Κωστής Μακρής

Θεωρίες συνωμοσίας κυκλοφορούσαν και κυκλοφορούν πολλές στο διαδίκτυο.

Βιολογικός πόλεμος, διαρροή του ιού από επιστημονικό «λάθος», ηθελημένες αποκρύψεις στοιχείων, διαβολικά σχέδια πώλησης δισεκατομμυρίων εμβολίων και άλλα πολλά.

Κυκλοφορούν και άλλες, επιστημονικοφανείς, θεωρίες στην προσπάθεια να απαντηθούν ερωτήματα όπως «Τι είναι, πώς γεννήθηκε, πόσο και αν μας επηρεάζει ο νέος φονικό ιός SARS-CoV-2 που προκαλεί τη νόσο COVID-19;», «Είναι δικαιολογημένη η παγκόσμια καραντίνα ή αποτελεί μια ακόμα προσπάθεια καταστολής των δημοκρατικών δικαιωμάτων των πολιτών απανταχού της γης;», «Είναι συνταγματική η καταστολή του δικαιώματος των πολιτών να πηγαίνουν όπου θέλουν, όποτε θέλουν, με όποιον θέλουν και να λένε ό,τι θέλουν;», «Γιατί απαγορεύεται να φτύνουμε όταν είναι γνωστό ότι το “φτου-φτου-φτου” εμποδίζει τη βασκανία;» και πολλά άλλα.

Οι θεωρίες συνωμοσίας είναι πολύ παλιό φαινόμενο.

Όπως και οι πραγματικές συνωμοσίες.

Δεν νομίζω ότι όλες οι θεωρίες συνωμοσίας ή οι αντιεπιστημονικές (κατά τη γνώμη μου) και αυθαίρετες «αποκαλύψεις» των αιτίων μιας καταστροφής οφείλουν τη γέννηση και διάδοσή τους μόνο σε  άγνοια, βλακεία ή διανοητική τεμπελιά.

Τουλάχιστον όχι περισσότερο από τις καθημερινές αντιδράσεις πλήθους συνανθρώπων μας απέναντι σε πράγματα και καταστάσεις που, επειδή υπερβαίνουν σε πολύ μεγάλο βαθμό τις γνώσεις μας, τα αντιμετωπίζουμε με άκρως «επιστημονικό» τρόπο όπως τα σκόρδα, τα αλογοπέταλα, οι ματόχαντρες, το «Βόηθα, Παναγιά μου», «Ο Θεός να βάλει το χέρι του», «Χτύπα ξύλο», «Ο Θεός είναι μεγάλος» ή «Και αυτό θα περάσει».

Συχνά αποδίδουμε τη βαρυστομαχιά μας σε κάποια καρυκεύματα, στο κακό μάτι ή στον καιρό και όχι στο γεγονός ότι φάγαμε τον άμπακο.

Ερμηνεύουμε ―σχεδόν αταβιστικά― τις πολιτικές και άλλες προτιμήσεις κάποιων συμπολιτών μας ως αδυναμία τού λειτουργικού τους συστήματος (νοημοσύνη) να εναρμονιστεί με το δικό μας Software (που είναι το πιο σωστό στον κόσμο!) ή ακόμα και σε βλάβη του βιολογικού τους Hardware (εγκέφαλο, νευρικό σύστημα κ.ά.) εξαιτίας της κληρονομικότητας ή χτυπήματος με τσόκαρο στο κεφάλι κατά την παιδική τους ηλικία.

Κάποια πράγματα (μας) είναι πιο εύκολο να τα ερμηνεύουμε με μεταφυσικό ή θεοκρατικό τρόπο («Μας τιμωρεί ο Θεός», «Φταίει η έκλειψη της σελήνης» κ.λ.π.) παρά να δεχτούμε ότι η χαοτική και απροσδιόριστη πραγματικότητα καθιστά ανέφικτη την προσέγγισή της με όρους προετοιμασίας γεύματος. Όπως για παράδειγμα «προφητεύουμε» ―με ακλόνητη βεβαιότητα― «Σήμερα θα φάμε σπανακόρυζο». Έχοντας την επιθυμία και τα υλικά, 99 φορές στις 100 φτιάχνουμε όντως ένα σπανακόρυζο που επιβεβαιώνει την προφητεία μας «Σήμερα θα φάμε σπανακόρυζο».

Σπάνια βέβαια ονομάζουμε προφητείες τέτοια σχέδια για το εγγύς μέλλον. Ξέρουμε εμπειρικά ότι όλα θα πάνε καλά και θα φάμε το σπανακόρυζο που έχουμε προγραμματίσει ή οτιδήποτε άλλο.

Εκτός κι αν γίνει πολύωρη διακοπή ρεύματος, σεισμός άνω των 6,8 ρίχτερ, πάθουμε καρδιακό ή εγκεφαλικό επεισόδιο, μας πέσει η κατσαρόλα στο μεγάλο δάχτυλο του ποδιού και δεν φοράμε παπούτσια με μεταλλικό κάλυμμα προστασίας ή αν πέσει ένας μετεωρίτης, ένα αεροπλάνο ή μια βόμβα στο σπίτι μας. Αλλά όλα αυτά είναι έξω από τις πιθανότητες που ενσωματώνουμε στην καθημερινή μας λογική. Ακόμα κι όταν κάνουμε κάπως πιο μακροπρόθεσμα σχέδια, σπάνια λέμε ή γράφουμε στο ημερολόγιό μας «Αν θέλει ο Θεός» ή «Θεού θέλοντος και καιρού επιτρέποντος» και άλλα δεισιδαιμονικά.

Η προσπάθειά μας να βρούμε μια απάντηση στο «Τι (ή ποιος) φταίει» σε κάθε κακό που μας συμβαίνει, ατομικό ή συλλογικό, είναι κατά τη γνώμη μου μια σχεδόν φυσιολογική αντίδραση σε κάτι που μας τρομάζει, μας υπερβαίνει και μας εμποδίζει να πούμε με (με σχετική έστω) βεβαιότητα: «Αύριο θα φάμε σπανακόρυζο».

Αυτό συμβαίνει και με τον ιό SARS-CoV-2 που προκαλεί τη νόσο COVID-19.

Το εντυπωσιακό για μένα το ότι πολλές από τις θεωρίες αυτές (συνωμοσίας, επιστημονικοφάνειας, ερασιτεχνικής οικολογίας, μαγικής ιατρικής και άλλες) διακινούνται από ανθρώπους που κατοικούν σε σπίτια κατασκευασμένα από επιστήμονες μηχανικούς, με οικιακές συσκευές κατασκευασμένες από επιστήμονες και τεχνικούς τής μηχανικής, ηλεκτρικής και ηλεκτρονικής τεχνολογίας, με χιλιόμετρα καλωδιώσεων, με λειτουργικά συστήματα σχεδιασμένα από επιστήμονες της πληροφορικής, με καθημερινή αξιοποίηση της διαστημικής τεχνολογίας (δορυφόροι, οπτικές ίνες, GPS και άλλα) μέσω υπολογιστών και ασύρματων τηλεφώνων. Και ενώ ενοχοποιούν τις ανάλογες συσκευές και τα δίκτυα,  δεν διστάζουν να διανέμουν μέσω αυτών των συσκευών και δικτύων τα «σενάρια συνωμοσίας» που ενοχοποιούν τις συσκευές και τα δίκτυα που χρησιμοποιούν.

Όλο αυτό μού θυμίζει τον τύπο που ενώ παραπονιόταν ότι η γυναίκα του νόμιζε ότι είναι κότα, αρνιόταν να τη στείλει στον ψυχίατρο επειδή χρειαζόταν τα αβγά. (Σημ. ΚΑΜ: Αυτό είναι κλεμμένο από τον Γούντι Άλλεν, στο φινάλε της ταινίας Annie Hall [Νευρικός εραστής])

Η ενδόμυχη επιθυμία να βρούμε έναν «φταίχτη», έξω από εμάς, για να του φορτώσουμε τα δεινά που μας κατατρύχουν είναι συχνή. Από την «πεθερά» μας μέχρι τους «Βάρβαρους», κι από τις «μάγισσες» ή τους «αιρετικούς» τού Μεσαίωνα μέχρι τους Εβραίους, τους Ρομά και τους ομοφυλόφιλους τού Ναζιστικού Ολοκαυτώματος.  Σε καλύτερες περιπτώσεις (για τους άλλους) καταφεύγουμε σε «φυλαχτά» ή «μαντζούνια» που θα μας προφυλάξουν από τον άγνωστο κίνδυνο ή τον κίνδυνο τού αγνώστου.

Ενυπάρχει στις θεωρίες αυτές κι ένα είδος αναβίωσης του βιβλικού «αποδιοπομπαίου τράγου». Φορτώνανε έναν φουκαρά τράγο με τις αμαρτίες τής κοινότητας και τον ξαπόστελναν στην έρημο.

Και μετά, καθαρμένες και καθαρμένοι, μπορούσαν ―με μεγαλύτερη βεβαιότητα― να προφητέψουν: «Θα φάμε σπανακόρυζο σήμερα».

Με την πίστη ότι η «αμαρτία» (= αστοχία ή αδυναμία να βρεις τον στόχο) έφυγε από πάνω τους και ομαλοποιήθηκαν οι σχέσεις με το Μεγάλο Άγνωστο (το «επέκεινα νου και νοήσεως») για ―τουλάχιστον― έναν χρόνο.

Βιώνεις μια προκαταβολική χαρά όταν μπορείς να πεις ανενδοίαστα «Θα φάμε σπανακόρυζο σήμερα». Νιώθεις ασφαλής όταν εσύ και οι δικοί σου έχετε ξεπεράσει τον μεγάλο κίνδυνο της «Θείας Δίκης». Κοιμάσαι καλύτερα όταν έχεις ξεπλύνει (ή φορτώσει σε άλλους) τις αμαρτίες πράξης, λόγου και σκέψης. Αισθάνεσαι ανακούφιση όταν έχεις αποκαλύψει μια μεγάλη διεθνή συνωμοσία και βοηθάς να εξοντωθούν τα τεχνολογικά τέρατα που απειλούν να ανατρέψουν όλες τις αναπαυτικές ρουτίνες σου.

Και έχεις καθαρή τη συνείδησή σου ότι έπραξες το καλό απέναντι στον εαυτό σου, στους άλλους και στο δικαίωμα που έχεις να ζεις με ασφάλεια, με ευμάρεια και με άθικτες τις ατομικές σου ελευθερίες και τα δικαιώματα που απορρέουν από αυτές· όπως η ελευθερία και το δικαίωμα να σκέφτεσαι, να λες και να γράφεις ό,τι σου κατέβει.

Η ανθρώπινη νόηση μπορεί να μοιάζει με λειτουργικό σύστημα αλλά νομίζω ότι αυτό που λέμε νόηση ή νοημοσύνη είναι μια συνολική και αδιάσπαστη έκφραση των δομικών (χημικών, μηχανικών, κυματικών και άλλης φύσεως) δυνατοτήτων τού σώματός μας, καθοδηγούμενη συνειδητά ή ασυνείδητα από κάτι που κάποιοι ονομάζουν «εγώ» ή κάτι άλλο, άγνωστο ακόμα, και που το φορτώνουμε (εγώ, εμείς και οι άλλοι) με όνομα, επίθετο, ΑΦΜ, ιστορίες, δοξασίες και πολλά άλλα που νομίζουμε ότι ορίζουν ή συναποτελούν το «Εγώ» μας. Κάτι σαν τον σειριακό αριθμό μιας συσκευής· που δεν σημαίνει τίποτα άλλο παρά ότι «αυτό» είναι «αυτό», φτιάχτηκε εκεί και λέγεται έτσι.

Νομίζω ότι πίσω από τις περισσότερες θεωρίες συνωμοσίας και τις αντιεπιστημονικές προσεγγίσεις πολλών προβλημάτων, όπως και τής τωρινής πανδημίας, κρύβεται μια βαθειά ανθρώπινη ανάγκη (όχι μόνο νοητική αλλά και σωματική/δομική, δηλαδή κατασκευαστική) για ασφάλεια, υγεία, ειρήνη και επάρκεια. Ίσως και για αγάπη που πολλοί (κι εγώ μαζί τους) μιλάνε γι’ αυτήν. Εγώ όμως δεν μπορώ να πω τι είναι η αγάπη, όπως δεν μπορώ να πω και τι είναι το σύμπαν.

Νομίζω ότι οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για επιβίωση, αναπαραγωγή και χαρά ζωής. Ίσως και για αγάπη, χωρίς να ξέρω ―επαναλαμβάνω― τι πράγμα ακριβώς είναι η αγάπη και πώς μπορεί να «φορτωθεί» σε ένα λειτουργικό σύστημα όπως η ανθρώπινη νοημοσύνη. Ξέρω όμως πόσο σημαντικό είναι να προφητεύει κάποια/κάποιος «Αύριο θα φάμε σπανακόρυζο» και να ζει με τη βεβαιότητα (έστω και κατά 99%) ότι αυτό το κοσμοϊστορικό «πρότζεκτ» που ρητά αναλαμβάνει (να κάνει σπανακόρυζο για να το φάμε), ΔΕΝ θα ανατραπεί από χίλιους δυο αστάθμητους παράγοντες ούτε θα κολυμπάνε φριχτοί ιοί μέσα στα πιάτα.

Όσο για τις πραγματικές συνωμοσίες, αυτές υπήρχαν, υπάρχουν και θα συνεχίσουν να υπάρχουν όσο υπάρχουν εθνικά και πολυεθνικά Κράτη, όσο υπάρχουν σύνορα, όσο υπάρχουν γιγάντιες πολυεθνικές εταιρείες, όσο υπάρχουν Πόλεμοι (πολιτικοί, οικονομικοί, επιστημονικοί, στρατιωτικοί) και όσο υπάρχουν Κρατικές Μυστικές Υπηρεσίες.

Με αυτές όμως, τις πραγματικές συνωμοσίες, προτιμώ να ασχολούνται οι καθ’ ύλην αρμόδιοι, οι Πολιτικοί, οι Πολιτικοί Επιστήμονες, οι Κοινωνιολόγοι, οι Ιστορικοί και άλλοι ειδικοί. Και είμαι σχεδόν βέβαιος (πάνω από 99%) ότι καμιάς πραγματικής παγκόσμιας ή τοπικής συνωμοσίας η αποκάλυψη δεν θα μου έρθει ως μήνυμα στο κινητό μου ή στον υπολογιστή μου. Το πολύ πολύ να πέσω θύμα της χωρίς ποτέ να το μάθω.

Αλλά μέχρι τότε, προτιμώ να ασχολούμαι με θεωρίες που αποδεικνύονται επιστημονικά και να σέβομαι τις γνώμες των ειδικών, στο βαθμό που η νοημοσύνη μου μού το επιτρέπει. Ακόμα κι αν λένε ―όπως η αρχή τής απροσδιοριστίας― ότι η αβεβαιότητα αποτελεί κοινό γνώρισμα των μικρότατων δομικών στοιχείων τού σύμπαντος κόσμου μας.

11 Απριλίου 2020

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr