλη.

Η ιστορία θέλει τους ανθρώπους, επηρεασμένους από δοξασίες της εποχής, να πιστεύουν σε φαρμακευτικές ιδιότητες του φωταερίου και να εισπνέουν όσο πιο βαθιά και όσο πιο πολύ μπορούν το φωταέριο προκειμένου να θεραπευθούν.

Οι συνθήκες δουλειάς ήταν πάρα πολύ δύσκολες για τους εργάτες. Πολλές ώρες και επίπονη εργασία. Καθώς τα γάντια και άλλα προστατευτικά μέσα ήταν άγνωστα για την εποχή, αναγκάζονταν να πιάνουν με γυμνά χέρια τις πυρακτωμένες στους 70-80 ^oC επιφάνειες. Οι εργάτες αρρώσταιναν εύκολα και πολλοί από αυτούς βαριά από αναπνευστικές και δερματολογικές παθήσεις. Ωστόσο, μια θέση στο εργοστάσιο ήταν περιζήτητη γιατί αμειβόταν πολύ καλά για τα δεδομένα της εποχής.

Εκτός από ψυχαγωγική για τα παιδιά, η δράση ακολουθεί και τις επικαιροποιημένες αρχές μάθησης και εμπέδωσης μέσω της ανακάλυψης, της αυτενέργειας, του παιχνιδιού και των ασκήσεων συμπλήρωσης λέξεων. Οι εμψυχωτές εκμαιεύουν από τα παιδιά τις απαντήσεις στα ερωτήματα που στοιχειοθετούν το story της δράσης και τις θεματικές κάθε σταδίου.

Ένας ζωντανός τόπος μνήμης παντρεύει το σήμερα με το χθες πλαισιώνοντας το παιχνίδι των παιδιών μας και τις ψυχαγωγικές μας επισκέψεις στο πολιτιστικό πάρκο της Τεχνόπολης. Πελώριες και αγέρωχες καμινάδες – δαχτυλίδια τελούν χρέη διατομής για πολύστροφους ελιγμούς σε λιλιπούτεια ποδηλατικά racing, ή για κυνηγητό και κρυφτό, με εσοχές άρτιες για χρήση της τέλειας κρυψώνας. Σιδηρουργείο και Υδαταέριο αποτελούν νοητά ποδοσφαιρικά όρια για τους επίδοξους τερματοφύλακες πιτσιρικάδες. Αεροφυλάκια μεγατόνων αγκαλιάζουν τις εναέριες γέφυρες, την πελώρια τσουλήθρα – τούνελ και την αράχνη σκαρφαλώματος για ένα skywalk με φόντο τον Λυκαβηττό. Μετά τη δύση του ηλίου, οι φωταγωγημένες καμινάδες και τα καζάνια του 19^ου αιώνα συντροφεύουν τη μυσταγωγία ατέλειωτων μαμαδίστικων καφέδων και ηδύποτων, παρεΐστικης κουβέντας, γενεθλίων, συναυλιών, εκθέσεων ή φεστιβαλικών και άλλων καλλιτεχνικών δράσεων. Κάποιες φορές, τον χειμώνα, όταν τα φώτα της πόλης σβήνουν και καληνυχτίζουμε την Τεχνόπολη παίρνοντας το δρόμο για το σπίτι, οι ομιχλώδεις νύχτες του Αθηναϊκού ουρανού νομίζεις ότι χαρίζουν λίγο από το σύννεφό τους στις φιλοτεχνημένες με λάμψη καπνοδόχους. Και τότε ο χρόνος μοιάζει πολύ ρευστός.

Ευχαριστώ την ομάδα του Βιομηχανικού Μουσείου Φωταερίου για τη φιλοξενία.