Ηλίας Καραβόλιας

Μόνο στη Ρόδο: Αποστόλου Παύλου 50 (Ανάληψη)-Βενετοκλέων (Στάδιο ΔΙΑΓΟΡΑΣ)-Ρόδου-Λίνδου (ύψος ΙΚΑ)-Λεωφόρος Κρεμαστής – Πηγές Καλλιθέας (από Μάιο-Οκτώβριο) & catering Γάμοι-Βαπτίσεις, Συνέδρια, Εκδηλώσεις

Μια από τις ερωτήσεις που τέθηκαν στις φετινές Πανελλήνιες στο μάθημα της Κοινωνιολογίας, ήταν η εξής: “Πού οφείλεται το χαμηλό οικονομικό επίπεδο των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών, σύμφωνα με τη θεωρία της εξάρτησης;” . Αυτό το ερώτημα έγινε αφορμή για να ξαναβγούν στο προσκήνιο (με αναρτήσεις τους στα social media) επώνυμοι και ανώνυμοι οπαδοί της άποψης περί κατάργησης της Κοινωνιολογίας ως μάθημα εξετάσεων για την εισαγωγή στο Πανεπιστήμιο. Κατηγορούν ευθέως ως αναχρονιστική την συγκεκριμένη ερώτηση και φυσικά βρήκαν την ευκαιρία να υπερασπιστούν την παγκοσμιοποίηση, την ευημερία που γέννησε ο καπιταλισμός στις υπανάπτυκτες χώρες, τον περιορισμό της φτώχειας, το διεθνές εμπόριο, κτλ. Αλλά το ερώτημα στις φετινές πανελλήνιες δεν ήταν αν η συγκεκριμένη θεωρία( της εξάρτησης) είναι σωστή ή λάθος, αλλά τι ακριβώς λέει!

Και εδώ είναι που ξεκινάει μια συλλογιστική η οποία προσωπικά με τρομάζει. Το να διαφωνεί κάποιος με συναφείς νεομαρξιστικές και άλλες αριστερές θεωρίες, όπως αυτή για την εξάρτηση των περιφερειακών υπανάπτυκτων χωρών από τις μητροπόλεις του καπιταλισμού, είναι θεμιτό. Ειδικά αν τεκμηριώνεται από το επιχείρημα ότι αυτές οι θεωρίες αναπτύχθηκαν πριν πολλές δεκαετίες όταν δεν επικρατούσε φιλελεύθερο οικονομικό σύστημα σε πολλές χώρες του πλανήτη. Αλλά ας δούμε όμως την συγκεκριμένη θεωρία συνοπτικά.

Οι βασικές παραδοχές της είναι αυτές που αφορούν τις ιεραρχικές εξαρτήσεις μεταξύ των βιομηχανικών ηγετικών κρατών (=μητροπόλεις) και των αναπτυσσομένων/αναδυομένων υποτελών (=περιφέρειες). Mε βάση την διδαχθείσα ύλη του βιβλίου της Γ’Λυκείου (αμφιλεγόμενο για πολλούς) η θεωρία αποκαλύπτει ότι η ανάπτυξη του καπιταλιστικού δυτικού κόσμου και η υπανάπτυξη του Τρίτου Κόσμου πρέπει να εξετάζονται από κοινού ως άρρηκτα συνδεδεμένα φαινόμενα. Σύμφωνα με αυτά οι χώρες του Τρίτου Κόσμου δεν μπόρεσαν να αναπτυχθούν αυτόνομα επειδή προσδέθηκαν στο άρμα του καπιταλισμού των δυτικών χωρών με σχέση εξάρτησης. Με αυτόν τον τρόπο οι δυτικές χώρες εξελίχθηκαν σε καπιταλιστικές δυνάμεις όχι μόνο μέσα από την ιδιοποίηση της υπεραξίας των δικών τους εργατών, αλλά και μέσα από την ιδιοποίηση και εκμετάλλευση των πλουτο-παραγωγικών πηγών και των φθηνών εργατικών χεριών των χωρών του Τρίτου Kόσμου. Άρα έχει δημιουργηθεί ένα σύστημα στο οποίο οι αναπτυγμένες χώρες λειτουργούν ως μια παγκόσμια καπιταλιστική τάξη (η οποία αναφέρεται ως «μητρόπολη», «κέντρο» ή «πυρήνας»), ενώ οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες (οι οποίες αναφέρονται ως «περιφέρεια») παίζουν το ρόλο της εργατικής τάξης που υφίσταται την εκμετάλλευση σε διεθνές επίπεδο. Συμπερασματικά, το χαμηλό οικονομικό επίπεδο των λιγότερων ανεπτυγμένων χωρών οφείλεται σύμφωνα με τους υποστηρικτές της θεωρίας της εξάρτησης στην εκμετάλλευση τους από τις χώρες του δυτικού κόσμου.

