Ο Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος ασχολείται με την δημοσιογραφία, την κριτική λογοτεχνίας και την ποίηση

Αντώνης Στοαντζίκης: «Γίνεται πια κατανοητό ότι ο μόνος τρόπος να προχωρήσουμε χωρίς περιβαλλοντική κατάρρευση, καταστροφικούς πολέμους και ανεξέλεγκτες πανδημίες είναι η συνεργασία μεταξύ χωρών. Ο ιός μας αποκάλυψε ότι τα προβλήματα δεν λύνονται με εσωστρεφείς πολιτικές»

Τον γνώρισα μέσα από το έργο του. Με εντυπωσίασε το βάθος και η προσωπική του σφραγίδα. Το παρελθόν που μιλάει τον ενεστώτα του καμβά και του παρατηρητή. Ενώ –ταυτόχρονα- δεν ξέρεις αν συναντάς όψεις της πραγματικότητάς σου ή αν έχεις βρεθεί μέσα σ’ ένα άνοιγμα προς τον (στιγμιαίο –έστω-) μέλλοντα. Και εξακολουθητικά κρυφοκοιτάς με την αχερούσια προσμονή τα ανατέλλοντα. 

Έπειτα, ήρθαν οι κοινοί τόποι: Milan Kundera, Hans Georg Gadamer, Italo Calvino, Anatole France. Η αχλή των χρωμάτων και η αφηγηματικότητα μέσα από το ανοίκειο του ιδιώματός του ή της τέχνης του. Τα παιχνίδια με τον χρόνο, τους πάντα παρόντες απόντες και ιδέες τους. Μαγεύτηκα. Με τον ίλιγγο αυτό της δημιουργικότητας. Και της ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης των βλεμμάτων. 

Συναντήσαμε τον Αντώνη Στοαντζίκη και συζητήσαμε μαζί του εφ’ όλης της ύλης.  

Σε παλιότερη συνέντευξή σου είπες τα εξής: «Στην μοναδική περίπτωση που μπορούμε να ισχυριστούμε τοκετό στην καλλιτεχνική διαδικασία είναι όταν οικονομικοκοινωνικοπολιτικές συνθήκες το επιτάξουν». Εννοούσες τις συνθήκες κάτω από τις οποίες διαμορφώνονται οι εκάστοτε τάσεις/ σχολές;

Σχολή ή ρεύμα προκύπτει όταν καταγράφονται και συστηματοποιούνται τάσεις που διαμορφώνονται σε μία συγκεκριμένη ιστορική περίοδο. Όπως καταλαβαίνουμε, κάτι τέτοιο είναι πολυπαραγοντικό και απαιτεί τη συνεργασία πολλών ανθρώπων πέραν των καλλιτεχνών. Θεωρητικοί, επιμελητές, μουσεία, γκαλερί, ακαδημίες, παράγοντες των τεχνών, μέσα μαζικής ενημέρωσης, πολιτικό και οικονομικό κεφάλαιο πρέπει να συνεργαστούν, ώστε να διαμορφώσουν κάτι με κοινά χαρακτηριστικά που θα μπορεί αργότερα, αφού κάνει και ο χρόνος τη δουλειά του, να παρουσιαστεί και να κατανοηθεί ως ρεύμα, σχολή κτλ. Αυτό εννοούσα μιλώντας για οικονομικοκοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Πιστεύω όμως ότι ένα τέτοιο εγχείρημα, πέραν της δυσκολίας του, ίσως είναι και αχρείαστο στην εποχή του πλουραλισμού μέσα στην οποία ζούμε.

Για ποιο λόγο να είναι αχρείαστο σήμερα; Ο πλουραλισμός, την εποχή της πληροφορίας, θεωρείς πως εμποδίζει τον σχηματισμό νέων σημαντικών και επιδραστικών τάσεων, στον χώρο της τέχνης;

Κάθε άλλο, όχι μόνον δεν εμποδίζει τον σχηματισμό νέων πραγμάτων αλλά τον ενισχύει κιόλας. Σε τέτοιο βαθμό που είναι δύσκολο να παρακολουθείς εκ του σύνεγγυς  όσα ενδιαφέροντα συμβαίνουν. Το διαδίκτυο έχει ενισχύσει όσο τίποτα άλλο την πολυφωνία. Εκεί ακριβώς είναι και για πολλούς το πρόβλημα, στο κατακερματισμένο και χαοτικό τοπίο που προκύπτει από τον όγκο της πληροφορίας που καθίσταται δύσκολα διαχειρίσιμη. Στο σημείο αυτό, προσωπικά, δεν βλέπω κανέναν απολύτως λόγο ανησυχίας, το σκηνικό που προκύπτει είναι ένα μωσαϊκό ιδεών, τάσεων, ρευμάτων, σχολών που δίνει στον καλλιτέχνη απίστευτες δυνατότητες. Γι’ αυτό και θεωρώ ότι είναι δύσκολο κάποιος να κρίνει ποιες τάσεις είναι σημαντικότερες από άλλες, ώστε να πάρει την ευθύνη αποκλειστικής προώθησής τους. Ιδιαίτερα, δε, όταν και οι ίδιοι οι καλλιτέχνες σήμερα κάνουν χρήση και μίξη πολλών και διαφορετικών πραγμάτων, προκειμένου να σχηματίσουν το προσωπικό καλλιτεχνικό τους ιδίωμα θολώνοντας περαιτέρω το τοπίο.

Υπάρχει αντικειμενική ερμηνεία ενός καλλιτεχνικού έργου;

Δεν μπορώ να φανταστώ αντικειμενική ερμηνεία ενός καλλιτεχνικού έργου εκτός των περιπτώσεων στρατευμένων ή διδακτικών έργων. Πιστεύω ότι στο να ψάχνουμε αντικειμενική ερμηνεία σε ένα έργο τέχνης ελλοχεύει ο κίνδυνος στείρωσής του. Οι μονοσήμαντες ερμηνείες οδηγούν μαθηματικά σε έργα κλειστά και μονοεπίπεδα, που θέλουν παθητικούς θεατές και πολλές φορές είναι έτοιμα να μας κουνήσουν το δάχτυλο. Πιστεύω ότι ένα έργο πρέπει να είναι ανοιχτό σε πολλαπλές ερμηνείες και να δίνει τη δυνατότητα στον θεατή να συμμετέχει σε αυτές, ενεργοποιώντας τον. Δεν βλέπω άλλο τρόπο να συμβεί αυτό πέραν υποκειμενικών ερμηνειών ενός έργου. Αυτό βέβαια δεν θα πρέπει να το μπερδεύουμε με τις προθέσεις του καλλιτέχνη που μπορούν να είναι ξεκάθαρες πάνω στο έργο και να μας δείχνουν ένα μονοπάτι. Στην περίπτωσή μου –πάντως- επιδιώκω να αναπτύξω ένα έργο το οποίο μεταφέρει ασαφή περιεχόμενα, είναι ανοικτό σε διάφορες ερμηνείες και ενσωματώνει πολλαπλές έννοιες. 

Πώς διαμορφώνει κανείς το προσωπικό του ιδίωμα στην τέχνη;

Με τον ίδιο τρόπο που διαμορφώνει ο κάθε άνθρωπος το προσωπικό του γλωσσικό ιδίωμα, που δεν είναι άλλος από τη χρήση συγκεκριμένων λέξεων και φράσεων που τον χαρακτηρίζουν, χρωματισμού της φωνής του, κάνοντας συγκεκριμένες χειρονομίες και μορφασμούς. Με μόνη διαφορά ότι ο καλλιτέχνης κάνει όλα τα παραπάνω συνειδητά. 

Στο πεδίο της γλώσσας, όμως, παίζουν ρόλο κι άλλοι παράγοντες, όπως π.χ. το πολιτισμικό περιβάλλον στο οποίο γεννιέται και μεγαλώνει ένας άνθρωπος. Ή για άλλους η γλώσσα είναι μια παρανομασία κλπ. Ισχύουν τα ίδια στην εικαστική γλώσσα; 

Βεβαίως, ο καλλιτέχνης δεν γεννιέται και μεγαλώνει μέσα σε αποστειρωμένο θάλαμο. Γεννιέται μέσα σε έναν πολιτισμό, μέσα σε ένα σύμπαν προϋπαρχόντων αντιλήψεων και εννοιών που καλείται να διαχειριστεί-διαπραγματευτεί. Μα, πάνω απ’ όλα, ρίχνεται μέσα σε μία γλώσσα με της δικές της πολιτισμικές ιδιαιτερότητες. Μου είναι αδύνατον να σκεφτώ ότι μία εικαστική γλώσσα μπορεί να δημιουργηθεί ανεξάρτητα από τα παραπάνω. Στις περιπτώσεις –δε- που έρχεται να αμφισβητήσει, να ανατρέψει και να συγκρουστεί∙ επιβεβαιώνει ακόμα περισσότερο την ισχύ και επίδραση που έχει επάνω της το πολιτισμικό περιβάλλον μέσα στο οποίο γεννιέται.  

Είσαι ένας εικαστικός- ερευνητής. Ποια θέματα σε έλκουν; Τι είναι εκείνο που αναζητείς μέσω αυτών και μέσα από αυτά; 

Η δουλειά μου εστιάζει στην έννοια της αφήγησης (storytelling) και πιο συγκεκριμένα, στους τρόπους που οι ανθρώπινες εμπειρίες επεξεργάζονται μέσω της αφηγηματικής σκέψης ώστε να παράγουν λειτουργική γνώση. Με ενδιαφέρει η αφήγηση ως όργανο ερμηνείας, γνώσης και επικοινωνίας που ο άνθρωπος χρησιμοποιεί στη ζωή του και μέσω αυτής αντιλαμβάνεται, κατανοεί και νοηματοδοτεί τις εμπειρίες του, ενώ ταυτόχρονα σχηματίζει παραστάσεις για τον κόσμο που καθορίζουν τις ενέργειές του. Όπως γράφει ο Roger Rosenblatt στο κείμενο του “I Am Writing Blindly” που πρωτοδημοσιεύτηκε στο περιοδικό «TIME» τον Νοέμβριο του 2000, οι άνθρωποι είμαστε αφηγηματικό είδος, λέμε συνεχώς ιστορίες και μας κατανοούμε μέσω αυτών. Τόσο ανθεκτική είναι η ανάγκη αφήγησης που διαμορφώνει σχεδόν κάθε άνθρωπο. Καθένας από εμάς αναπτύσσει αφηγηματική σκέψη η οποία μας βοηθάει στην επινόηση μιας συνεκτικής γραμμής, η οποία συνδέει τα τυχαία γεγονότα της ζωής μας και δίνει νόημα στην προσωπική μας, “ατελείωτη σειρά από συμπτώσεις” όπως γράφει ο Μίλαν Κούντερα. Αλλά και πέραν από τις προσωπικές αφηγήσεις, πολιτικοί, θρησκείες, επιχειρήσεις εξαρτώνται από τις ιστορίες που αφηγήθηκαν για αποτυχίες και επιτυχίες του παρελθόντος καθώς και στον μύθο της αποστολής τους. Στον νόμο, το ίδιο πράγμα. Κάθε δικαστική υπόθεση είναι διαγωνισμός ιστοριών από τον εισαγγελέα και τον δικηγόρο υπεράσπισης · η κριτική επιτροπή επιλέγει αυτό που της «αρέσει» καλύτερα και πάει λέγοντας.

Ποιες είναι οι βασικές σου επιρροές; 

Μου έρχονται ανακατεμένα ονόματα όπως αυτά του Jan Verwoert, Dan Sneith, Justin Mortimer, Hans Georg Gadamer, Milan Kundera, Carlo Ginsburg, Adrian Ghenie, Chantal Mouffe, Kieran Hebden, Martin Heidegger, Στέλιος Ράμφος, John Gray, Italo Calvino, Adam Kuper, Jean Clair, Marius Bercea, Anatole France. Αυτοί μου έρχονται πρώτοι στο μυαλό αλλά προφανώς είναι και αρκετοί άλλοι.

«Μέσα από» και «Παράλληλα με» την εικαστική σου δουλειά υπάρχουν δυο άλλα projects. The Science of the Art Magazine και Eating and Time by Marvin Heimburger. Πώς ξεκίνησαν;

Μέρος της καλλιτεχνικής μου δραστηριότητας είναι η δημιουργία, συγγραφή και έκδοση καλλιτεχνικών/ερευνητικών βιβλίων που προσεγγίζουν φιλοσοφικά θέματα, με λογοτεχνικό, εικαστικό και πειραματικό τρόπο, δανειζόμενα ασυνήθιστα φορμάτ, όπως για παράδειγμα βιβλία συνταγών διαίτης ή ρετρό περιοδικά εφευρέσεων. Το “The Science Of Art Magazine, Frantz & The Search Of Lightness”, είναι ένα ψευδο-περιοδικό που δανείζεται το φορμάτ περιοδικών εφευρέσεων και πτήσεων του 1900. Στις σελίδες του διαδραματίζεται η αναζήτηση της διφορούμενης έννοιας lightness (ελαφρότητα ή διαφώτιση) μέσα από φανταστικές συνεντεύξεις, συζητήσεις και διαλέξεις, με στοχαστές που ασχολήθηκαν με το συγκεκριμένο θέμα π.χ Milan Kundera, Italo Calvino, Carlo Ginzburg. Για την δημιουργία του κατασκεύασα ντοκουμέντα φωτογραφιών και συναντήσεων με δημοφιλείς φιλοσόφους, στοχαστές και λογοτέχνες, που εξελίσσονται ως μικρά φανταστικά σενάρια στα οποία τους συναντώ, ανταλλάσσοντας απόψεις και αναλύοντας το θέμα. 

Το “Eating and Time by Marvin Heimburger, A Guide To Chronophagy” είναι ένα βιβλίο διαίτης που προτείνει μια δίαιτα για να χάσουμε υπαρξιακό βάρος, την Chronophagy Diet. Είναι βασισμένο στο βιβλίο “Είναι και Χρόνος” του Martin Heidegger, ο οποίος θέλει να μας αποδείξει μέσω λογικών σχημάτων, πως μονάδα μέτρησης της ύπαρξης είναι ο χρόνος. Στο συγκεκριμένο βιβλίο, παρουσιάζεται ο φανταστικός συγγραφέας Marvin Heimburger ο οποίος μας παρουσιάζει με κάθε λεπτομέρεια και μέσω λογικών σχημάτων, πώς μπορούμε να απαλλαγούμε από το περιττό βάρος της ύπαρξης απλά καταναλώνοντας χρόνο.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σου και πώς έχει επιδράσει στην δουλειά σου;

Νομίζω ο φόβος της ακινησίας. Το να μην μπορώ να κάνω όλα όσα θέλω γιατί δεν μπορώ είτε σωματικά, είτε ψυχικά, είτε γιατί το επιβάλλουν οι ιδιαίτερες συνθήκες της δεδομένης στιγμής. Ευτυχώς βρήκα τρόπους να τον υπερκεράσω μέσα στην καραντίνα και να προχωρήσω προσαρμοζόμενος. Όσον αφορά τη δουλειά μου, ο φόβος αυτός μετατρέπεται σε κινητήριος δύναμή.

Οι αρχικές σου σπουδές ήταν στην μουσική. Τι σε οδήγησε στην ζωγραφική; Και με ποιο τρόπο η μουσική εισχωρεί στον εικαστικό σου χωρόχρονο;

Ξεκίνησα πολύ μικρός τις σπουδές μου στη μουσική περνώντας από όλα σχεδόν τα στάδια, από το ωδείο έως και το πανεπιστήμιο. Η αλήθεια, όμως, είναι ότι δεν έβρισκα μεγάλο ενδιαφέρον στη μελέτη της. Ίσως αυτό να οφείλεται στον τρόπο που συντελείται η μουσική δημιουργία. Ίσως, πάλι, να έχω καλύτερο «μάτι» από «αυτί».  Χωρίς να θέλω να ακουστώ απόλυτος, πιστεύω ότι ο μουσικός προσεγγίζει την τέχνη του με λιγότερα λογικά εργαλεία από αυτά που χρησιμοποιεί ο εικαστικός. Τη μουσική τη νιώθεις, τα εικαστικά τα αντιλαμβάνεσαι. Η μουσική απαιτεί περισσότερο δονήσεις συναισθηματικές και όχι τόσο λογικές. Ένα μουσικό άκουσμα σε συνεπαίρνει, χωρίς να μπορείς να εξηγήσεις γιατί συμβαίνει αυτό. Απαιτεί μία πιο αφηρημένη σκέψη και ένα διαφορετικό χάρισμα που μάλλον στερούμαι. Τόσον καιρό όμως μέσα στις νότες, η μουσική διαμόρφωσε σε μεγάλο βαθμό τη σκέψη μου. Ο ρυθμός για παράδειγμα είναι κάτι που έχει εισχωρήσει βαθιά στο εικαστικό μου λεξιλόγιο.

Τι ετοιμάζεις αυτό το διάστημα;

Τις μέρες της καραντίνας έχω συγκεντρωθεί περισσότερο στη μελέτη της διατριβής μου μιας και αποφάσισα να μην πηγαίνω κέντρο Αθήνα όπου  βρίσκεται το εργαστήριό μου. Πέραν του διαβάσματος, όμως, αποφάσισα να κάνω και ένα συμμετοχικό project με τη βοήθεια φίλων που τους ζήτησα να φτιάξουν μάσκες  δικής τους εμπνεύσεως και να μου στείλουν φωτογραφίες τις οποίες χρησιμοποιώ σαν αφορμή για μία σειρά από σχέδια. Κάτι που κάνω περισσότερο για διασκέδαση, επικοινωνία κα προφανώς για να αποφύγω τη στασιμότητα.

Πώς βλέπεις την κατάσταση σήμερα; Πώς φαντάζεσαι την ζωή μας μετά την πανδημία;

Προφανώς, ο τρόπος που βλέπω την κατάσταση είναι υποκειμενικός και αποκαλύπτει τους ευσεβείς μου πόθους. Γι’ αυτό και βλέπω στον ορίζοντα το τέλος του λαϊκισμού, του πολιτικού κυνισμού και του απομονωτισμού, μιας και οι χώρες που επέμειναν στα παραπάνω πληγώθηκαν περισσότερο, απογοήτευσαν τους πολίτες τους και τώρα γίνονται παράδειγμα προς αποφυγήν. Επίσης, βλέπω να καταρρέουν και μία σειρά από μύθοι, όπως αυτός ενάντια στην παγκοσμιοποίηση. Σκεφτείτε μόνον τι θα συνέβαινε χωρίς συνεργασία χωρών για την αντιμετώπιση του ιού! 

Σίγουρα θα υπάρξουν μεγάλες κοινωνικοπολιτικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο μετά την πανδημία. Γίνεται πια κατανοητό ότι ο μόνος τρόπος να προχωρήσουμε χωρίς περιβαλλοντική κατάρρευση, καταστροφικούς πολέμους και ανεξέλεγκτες πανδημίες είναι η συνεργασία μεταξύ χωρών. Ο ιός μας αποκάλυψε ότι τα προβλήματα δεν λύνονται με εσωστρεφείς πολιτικές. 

Τι μήνυμα θα ήθελες να στείλεις στους αναγνώστες μας;

Ας αξιοποιήσουμε τον χρόνο που μας δίνεται μέσα στο σπίτι, αργά και δημιουργικά. Μας δίνεται μια μοναδική ευκαιρία να μειώσουμε ταχύτητες και να κάνουμε πράγματα που αποφεύγαμε τόσον καιρό, όπως το διάβασμα ενός πολυσέλιδου βιβλίου. Πιστεύω ότι η εμπειρία που δημιουργεί η απότομη αλλαγή ταχυτήτων μπορεί να λειτουργήσει ευεργετικά για κάθε έναν από εμάς. 

*Περισσότερες πληροφορίες για τον καλλιτέχνη μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα του: http://www.adonisstoantzikis.com/