Ο Δρ. Πλατής Αναστάσιος είναι Ψυχίατρος, ιδρυτής και Πρόεδρος της ΠΑΝΑΚΕΙΑ. Το βιβλίο του «Δρομολόγιο-Δρ Αναστάσιος Πλατής, ο Ψυχίατρος, ο Πολιτικός, ο Άνθρωπος» διατίθεται από τα γραφεία της ΠΑΝΑΚΕΙΑ δωρεάν. 

  Δίκαιο είναι το κύριο μέσο με το οποίο η πολιτεία ρυθμίζει την κοινωνική συμβίωση με πρωταρχικό σκοπό την εξασφάλιση της ειρηνικής συνύπαρξης σε μια ορισμένη κοινωνία. Η ρύθμιση γίνεται με κανόνες δικαίου, οι οποίοι εκφράζουν , αλλά και ταυτόχρονα ρυθμίζουν συγκεκριμένες κοινωνικές σχέσεις. Η ψυχιατροδικαστική ή δικαστική ψυχιατρική υποδηλώνει τον επιστημονικό κλάδο που ασχολείται με ζητήματα που άπτονται της ψυχιατρικής ταυτόχρονα, όμως και της νομικής, υποδηλώνει δηλαδή ειδικότητα που ασχολείται με ζητήματα ατόμων με ψυχικά προβλήματα τα οποία εμπλέκονται στην δικαιοδοσία των αρχών του δικαίου.

  Οι ψυχικά πάσχοντες αποτελούν μια μικρή ομάδα πληθυσμού που δύσκολα μπορεί να προστατευτεί από μόνη της, να ορθώσει το ανάστημα της, να διεκδικήσει τα αυτονόητα. Πρόκειται για τους ψυχικά πάσχοντες συνανθρώπους μας, που ακόμα και σήμερα παραμένουν «παιδιά ενός κατώτερου Θεού», που αντιμετωπίζονται πάντα με ιδιαίτερο τρόπο τόσο από την κοινωνία, όσο και από τον εκάστοτε νομοθέτη.

  Η διαχρονική αυτή αντίληψη για ιδιαίτερη μεταχείριση των ατόμων με ψυχικά προβλήματα εκπορευόταν πάντα από την αναγνώριση της συμπεριφοράς αυτών των ατόμων ως παρεκκλίνουσας, από το στερεότυπο του μέσου ανθρώπου, συμπεριφοράς .

  Η αναγνώριση αυτή της διαφορετικότητας οδήγησε στην θέσπιση ιδιαίτερου νομοθετικού πλαισίου το οποίο βασίστηκε στην αντίληψη ότι υπήρχε αναγκαιότητα να προστατευθούν τα άτομα αυτά από τον ίδιο τον εαυτό τους , αλλά και η κοινωνία από τα άτομα αυτά, όταν αυτό είναι αναγκαίο.

Η εμπλοκή της ψυχιατρικής στην  ποινική και αστική διαδικασία αποσκοπεί στο να βοηθήσει στην απονομή δικαιοσύνης

-όταν ένας ψυχικά ασθενής διαπράττει ποινικό αδίκημα,

-όταν προκύπτουν υπόνοιες ότι ο δράστης μιας αξιόποινης πράξης είναι ψυχικά ασθενής, για να εκτιμηθεί αν είχε την ικανότητα για καταλογισμό,

-όταν πρέπει να εκτιμηθεί η νοητική κατάσταση και η ικανότητα του ατόμου να επιμελείται του εαυτού του και της περιουσίας του.

  Ο ψυχίατρος στο δικαστήριο παρέχει τις ειδικές του γνώσεις ως μάρτυρας, ως τεχνικός σύμβουλος ή ως πραγματογνώμονας. 

  Η παράνομη πράξη καταλογίζεται στον δράστη αν αυτός διαθέτει το κοινωνικά και ποινικά ελάχιστο επίπεδο υπευθυνότητας που εμφανίζει ο μέσος άνθρωπος, ώστε να επιβληθεί η προβλεπόμενη ποινή.

  Στην περίπτωση, όμως, του ψυχικά ασθενούς, για την εκτίμηση αυτής της υπευθυνότητας, είναι απαραίτητη η βοήθεια του ψυχίατρου πραγματογνώμονα δια μέσου της ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης. Ο πραγματογνώμονας ψυχίατρος έχει αναγνωριστεί ως βοηθός του δικαστή και αποτελεί το μόνο τρίτο πρόσωπο εκτός από τους διαδίκους και τον εισαγγελέα, που μπορεί να εκφέρει απεριόριστα τις προσωπικές του κρίσεις και εκτιμήσεις στα θέματα που άπτονται της ειδικότητας του .

  Ο πραγματογνώμονας διορίζεται από το δικαστήριο με συγκεκριμένα ερωτήματα και είναι υποχρεωμένος να δεχτεί την εντολή. Με άλλα λόγια, ο ψυχίατρος εντέλλεται από την πολιτεία να αποφανθεί για την ψυχική κατάσταση ατόμων με ψυχιατρικά προβλήματα, είτε για αστικά, είτε για ποινικά ζητήματα, αλλά ο δικαστής τελικά αποφασίζει γι’ αυτά, βασιζόμενος και στην ψυχιατρική πραγματογνωμοσύνη.

Είναι αυτονόητο , λοιπόν ,  ότι υφίσταται συνάρτηση μεταξύ ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης και δικαστικής απόφασης και ευρύτερα , πολύ στενή συνύφανση μεταξύ ψυχιατρικής και νομικής.

  Η κύρια αποστολή του ψυχίατρου πραγματογνώμονα έγκειται στην αξιολόγηση της υπευθυνότητας, ως κεντρικού προβλήματος της ψυχιατροδικαστικής, που καλύπτεται στο ποινικό δίκαιο από την έννοια της ικανότητας για καταλογισμό και στο αστικό δίκαιο από την έννοια της ικανότητας για δικαιοπραξία.

  Εντούτοις κατά τα τελευταία χρόνια, ο ρόλος του ψυχίατρου πραγματογνώμονα δεν περιορίζεται μόνο στην ικανότητα για καταλογισμό και δικαιοπραξία, αλλά επεκτείνεται και στην ανάλυση της προσωπικότητας του δράστη, στη πρόγνωση της μελλοντικής συμπεριφοράς του και στην κρίση για την πρόγνωση της θεραπείας του και για την επαγγελματική και κοινωνική του ένταξη.

  Επειδή ο δικαστής και ο ψυχίατρος προέρχονται από διαφορετικούς επιστημονικούς χώρους  με διαφορετικούς ρόλους και αντιλήψεις, θα πρέπει η αρωγή του πραγματογνώμονα να είναι πλήρης, αποδεικτική και αξιόπιστη, για να είναι αποδεκτή από το δικαστή, ώστε αυτός να εκδώσει τεκμηριωμένη απόφαση.

  Η έκθεση της ψυχιατρικής πραγματογνωμοσύνης θα πρέπει να συντάσσεται μετά από λεπτομερή εξέταση του ασθενούς, μία ή περισσότερες φορές, ενδεχομένως μετά από εργαστηριακές εξετάσεις, διαγνωστικές δοκιμασίες και ενημέρωση του ατόμου γύρω από το σκοπό της εξέτασης.

  Η έκθεση θα πρέπει να είναι αντικειμενική , λεπτομερής, αποδεικτική, να χρησιμοποιεί κατανοητή ορολογία, να αναφέρεται στο ιστορικό και στην ψυχική κατάσταση του εξεταζομένου, στα διαγνωστικά κριτήρια της νόσου και στην παρουσία η όχι  προηγούμενης παραπτωματικής συμπεριφοράς.

  Επιπλέον η έκθεση οφείλει να απαντά με σαφήνεια στα ερωτήματα που έχουν τεθεί από το δικαστή, με αναφορά στην αιτιολογική σχέση της ψυχολογικής κατάστασης του εξεταζομένου με την κρινόμενη υπόθεση.

  Θα πρέπει, επίσης, να μην περιέχει ενδείξεις υποκειμενικής κρίσης, η οποία θα μπορούσε να μειώσει την αξιοπιστία και να δώσει την ευκαιρία κριτικής από τους συνηγόρους των αντιδίκων.

Η πραγματογνωμοσύνη, επίσης, μπορεί να αφορά σε αστικές υποθέσεις, όπως στην ικανότητα ενός ατόμου για δικαιοπραξία (διαχείριση περιουσίας, διαθήκη ), σε ασφαλιστικές διεκδικήσεις, διεκδικήσεις για αμέλεια, κτλ.. Σ’ αυτήν την περίπτωση, ακολουθεί την ίδια τακτική με την πραγματογνωμοσύνη για ποινικές υποθέσεις, αλλά καταλήγει σε διαφορετικά συμπεράσματα. Βασίζεται, δηλαδή, στην εκτίμηση των νοητικών και ψυχικών λειτουργιών και συχνά απαιτεί νευροψυχολογικό  έλεγχο και νευροαπεικονιστική διερεύνηση (αξονική και μαγνητική απεικόνιση ) .

Οι υποθέσεις για εκτίμηση της ικανότητας για δικαιοπραξία έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, λόγω του αυξανόμενου ποσοστού των ηλικιωμένων και των συναφών επακόλουθων (Νόσος Alzheimer, εγκεφαλικές αγγειοπάθειες, οργανικά ψυχοσύνδρομα, σωματικές νόσοι ), με αποτέλεσμα τα άτομα με τέτοιου είδους  διαταραχές να τίθενται ,πάντοτε με απόφαση δικαστηρίου, σε μερική ή ολική απαγόρευση.

Η πραγματογνωμοσύνη επίσης μπορεί να αφορά υποθέσεις ακούσιου ψυχιατρικού εγκλεισμού. Η ακούσια νοσηλεία ορίζεται ως μη συγκατάθεση του ασθενούς για εισαγωγή και παραμονή του για θεραπεία σε κατάλληλη μονάδα ψυχικής υγείας.

  Η ακούσια νοσηλεία αντιπροσωπεύει τη μοναδική περίπτωση στην ποινική νομοθεσία κατά την οποία ένα άτομο υποβάλλεται σε περιορισμό προληπτικά για να μην τελέσει αξιόποινη πράξη.

  Βασίζεται στην αρχή της ευθύνης του κράτους (police power), η οποία επιτρέπει στην πολιτεία να λάβει μέτρα για να προστατεύσει τα μέλη της από επικίνδυνους ψυχικά ασθενείς και στην αρχή της ανάγκης για θεραπεία, η οποία επιτρέπει στην πολιτεία να φροντίσει τα άρρωστα μέλη της, όπως οι γονείς, τα παιδιά τους, όταν λόγω της νόσους τους δεν είναι σε θέση τα ίδια να φροντίσουν τον εαυτό τους (parens patriae).

  Για τον ψυχίατρο η απόφαση για ακούσια νοσηλεία είναι μια επώδυνη επιλογή , διότι οι συνέπειες της , είτε αποφασίζεται αυτή να πραγματοποιηθεί , είτε να μην πραγματοποιηθεί, μπορεί να είναι δυσάρεστες.

  Τα ψυχιατροδικαστικά προβλήματα που προκύπτουν από την ακούσια νοσηλεία είναι τα νομικά μέτρα που μπορεί να ληφθούν  ενάντια ψυχιάτρου για παράνομη κατακράτηση.  Στην έκθεση γνωμάτευσης για ακούσια νοσηλεία ο ψυχίατρος δεν διατρέχει κίνδυνο να δικαστεί, εφόσον ενήργησε σύμφωνα με λογική, επαγγελματική κρίση και τις προβλέψεις του ισχύοντος νόμου (2071/92). Αντίθετα, αν έχει παραλείψει να ενεργήσει σύμφωνα με το νόμο και τα επιστημονικά κριτήρια για ακούσια νοσηλεία, κινδυνεύει να ενοχοποιηθεί. Το δικαστήριο μπορεί να ζητήσει αποδείξεις ψυχικής νόσου και σαφή κριτήρια επικινδυνότητας.

   Γι’ αυτούς τους λόγους οι ψυχίατροι διαμαρτυρήθηκαν ότι η ποινικοποίηση της ακούσιας νοσηλείας βλάπτει τις παραδοσιακές σχέσεις γιατρού-αρρώστου και αποστερεί την θεραπεία από πολλούς ασθενείς , στους οποίους είναι απαραίτητη και για την καταπολέμηση της ασθένειας και για την επίδειξη σεβασμού στα  δικαιώματα των ασθενών.

  Στην κριτική  αυτή, η πολιτεία απάντησε  με το νόμο 2071/92 ο οποίος έχει θέσει αυστηρές προϋποθέσεις για την ακούσια νοσηλεία, καθώς αυτή  συνεπάγεται σε στέρηση του υπέρτατου αγαθού της προσωπικής ελευθερίας, με σκοπό να εξασφαλίσει επαρκώς τα ατομικά δικαιώματα των ασθενών.

     Ο ισχύων νόμος ξεπερνώντας αγκυλώσεις και αντιεπιστημονικές  κατασκευές του παρελθόντος , κινήθηκε προς την κατεύθυνση κατοχύρωσης κάποιων στοιχειωδών δικαιωμάτων των ακούσια εγκλεισμένων (δικαστική επιτήρηση του ακούσια εγκλεισμένου, δικαίωμα έφεσης στη δικαστική απόφαση για εγκλεισμό, δικαίωμα δικαστικής παράστασης του υπό  εγκλεισμού ατόμου, με νομική ψυχιατρική υποστήριξη) που δίνουν τη δυνατότητα αντίδρασης του ατόμου στον ακούσιο ψυχιατρικό εγκλεισμό, αλλά που στην πράξη αυτή η δυνατότητα καθίσταται συνήθως θεωρητική.

  Όσον αφορά την περιοχή μας, υπάρχει άραγε η τήρηση των νόμιμων προθεσμιών για την ακούσια εξέταση και νοσηλεία; υπάρχουν άραγε αυθαίρετες νοσηλείες εις βάρος μιας ομάδας πολιτών; Ή μήπως έχουμε συνηθίσει σε κάποια κατάσταση που δεν μας ενοχλεί ούτε η αισθητική του προβλήματος, ούτε η αντιεπιστημονική βάση; Το ΔΥΠΕ γνωρίζει άραγε αυτό τον προβληματισμό; Η νομαρχιακή διεύθυνση υγείας και Πρόνοιας είναι ενημερωμένη επί του θέματος;
  Ο δικηγορικός και ο ιατρικός  σύλλογος, έδειξε ποτέ ενδιαφέρον για την εφαρμογή της νομοθεσίας όσον αφορά την ακούσια νοσηλεία;

Προσωπική μου άποψη είναι η εξής:

βεβαιώνω μια κρατική αναλγησία και μια κοινωνική αδιαφορία απέναντι σε όσους έτυχε να είναι διαφορετικοί.

Για αυτό, λοιπόν, ελπίζω σε μια άμεση ανάληψη της πολιτικής και κοινωνικής ευθύνης από τους αρμόδιους της πολιτείας και των υγειονομικών φορέων.

Μόνο στη Ρόδο: Αποστόλου Παύλου 50 (Ανάληψη)-Βενετοκλέων (Στάδιο ΔΙΑΓΟΡΑΣ)-Ρόδου-Λίνδου (ύψος ΙΚΑ)-Λεωφόρος Κρεμαστής – Πηγές Καλλιθέας (από Μάιο-Οκτώβριο) & catering Γάμοι-Βαπτίσεις, Συνέδρια, Εκδηλώσεις