Ο Ευάγγελος Μπιτσαξής είναι Δικηγόρος και μέλος του Δικηγορικού γραφείου epmb.gr. με ειδίκευση στο Ποινικό Δίκαιο και  σε Διεθνείς υποθέσεις, καθώς έχει εκπροσωπήσει πολλούς διάδικους στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Για τον κορονοϊό έχουν γραφτεί τα πάντα. Είναι από τα ελάχιστα θέματα, που λόγω της άμεσης επιρροής στην ζωή όλων των κατοίκων του πλανήτη, έχει αποτελέσει κοινό αντικείμενο ενδιαφέροντος. Τους τελευταίους 6 μήνες, σε παγκόσμιο επίπεδο, αναπτύσσονται θεωρίες, μαθηματικά μοντέλα, αναλύσεις και αναρίθμητες γνώμες, επιστημονικές και μη.

Αν κοιτάξουμε στον στενό μας περίγυρο και ρωτήσουμε τους 5-10 πιο κοντινούς μας ανθρώπους θα λάβουμε διαφορετικές απαντήσεις σχετικά με το πώς αντιλαμβάνονται το ζήτημα, ανάλογα με την οπτική γωνία του καθενός, την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο και τις προσλαμβάνουσες του συνομιλητή μας. Αλλιώς το προσεγγίζει ο δεκαοχτάρης, αλλιώς ο εβδομηντάρης, αλλιώς ο γιατρός, αλλιώς ο απόφοιτος δημοτικού.

Αν κάναμε ένα κοινωνικό πείραμα και διευρύναμε λίγο τον κύκλο των ανθρώπων στον οποίο θα θέταμε μια σειρά ίδιων ερωτήσεων, και επιλέγαμε τους πρώτους 100 που τυχαία θα βρίσκονταν μπροστά μας, είναι αρκετά πιθανό ότι θα λαμβάναμε 100 διαφορετικές απαντήσεις.

Απλά ερωτήματα, στα οποία ακόμα η επιστημονική κοινότητα αναζητεί απαντήσεις και αποδείξεις, θα μπορούσαν να απαντηθούν με μεγάλο εύρος εκ διαμέτρου αντίθετων απαντήσεων. Πώς δημιουργήθηκε ο κορονοϊός; Ποια η θνητότητά του; Πόσα κρούσματα πιστεύεις ότι υπάρχουν παγκοσμίως; Πόσα στην Ελλάδα; Πόσο προστατεύει η μάσκα; Πότε θα βγει το εμβόλιο; Πώς πρέπει να αντιδράσει η κυβέρνηση σε τυχόν δεύτερο μεγάλο κύμα; Κάντε το πείραμα μόνοι σας. Επιλέξτε 5 κοντινούς σας ανθρώπους και αφού σημειώστε κάπου τις δικές σας απαντήσεις, παρατηρήστε την ανομοιομορφία των απαντήσεων. Πιθανώς να εκπλαγείτε. 

Είναι δεδομένο ότι όταν η ίδια η επιστημονική κοινότητα, σε παγκόσμιο επίπεδο δεν μπορεί να δώσει οριστικές, εύκολα  κατανοεί κάποιος πόσες ερμηνείες μπορούν να δοθούν από τον απλό κόσμο, ιδίως όταν προσεγγίζει το θέμα επιδερμικά. 

Στην χώρα μας, είναι γνωστό ότι βρίσκουν εύφορο έδαφος πλείστες θεωρίες συνωμοσίας. Δεν είναι ελληνικό φαινόμενο, αλλά εδώ το βλέπουμε στην ελληνική του πρωτότυπη εκδοχή. Δεν έχει νόημα να απαριθμήσουμε τα απίθανα που γράφονται. Αρκεί μια δεκάλεπτη πλοήγηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να γίνει άμεσα αντιληπτό το μέγεθος και η διασπορά της συνωμοσιολογίας.

Είναι προφανές, ότι δημοκρατία έχουμε και καθένας δικαιούται να έχει και να εκφράζει τις απόψεις του. Με την διαφορετικότητα των απόψεων ποτέ δεν είχα πρόβλημα. Όσο θυμάμαι τον εαυτό μου, πάντα άκουγα ακραίες ιστορίες που συχνά συνδέονταν με απίθανες θεωρίες.  Στη δικηγορία από τα πρώτα που μαθαίνεις είναι ότι δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια. Συνηθίζεις να ακούς απόψεις, με τις οποίες ενδεχομένως δεν συμφωνείς καθόλου, και τις οποίες συχνά καλείσαι να υποστηρίξεις.

Κανείς δεν μπορεί να στερηθεί την δυνατότητα να σκέφτεται,  να προσεγγίζει, να ερμηνεύει και να αντιλαμβάνεται την πραγματικότητα με τον βαθμό υποκειμενικότητας που επιλέγει. Και κανείς εκ προοιμίου δεν μπορεί να του στερήσει το δικαίωμα να την διατυπώνει, να την αναπτύσσει και να την πιστεύει. Ακόμα και αν η θέση οποιουδήποτε είναι βλακώδης και απορρέει είτε από την έλλειψη παιδείας του, είτε από την έλλειψη κριτικής σκέψης, είτε από την απουσία αναλυτικής ικανότητας, δεν θεωρώ ότι η πολιτεία πρέπει να επεμβαίνει και να δρα τιμωρητικά όταν διαπιστώνει ότι η υποκειμενική προσέγγιση του ατόμου υπερβαίνει τα όρια της λελογισμένης ευήθειας. 

Το ζήτημα αλλάζει τερέν όταν η υποκειμενική βλακεία μετουσιώνεται σε αντικειμενική επικινδυνότητα. Όταν η γνώμη παρασύρει μάζες, όταν μετατρέπεται σε συμπεριφορά, όταν η ακραία άποψη γίνεται τρόπος ζωής, και όταν η αμάθεια και η ημιμάθεια θέτουν σε κίνδυνο την δημόσια υγεία.

Σε μια φιλελεύθερη κοινωνία το κράτος δεν μπορεί να γίνεται μπαμπούλας των πολιτών του. Ούτε όμως και μια μερίδα πολιτών, μπορεί να ενεργεί  υπό τον μανδύα της προστασίας των ατομικών ελευθεριών θέτοντας σε κίνδυνο αγαθά και δικαιώματα των υπολοίπων. Στην φιλελεύθερη κοινωνία είναι πολύ δυσδιάκριτα τα όρια ανάμεσα στον επιτρεπτό  υποκειμενισμό της ανοησίας και την εκδήλωση συμπεριφορών που αντικειμενικά δημιουργούν κίνδυνους στο κοινωνικό σύνολο.

Ο μέσος Έλληνας διακρίνεται από μια εξόχως αντιφατική διάθεση. Είναι διατεθειμένος να ακούσει την καθοδήγηση των ειδικών (βλ. δημοφιλία Τσιόδρα) αλλά ταυτόχρονα είναι καχύποπτος και επιρρεπής στο να υιοθετήσει ασύλληπτα ακραίες θέσεις, ακόμα και σε ζητήματα, που  έχουν επιλυθεί και απαντηθεί επιστημονικά εδώ και δεκαετίες.

Πού σταματάει άραγε η ελευθερία της έκφρασης και από ποιο σημείο και μετά πρέπει να επεμβαίνει η πολιτεία για να προστατεύει την δημόσια υγεία; Πώς εναποθέτουμε στην ζυγαριά δύο ποιοτικά διαφορετικά, αλλά εξίσου σημαντικά δικαιώματα; Η απάντηση δεν είναι απλή. Το όριο δεν είναι πάντοτε ευδιάκριτο.

Αν προσπαθούσαμε να χαράξουμε την κόκκινη γραμμή, όπου θα απαιτείται η κρατική παρέμβαση, θα λέγαμε ότι είναι το σημείο στο οποίο η υποκειμενική ανοησία, υπερβαίνει τον ατομικό χώρο και εισέρχεται στη σφαίρα τρίτων, υπό την μορφή απειλής της δημόσιας υγείας. Οι κρατικοί θεσμοί οφείλουν να παρεμβαίνουν προκειμένου να προστατευτεί ο πολίτης που ακουσίως εκτίθεται σε κίνδυνο από παράλογες συμπεριφορές τρίτων. 

Το να προσπαθείς να μεταπείσεις τον συνωμοσιολόγο είναι οριακά απίθανο. Ανέκαθεν υπήρχαν και πάντα θα υπάρχουν. Είναι ζήτημα παιδείας, κουλτούρας και ιδιοσυγκρασίας. Το να προστατεύσεις όμως την κοινωνία από την άκριτη, και ανέλεγκτη διακίνηση θεωριών που αν υιοθετούνταν από την πλειοψηφία, ή ακόμα και από μια μειοψηφία θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ασφυξία στο σύστημα υγείας, είναι υποχρέωση του κράτους. Για την διασφάλιση της δημόσιας υγείας και κατ’ επέκταση της υγείας καθενός από εμάς.

Το κράτος δεν είναι ούτε  «Πατερούλης», ούτε «Μεγάλος Αδελφός». Το κράτος, και ειδικά αυτό που θέλει να ονομάζεται φιλελεύθερο, πρέπει να στέκεται αρωγός στον πολίτη, ακόμα και τον πιο αδύναμο, υψώνοντας τείχος προστασίας προκειμένου να προσκρούουν πάνω του οι κραυγές των αρνητών της πραγματικότητας, που αναπτύσσονται είτε προς εξυπηρέτηση ιδιοτελών σκοπών, είτε από απλή ευήθεια.

Αρνητές της πραγματικότητας, αρνητές της μάσκας, επαναστάτες του πληκτρολογίου και παραδοσιακοί ψεκασμένοι συνθέτουν ένα εκρηκτικό μείγμα, που αποπροσανατολίζει, παραπληροφορεί και παρασύρει τον κόσμο σε συμπεριφορές, που ενώ σκεφτόμουν να γράψω ότι θα τις βρούμε μπροστά μας, στην πραγματικότητα τις συνέπειές τους ήδη τις βλέπουμε.

Συνωμοσιολόγοι όλου του κόσμου συνεχίστε να διατυπώνετε όλα αυτά τα τόσο όμορφα που με υπομονή ακούμε όλο αυτό το διάστημα. Εμένα, προσωπικά, άλλοτε με διασκεδάζει και άλλοτε με θλίβει όταν συναντώ και μιλάω με ανθρώπους, που αναπτύσσουν ακραίες θεωρίες. Αρκεί να μένουν στην απλή διατύπωση των θεωριών τους και να μην προχωρούν στην επόμενη φάση επιχειρώντας να τις εφαρμόσουν.

«Δύο πράγματα είναι άπειρα,  το σύμπαν και η ανθρώπινη βλακεία». Και για το πρώτο δεν είμαι βέβαιος». Το είπε ο σοφός άγνωστος και αποδόθηκε στον Αϊνστάιν. Ίσως είναι πιο επίκαιρο από ποτέ.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr