* Ο κος Αλέξανδρος Διακόπουλος είναι αντιναύαρχος ε.α., επίτιμος διοικητής ΣΕΘΑ.

Mε το επεισόδιο της επικείμενης αγοράς από την Τουρκία των ρωσικών S-400 συνεχίζεται το γεμάτο ένταση και ανατροπές σίριαλ των πολυκύμαντων σχέσεων της Τουρκίας με τις ΗΠΑ. Αυτό που κάνει το επεισόδιο αυτό κομβικό για την εξέλιξη της κατάστασης είναι το ότι η αγορά των S-400 πιθανόν να αποτελέσει και το σημείο τής μη επιστροφής όσον αφορά την απομάκρυνση της Τουρκίας από τη Δύση, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ (και το ΝΑΤΟ) έχουν αντιταχθεί σθεναρά σε αυτή την εξέλιξη και απειλούν όχι μόνο με την ακύρωση της πώλησης των αεροσκαφών F-35, αλλά και με μια σειρά εμπορικών και πολιτικών κυρώσεων. Γενικότερα, αν λάβουμε τις δηλώσεις και τις απειλές πολιτικών και αξιωματούχων των δύο πλευρών κατά γράμμα, δεν αποκλείεται να πυροδοτηθεί μια σειρά αλυσιδωτών αντιδράσεων, που ενδέχεται να οδηγήσουν την Τουρκία εκτός της Ατλαντικής Συμμαχίας, κάτι που μέχρι χθες φαινόταν αδιανόητο. Παρέλκει λοιπόν να σημειώσουμε ότι το επεισόδιο αυτό έχει τεράστια σημασία για την Ελλάδα όχι μόνο στο επιχειρησιακό, αλλά και στο πολιτικό, διπλωματικό – γεωπολιτικό επίπεδο.

Η Τουρκία, με αλματώδη ανάπτυξη της οικονομίας της τα 15 τελευταία χρόνια (που τώρα δείχνει πως βρίσκεται στο τέλος της), αλλά και της αμυντικής της βιομηχανίας, αύξησε την ισχύ της και επιχείρησε να αναδειχθεί σε σημαντική περιφερειακή δύναμη με ελευθερία δράσης και αυξημένη επιρροή.

Μια αλληλουχία εξελίξεων, όμως, στο εσωτερικό και στο εξωτερικό της Τουρκίας, κάποιες λάθος επιλογές και άστοχες ενέργειες της ηγεσίας της, καθώς και η υπερεκτίμηση της πραγματικής της ισχύος ακύρωσαν στην πράξη το δόγμα Νταβούτογλου και δημιούργησαν αβεβαιότητα και παλινδρομήσεις ως προς τη στρατηγική κατεύθυνση και τους στόχους της. Ο χώρος δεν επιτρέπει σε βάθος ανάλυση, αλλά για τις ανάγκες του άρθρου αρκεί να αναφέρουμε επιγραμματικά ότι:

Το γεγονός πως οι ΗΠΑ δεν στήριξαν πιστούς συμμάχους τους, όπως ο Μουμπάρακ, ενώ η Ρωσία στήριξε μέχρι τέλους τον Ασαντ, η κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους Su-24, που οδήγησε σε ταπεινωτική συγγνώμη του Ερντογάν προς τον Πούτιν (και στην εγκατάλειψη του Χαλεπίου ως παρεπόμενο), η τακτική συμμαχία των Αμερικανών με τους Κούρδους στη Β. Συρία και κυρίως το πραξικόπημα, για το οποίο ο Ερντογάν θεωρεί ότι, άμεσα ή έμμεσα, εμπλέκονταν οι ΗΠΑ, οδήγησαν τον Ερντογάν στην προσέγγιση με τη Ρωσία και στην αμφιβολία του κατά πόσο η προσκόλληση στο δυτικό στρατόπεδο και στις ΗΠΑ εξυπηρετεί τα συμφέροντα της Τουρκίας και τα δικά του.

Οι ΗΠΑ, από την πλευρά τους, είναι δεδομένο ότι δεν θέλουν να «χάσουν» την Τουρκία. Όμως, τα τελευταία χρόνια η Τουρκία, πολλές ενέργειες της οποίας έχουν στραφεί ευθέως κατά των αμερικανικών συμφερόντων, έχει μετατραπεί σε πολύ δύστροπο εταίρο. Στο Κογκρέσο ήδη επικρατεί αρνητικό κλίμα και σε αυτό συντείνουν και οι κακές σχέσεις Τουρκίας – Ισραήλ. Η αγορά των S-400 ενδεχομένως θα αποτελέσει τη σταγόνα που θα ξεχειλίσει το ποτήρι.

Υπό το πρίσμα των παραπάνω, δεν είναι βέβαιο κατά πόσον οι δύο πλευρές μπλοφάρουν ή είναι αποφασισμένες να τραβήξουν κι άλλο το σχοινί. Δεν μπορούμε να ξέρουμε ακόμη αν η αγορά των S-400 είναι μια απόφαση που σηματοδοτεί αλλαγή στρατηγικής πλεύσης ή μια τακτική επιλογή που έχει σκοπό να εκβιάσει αμερικανικές υποχωρήσεις. Σε κάθε περίπτωση, ο Ερντογάν έφερε την Τουρκία σε μια θέση που δεν έχει πολλά περιθώρια ελιγμών. Ενδεχόμενη αθέτηση των δεσμεύσεών του προς τη Ρωσία θα έχει άμεσες επιπτώσεις στις σχέσεις του με αυτή και θα κάψει ίσως για πάντα το ρωσικό χαρτί. Από την άλλη, οι Αμερικανοί δεν είναι διατεθειμένοι να δώσουν τα ανταλλάγματα που ζητάει η Τουρκία και είναι αποφασισμένοι να την αποκλείσουν από το πρόγραμμα του F-35 αν αυτή ολοκληρώσει την προμήθεια του ρωσικού συστήματος. Το σχοινί, λοιπόν, μπορεί να σπάσει ανεξάρτητα από τη θέληση των δύο πλευρών. Αν συμβεί αυτό, θα παραμείνει η Τουρκία στο ΝΑΤΟ; Η Τουρκία είναι σημαντική λόγω θέσης, μεγέθους ενόπλων δυνάμεων και συμμετοχής της σε πλήθος αποστολών. Για το ΝΑΤΟ, όμως, ο στρατηγικός αντίπαλος είναι η Ρωσία και η εγκατάσταση του ρωσικού συστήματος στο έδαφος της Τουρκίας δημιουργεί επιχειρησιακή και γεωπολιτική ασυμβατότητα.

Δομικά, τα συμφέροντα της Τουρκίας είναι συνδεδεμένα με τη Δύση. Θα πληρώσει σημαντικό τίμημα αν φύγει από το ΝΑΤΟ. Εχει μια λογική το να δημιουργεί εξισορροπιστικά αντίβαρα, αλλά μέχρις εκεί. Η Ρωσία δεν αποτελεί στρατηγικά βιώσιμη εναλλακτική. Δεν είναι πια παρά μια ισχυρή έστω, περιφερειακή δύναμη (με μικρομεσαίο όμως μέγεθος οικονομίας) και δεν είναι καν σίγουρο πως θα ήθελε την Τουρκία ως «στρατηγικό σύμμαχο», μιας και δεν ταυτίζονται απολύτως τα συμφέροντά τους. Μια Τουρκία έξω από το ΝΑΤΟ, που θα θέλει να γίνει περιφερειακή δύναμη, είτε θα αποδεχθεί τα όρια που θα της θέσει η Ρωσία είτε θα έρθει σε σύγκρουση με αυτή. Εν τω μεταξύ, αν αποχωρήσει η Τουρκία από το ΝΑΤΟ, θα προκαλέσει ανήκεστο βλάβη τόσο στις επιδιώξεις της στο Αιγαίο όσο και στα συμφέροντά της στην ευρύτερη περιοχή. Αν έρθει σε ρήξη με τη Ρωσία, θα πληγούν καίρια τα στρατηγικά της συμφέροντα στη Συρία. Βρίσκεται, λοιπόν, μπροστά σε αδιέξοδο.

Η κατάσταση, πάντως, οποιαδήποτε έκβαση και αν έχει, προμηνύεται δύσκολη και επικίνδυνη για τη χώρα μας. Σε επιχειρησιακό επίπεδο, είτε πάρει τα F-35 είτε τους S-400, η Τουρκία θα αποκτήσει ένα κρίσιμο και σημαντικό πλεονέκτημα, που θα επιτείνει ακόμα περισσότερο τη σχετική ανισορροπία δυνάμεων εις βάρος της χώρας μας. Δεν είναι ακόμη γνωστό το πού θα εγκατασταθούν οι S-400, αν τελικά αποκτηθούν, αλλά οπουδήποτε στη δυτική Τουρκία θα καλύπτουν μεγάλο μέρος του ανατολικού και κεντρικού Αιγαίου, δεδομένου ότι το βεληνεκές τους φτάνει μέχρι και τα 380 χλμ. Αν τοποθετηθούν π.χ. στην περιοχή της βορειοδυτικής Τουρκίας, για προστασία της Κωνσταντινούπολης και ζωτικών βιομηχανικών μονάδων, θα καλύπτουν και όλα τα νησιά του βορείου και κεντρικού Αιγαίου, μέχρι και τη Σκύρο! Τα συστήματα αυτά εντάσσονται στη λογική «απαγόρευσης πρόσβασης – αποκλεισμού περιοχής» και αυτό θα δημιουργήσει δυσεπίλυτο επιχειρησιακό πρόβλημα ελευθερίας δράσης και ενέργειας στη δική μας πλευρά.

Εφόσον η Τουρκία αποκτήσει εκατό F-35, θα μας δημιουργήσει εξίσου σημαντικό, αν όχι μεγαλύτερο, πρόβλημα, λόγω της δυσκολίας εντοπισμού και αντιμετώπισής τους και των ιδιαίτερα αυξημένων επιχειρησιακών τους δυνατοτήτων. Σημειωτέον, μάλιστα, ότι οι ΗΠΑ, ως αντιπρόταση για τους S-400, έχουν ήδη προσφέρει στην Τουρκία συστήματα πυραύλων Patriot, τα οποία έχουν, μικρότερο μεν από τους S-400, αλλά το καθόλου αμελητέο μέγιστο βεληνεκές εμπλοκής των 150 χλμ. Δεν χρειάζεται να είναι, λοιπόν, κάποιος ειδικός για να καταλάβει πως, είτε στη μία περίπτωση είτε στην άλλη, θα πρέπει να ξεκινήσουμε άμεσα τις διαδικασίες τουλάχιστον για την απόκτηση φρεγατών με αυξημένες δυνατότητες αντιαεροπορικής άμυνας περιοχής και αεροσκαφών τελευταίας γενιάς.

Στο πολιτικο-διπλωματικό γεωπολιτικό επίπεδο, μπορεί για πολλούς στη χώρα μας μια ολική ρήξη της Τουρκίας με τη Δύση να φαίνεται σαν ευκαιρία. Μια ανεξέλεγκτη Τουρκία, όμως, εκτός δυτικής επιρροής, εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους. Σε κάθε περίπτωση, η αβεβαιότητα και το απρόβλεπτο των εξελίξεων καθιστούν επιτακτική την ανάγκη να θωρακιστούμε. Είναι απολύτως αναγκαίο να ενισχύσουμε άμεσα την άμυνά μας, αλλά αυτό από μόνο του δεν αρκεί. Πρέπει να ενισχύσουμε και κάθε άλλη παράμετρο ισχύος. Την οικονομία, την τεχνολογική και επιστημονική μας βάση, τη διπλωματία κ.λπ.

Στο κάτω κάτω της γραφής, για ένα ισχυρό κράτος, με υγιείς βάσεις, με εύρωστη και παραγωγική οικονομία, με σταθερούς και λειτουργικούς θεσμούς, με ορθολογικά δομημένη δημόσια διοίκηση, με αποτελεσματική διπλωματία και ισχυρή άμυνα, κάθε εξέλιξη μπορεί να είναι ευκαιρία, ενώ για ένα λυμφατικό και ασθενές κράτος, κάθε εξέλιξη αποτελεί κίνδυνο. Μεγαλύτερη σημασία από το τι θα γίνει έξω από εμάς, εκεί όπου δεν μπορούμε να επηρεάσουμε, έχει το τι θα κάνουμε εμείς εδώ!

Πηγή: ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