Η Ιστορία κατέγραψε και καταγράφει την όποια ισχύ των όσων έπρεπε να απαντήσουν οι μαθητές, με πλήθος παραδειγμάτων (βλ.εξέλιξη χωρών στην Λατινική Αμερική, αποικιοκρατία στην Αφρική, κ.α). Άλλωστε τα αγάλματα παγκοσμίως πέφτουν θυμίζοντας μας ότι κάποιες ένδοξες προσωπικότητες που ευεργέτησαν τις δυτικές κοινωνίες ήταν στυγνοί εξολοθρευτές αυτόχθονων πληθυσμών στην Ν. Αμερική και δουλέμποροι σκλάβων από αφρικανικές χώρες, σκοτώνοντας εκατομμύρια ανθρώπους για να αρπάξουν γή και πρώτες ύλες.

Μπορεί σήμερα όντως να περιορίστηκε η φτώχεια στις υπανάπτυκτες χώρες και να αναπτύχθηκε το εμπόριο (σημ: κάτι που κακώς δεν το λέει η απάντηση στο βιβλιό των εξετάσεων) αλλά εξηγεί και κάτι άλλο η θεωρία της εξάρτησης, που επίσης κακώς δεν αναφέρει η απάντηση: ότι η εντυπωσιακή μείωση της φτώχειας σε αναπτυσσόμενες χώρες συμβαδίζει με εντυπωσιακή αύξηση ανισοτήτων σε αναπτυγμένες και υπανάπτυκτες! (Human Development Report. Inequalities in human development in the 21st century, UNDP, 2019)

Aφήνω σε σένα φίλε αναγνώστη να σταθμίσεις τα κοινωνικά οφέλη της χαμηλής τιμής στο πουκάμισο που αγοράζεις απο τα πολυκαταστήματα και το πως αυτό συνδέεται με τους  χαμηλούς μισθούς που δόθηκαν σε κάποια υπανάπτυκτη χώρα για να φτιαχτεί (δες την ταμπέλα αν αμφιβάλλεις). Το ότι γεννιέται ο μισθός σε μια φτωχή κοινωνία απο επένδυση πολυεθνικής δεν σημαίνει ότι δεν γεννιούνται ανισότητες: τόσο στην χώρα παρασκευής του προιόντος όσο και στην χώρα διαμονής του. Κάποιοι( μέτοχοι, μάνατζερς) κερδοσκοπούν με την απόσπαση υπεραξίας απο τα φθηνα αφρικανικά και ασιατικά ανθρώπινα χέρια και πλουτίζουν υπερβολικά. Στην δε εφοδιαστική αλυσίδα, η προστιθέμενη αξία μειώνεται. Έτσι γεννιούνται φθίνοντα εισοδήματα αναλογικά με το περιθώριο κέρδους του παραγωγου. Εκεί ακριβώς πατάνε οι ανισότητες . Και σε χώρες της Δύσης, όχι μόνο της Ανατολής. Αυτό σημαίνει αυτόματα και αυξημένες ανισότητες ευκαιριών. Ανισότητες δικαιωμάτων στην πρόοδο και στην ανάδειξη των δεξιοτήτων του ανθρώπινου μυαλού. Εκτός και αν αποδεχόμαστε τον κοινωνικό δαρβινισμό της επικράτησης των ισχυρών(δηλαδή των νέων που έχουν οι γονείς τους λεφτά να τους δώσουν ευκαιρίες). Προσωπικά, μου μοιάζει πλέον με απολιθωμένο δόγμα ακόμη και για τις φιλελεύθερες κοινωνίες μας.

Είναι λοιπόν εξαιρετικά επικίνδυνο να λέμε ότι επειδή μια τέτοια ερώτηση Κοινωνιολογίας στις πανελλήνιες( για την εξάρτηση φτωχών χωρών από πλούσιες) δεν ταιριάζει με την ορθόδοξη συστημική σκέψη, ενώ περιγράφει εξόφθαλμα την πραγματικότητα, και επειδή θίγει την θεωρητική επιτυχία της παγκοσμιοποίησης και το δυτικό καπιταλιστικό πρότυπο ανάπτυξης, τότε καλό είναι να καταργήσουμε το βιβλίο και τις εξετάσεις στο μάθημα της Κοινωνιολογίας. (επειδή έχει μέσα τέτοιες θεωρίες…)

Ας μην κρυβόμαστε πίσω απο το δάχτυλο μας. Στόχος της πολεμικής ενάντια στην Κοινωνιολογία, ως εξεταστέο μάθημα στην Γ’ Λυκείου, είναι ο αποκλεισμός του Μαρξ και των συνεχιστών του απο τα διαβάσματα των μαθητών. Είναι ο εξοστρακισμός κάθε πιθανής συσχέτισης με τις κομμουνιστικές και σοσιαλιστικές ιδέες. Πρέπει πάση θυσία για κάποιους να μην μολυνθεί το σκεπτικό των 17χρονων παιδιών με τον ιό της μαρξιστικής σκέψης. Θα το πώ ακόμη πιο απλά: είναι ένας αναχρονιστικός εμφανής αντι-κομμουνισμός που διέπει αυτή την λογική. Μετά την κοινωνική αποστασιοποίηση (το social distancing της πανδημίας) φαίνεται να πριμοδοτούνται δογματικές λογικές υπερ του άκρατου ατομικισμού και της εκλογίκευσης μιας κανονικότητας: της ανωτερότητας κάποιων έναντι των υπολοίπων. Της δήθεν ορθολογικής επικράτησης του δήθεν ικανότερου, ενώ ξέρουμε ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για την επικράτηση του ισχυρότερου. Και επαναλαμβάνω: οι ανισότητες περιορίζουν δραστικά τις ίσες ευκαιρίες για ανάπτυξη των ανθρωπίνων δεξιοτήτων. Γιατί μυαλό έχουν όλοι οι νέοι. Άλλοι με πολλές στροφές, άλλοι με χαμηλότερες. Οι τσέπες των γονεών είναι που διαφέρουν για το πώς θα καλλιεργηθεί αυτό το μυαλό. Aυτό δεν σημαίνει οτι δεν υπάρχουν σήμερα δυνατότητες για όλους(πχ.υποτροφίες) αρκεί να ξεχωρίσει το νέο παιδί και να αναπτύξει τις δεξιότητες του.

Σύμφωνα με την Ένωση Κυπρίων Κοινωνιολόγων η Κοινωνιολογία είναι “σύνθετη επιστήμη με δυνατότητες κριτικής αντίληψης για τα καθημερινά κοινωνικά φαινόμενα, τις διαχρονικές κοινωνικές αλλαγές και εξελίξεις. Το αντικείμενο εργασίας των κοινωνιολόγων είναι η αποτύπωση και ανάλυση της δομής και λειτουργίας των ανθρώπινων κοινωνιών στην εξέλιξη τους”. Η Κοινωνιολογία, με απλά λόγια, παρακολουθεί ιστορικά την κοινωνική  πραγματικότητα και την ανθρώπινη συμπεριφορά. Αποτυπώνει θεωρίες ιστορικών προσωπικοτήτων, κοινωνιολόγων και φιλοσόφων, είτε προέρχονται από τον συντηρητικό, είτε από τον φιλελεύθερο, είτε από τον σοσιαλιστικό τόπο ιδεών.

Ας εμπιστευτούμε περισσότερο την νέα γενιά και την κριτική της ικανότητα. Δεν γίνεται κομμουνιστής στα 17 του ένα παιδί αν καταλάβει καλά την απάντηση για την θεωρία της εξάρτησης που έπεσε στις φετινές πανελλήνιες. Όμως αν δεν την διδαχθεί, δεν θα καταλάβει γιατί γκρεμίζονται σήμερα τα είδωλα της βρετανικής, της ισπανικής, της ολλανδικής αυτοκρατορίας των προηγούμενων αιώνων. Το πιο σημαντικό είναι ότι δεν θα δει ποτέ από μια εναλλακτική οπτική την αυριανή οικονομικό-κοινωνική πραγματικότητα όταν βγεί στην ζούγκλα της αγοράς. Ακριβώς εκεί έγκειται το μεγαλείο της Κοινωνιολογίας και η αναγκαιότητα της ως συμπλήρωμα στην Οικονομική και τις λοιπές ανθρωπιστικές επιστήμες….

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr