Ο ρόλος της ακτινοθεραπείας στη θεραπεία του καρκίνου του πρωκτού είναι κομβικός. Είναι η μόνη θεραπεία η οποία προσφέρει ίαση και μάλιστα αναίμακτη. Ακόμη και στα τοπικά προχωρημένα στάδια του καρκίνου του πρωκτού ο συνδυασμός στοχευμένης ακτινοθεραπείας και χημειοθεραπείας μπορεί να ελέγξει τον καρκίνο και να θεραπεύσει τον ασθενή.

Στη θεραπεία  του καρκίνου του  πρωκτού σημαντικό ρόλο παίζει  η έγκαιρη διάγνωση και το στάδιο στο οποίο βρίσκεται ο καρκίνος  κατά την διάγνωση. Η ακτινοθεραπεία σε συνδυασμό με χημειοθεραπεία επιτυγχάνει πενταετή επιβίωση > 70% με χαμηλή νοσηρότητα. Η ακρίβεια στη στόχευση και η συνολική δόση της ακτινοθεραπείας είναι σημαντικοί παράγοντες για την ίαση του καρκίνου του πρωκτού.

Η θεραπευτική προσέγγιση του καρκίνου του πρωκτού σχεδιάζεται διεπιστημονικά σε ογκολογικό συμβούλιο, με βάση: κλινική εξέταση,   γαστρεντερολογική εξέταση, ειδικό υπερηχογράφημα του πρωκτού – προκειμένου να διακριβωθεί η έκταση και η διείσδυση της κακοήθειας μέσα στους σφιγκτήρες- απεικονιστικό έλεγχο και το παθολογοανατομικό αποτέλεσμα της βιοψίας.

Ο απεικονιστικός έλεγχος ασθενών με καρκίνο του πρωκτού περιλαμβάνει μαγνητική τομογραφία πυέλου (βασική απεικονιστική εξέταση για την εκτίμηση της έκτασης  της νόσου,  τον καθορισμό της θεραπείας και τον σχεδιασμό της ακτινοθεραπείας),  αξονική τομογραφία θώρακος, άνω και κάτω κοιλίας, ποζιτρονιακή τομογραφία και ειδικό υπερηχογράφημα του πρωκτού.  Πέντε είναι τα στάδια του καρκίνου του πρωκτού ανάλογα με την διήθηση.

Οριστική ή ριζική Ακτινοθεραπεία

Ο ρόλος της ακτινοθεραπείας στη θεραπεία του καρκίνου του πρωκτού είναι κομβικός. Είναι η μόνη θεραπεία η οποία προσφέρει ίαση και μάλιστα αναίμακτη. Το χειρουργείο είναι θεραπεία εκλογές σε περιπτώσεις υποβλεννογόνιου καρκίνου του πρωκτού- όταν και αφαιρείται τοπικά- ή στον τοπικά προχωρημένο καρκίνο του πρωκτού ή σε υποτροπή, όταν χρειάζεται να γίνει προσωρινή παρά φύσιν έδρα.
Η ακτινοθεραπεία είναι η βασική θεραπεία για την εξάλειψη του όγκου και τη διατήρηση του σφιγκτήρα. Η τεχνική της ακτινοθεραπείας η οποία εφαρμόζεται στον καρκίνο του πρωκτού είναι η IMRT (διαμορφούμενης έντασης ακτινοβολία) η οποία μας δίνει τη δυνατότητα να στοχεύσουμε με ακρίβεια τη νόσο.

Κατά την ακτινοθεραπεία του  καρκίνου του πρωκτού εφαρμόζουμε προηγμένες τεχνικές όπως η διαμορφούμενης έντασης ακτινοθεραπεία (IMRT) η οποία προσαρμόζεται στις ανατομικές ιδιαιτερότητες του/της ασθενούς με καρκίνο του πρωκτού, με στόχο την ακριβή ακτινοβόληση της πάσχουσας περιοχής και παράλληλη προστασία των γειτονικών υγιών ιστών από την ακτινοβολία. Την ακριβή στόχευση διασφαλίζουν προηγμένα συστήματα απεικονιστικά κατευθυνόμενης ακτινοθεραπείας (IGRT), δηλαδή γραμμικοί επιταχυντές με ενσωματωμένο σύστημα ηλεκτρονικής απεικόνισης αξονικού τομογράφου (CBCT) που προσφέρουν ακριβή τρισδιάστατο προσδιορισμό της περιοχής κατά την ακτινοθεραπεία. Εφαρμόζεται σε όλα στάδια του καρκίνου του πρωκτού.

Το θεραπευτικό αποτέλεσμα εξαρτάται από τη συνολική δόση ακτινοθεραπείας, επομένως η κλιμάκωση της δόσης της ακτινοθεραπείας του  καρκίνου του πρωκτού είναι σημαντική. Η συνολική δόση της ακτινοθεραπείας στον καρκίνο του πρωκτού αυξάνεται  με ασφάλεια, με τη χορήγηση συμπληρωματικής δόσης ακτινοθεραπείας (simultaneous integrated boost SIB), στον όγκο στόχο του καρκίνου του πρωκτού ή και σε πιθανούς διογκωμένους λεμφαδένες, θετικούς στην ποζοτρονιακή τομογραφία PET-CT. Έτσι, μειώνεται και ο  συνολικός χρόνος ακτινοθεραπείας των ασθενών με καρκίνο του πρωκτού. Η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία (SBRT), μπορεί να εφαρμοστεί τοπικά σε υπολειμματική νόσο του καρκίνου του πρωκτού ή σε τοπικοπεριοχική  υποτροπή του  καρκίνου του πρωκτού. Ταυτόχρονα  επιτυγχάνουμε μείωση της έκθεσης στην ακτινοβολία του εντέρου και της ουροδόχου κύστης, χάρη στους γραμμικούς επιταχυντές και στις προηγμένες απεικονίσεις (μαγνητική τομογραφία MRI, αξονική τομογραφία CT, ποζιτρονιακή τομογραφία PET-CT).

Βασικό ρόλο παίζει και η εμπειρία του ογκολόγου ακτινοθεραπευτή.  Η ακτινοθεραπεία επανασχεδιάζεται ανάλογα με το πόσο έχει μικρύνει ο  όγκος στόχος του καρκίνου του πρωκτού (adaptive radiation therapy). Ο συνολικός χρόνος ακτινοθεραπείας είναι 6 εβδομάδες (καθημερινά κατά τις εργάσιμες ημέρες).

Τα καρκινικά κύτταρα του καρκίνου του πρωκτού με την ακτινοθεραπεία αρχικά  τραυματίζονται ώστε να μην μπορούν να πολλαπλασιαστούν και στη συνέχεια νεκρώνονται και απομακρύνονται φυσιολογικά από τον ίδιο τον οργανισμό μέσω του αίματος.

Η βραχυθεραπεία επιλέγεται σε περιπτώσεις πιθανής υπολειμματικής νόσου μετά την ακτινοθεραπεία του καρκίνου του πρωκτού ή σε περίπτωση τοπικής υποτροπής του καρκίνου του πρωκτού και  εφαρμόζεται κατευθείαν στους ιστούς του όγκου.

Χημειοθεραπεία

Για καρκίνους που διηθούν τον σφιγκτήρα ή είναι εξαιρετικά μεγάλοι συστήνεται και παράλληλη χημειοθεραπεία. Το ογκολογικό συμβούλιο θα λάβει τη σχετική απόφαση με γνώμονα το συμφέρον του ασθενή.

Η χημειοθεραπεία στον καρκίνο του πρωκτού εφαρμόζεται συνδυαστικά με την ακτινοθεραπεία, σύμφωνα με τα διεθνή πρωτόκολλα.

Παρενέργειες συνδυασμένης ακτινοθεραπείας και χημειοθεραπείας

Οι παρενέργειες της χημειοθεραπείας του  καρκίνου του πρωκτού διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Είναι πιθανόν να εμφανιστούν  κόπωση, ναυτία, έμετος, αναιμία, λευκοπενία και άλλες αιματολογικές διαταραχές.

Κατά τη συνδυασμένη ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία για τον καρκίνο του πρωκτού, απαιτείται ιδιαίτερη φροντίδα γιατί η  ακτινοθεραπεία επηρεάζει τον οργανισμό τοπικά. Ο πρωκτός γειτνιάζει με την ουροδόχο κύστη, το έντερο και ιδιαίτερα με το ορθό.

Η ουροδόχος κύστη αντιδρά στην ακτινοθεραπεία του  καρκίνου του πρωκτού με ερεθισμό που εκδηλώνεται με συχνουρία και άλλα δυσουρικά συμπτώματα. Το έντερο αντιδρά με τακτικές κενώσεις ή διάρροιες. Οι παρενέργειες αυτές αναφέρονται ως μετακτινική κυστίτιδα και πρωκτίτιδα και συνήθως είναι παροδικές.

Ως παρενέργειες της ακτινοθεραπείας του  καρκίνου του πρωκτού καταγράφονται ακόμη για μεν τις γυναίκες ξηρότητα του κόλπου ή στένωση του κόλπου, η οποία, ιδιαίτερα σε νέες ασθενείς, οδηγεί σε αδυναμία σεξουαλικής επαφής. Στους άνδρες επηρεάζει μερικώς τον προστάτη αδένα με αποτέλεσμα την πιθανή ξηρά εκσπερμάτιση.

Τα παραπάνω ενοχλήματα, τα προλαμβάνουμε με οδηγίες συμπεριφοράς, τοπικής φροντίδας, διατροφής, απλά φυτικά σκευάσματα και ενίοτε με φαρμακευτική αγωγή. Η καθημερινή παρουσία των ασθενών με καρκίνο του πρωκτού στο τμήμα ακτινοθεραπείας επιφορτίζει τον/την ογκολόγο ακτινοθεραπευτή με τη συνεχή παρακολούθηση και φροντίδα τους.

Παρακολούθηση μετά τη θεραπεία

Όταν ολοκληρωθεί η θεραπεία (ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία) ασθενών με καρκίνο του πρωκτού, η παρακολούθηση τους περιλαμβάνει τακτικές εξετάσεις για ν’ αποκλεισθεί το ενδεχόμενο υποτροπής ή μετάσταση της νόσου του  καρκίνου του πρωκτού: περιλαμβάνουν κλινική εξέταση, απεικονιστικές και αιματολογικές εξετάσεις,  αρχικά σε συντομότερα χρονικά διαστήματα και στη συνέχεια σε μεγαλύτερα.

Η αποκατάσταση της ποιότητας ζωής ασθενών με καρκίνο του πρωκτού, συνδέεται με τη μείωση των παρενεργειών της ακτινοθεραπείας και της χημειοθεραπείας και την ψυχολογική ανάκαμψη των ασθενών και των οικείων τους. Στη φάση αυτή εμπλέκονται αρκετές ειδικότητες που παρέχουν συμβουλευτικές υπηρεσίες, όπως ψυχολόγοι, σεξολόγοι, ψυχοθεραπευτές και διατροφολόγοι αλλά και ειδικοί ιατροί  όπως γαστρεντερολόγοι, ουρολόγοι, γυναικολόγοι κ.α  Γενικά συστήνεται παρακολούθηση ασθενών με καρκίνο του πρωκτού κάθε 3-4 μήνες κατά τα πρώτα δύο χρόνια και κάθε 6-12 μήνες μέχρι την πενταετία.

Ο απεικονιστικός έλεγχος αρχικά πραγματοποιείται 4 με 6 εβδομάδες μετά το πέρας της ακτινοθεραπείας. Η οριστική εκτίμηση της έκβασης του καρκίνου του πρωκτού λαμβάνει χώρα 3 με 4 μήνες μετά το τέλος της ακτινοθεραπείας, με τις ίδιες απεικονιστικές μεθόδους που εφαρμόστηκαν κατά τη διάγνωση του καρκίνου του πρωκτού.

Πρόγνωση

Η έγκαιρη διάγνωση του  καρκίνου του πρωκτού και ο κατάλληλος συνδυασμός θεραπειών (ακτινοθεραπεία και χημειοθεραπεία) επιτυγχάνουν  υψηλά ποσοστά ίασης. Στα πρώιμα στάδια η πενταετής επιβίωση ξεπερνά το 90% για να περιοριστεί στα προχωρημένα μη μεταστατικά στάδια στο 70%.

Αν και τα στατιστικά στοιχεία είναι αποτέλεσμα έγκριτων διεθνών μελετών, ωστόσο κάθε ασθενής είναι ξεχωριστή περίπτωση και έτσι την αντιμετωπίζουμε, με βάση την ανταπόκρισή του στη θεραπεία του  καρκίνου του πρωκτού και  τις πρώτες εξετάσεις μετά τη θεραπεία.

Η σύγχρονη τεχνολογία στην ακτινοθεραπεία, η φαρμακολογία στη χημειοθεραπεία, τα μοριακά φάρμακα, η ανοσοθεραπεία, οι χειρουργικές  τεχνικές, και η τεχνογνωσία εξελίσσονται όπως και η εμπειρία μας, συμβάλλοντας καθοριστικά στην αντιμετώπιση  του καρκίνου του πρωκτού.

Κάθε υποτροπή ή μετάσταση, αντιμετωπίζονται εξατομικευμένα από ομάδα ειδικών, με τη διενέργεια ογκολογικού συμβουλίου από έμπειρους επιστήμονες, που εξετάζει τις ιδιαιτερότητες του ασθενή με καρκίνο του πρωκτού, πάντα με βάση τα τελευταία διεθνή  δεδομένα. Στόχος δεν είναι μόνο η  επιβίωσή του αλλά και  η διατήρηση της ποιότητας της ζωής του.