Γιάννης Καραχισαρίδης

Ο Μπρέχτ στο έργο του «Γαλιλαίος» και δια στόματος ενός καλόγερου, περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια τη ζωή μιας οικογένειας κολίγων. Το αντιστάθμισμα, στη σκληρή και άκρως φτωχική ζωή τους, ήταν η ελπίδα της μετά θάνατον δικαίωσης. Γιατί η επί γης διαβίωση δεν είχε καμιά ελπίδα καλυτέρευσης κι αυτό δεν αφορούσε μόνο μια γενιά, αλλά και τις επερχόμενες. Πέρασαν τα χρόνια κι οι αιώνες κι όλα άλλαξαν. Η ελπίδα έστρεψε το βλέμμα της από τον ουρανό στη γη. Ο εκπολιτισμός, περνώντας από διάφορες στενωπούς, έφερε μαζί με όλα τα άλλα και το δώρο της ευκαιρίας. Ένα δώρο που μας συνοδεύει σταθερά και περικλείει περισσότερες από μία επιλογές, που από εμάς εξαρτιέται αν θα τις αντιληφθούμε κι αν θα τις αδράξουμε. Έτσι κι αλλιώς, αυτή η νέα κατάσταση έδωσε στους ανθρώπους ένα ισχυρό κίνητρο αναζήτησης μιας καλύτερης ζωής. Είναι αποδεκτό πλέον στις σύγχρονες κοινωνίες – έστω κι αν συχνά παραμένει ανομολόγητο – ότι η ευμάρεια είναι βασικός συντελεστής της ευτυχίας. Σκληροί αγώνες δόθηκαν για τη βελτίωση του λεγόμενου «βιοτικού επιπέδου». Με έναν μεταφυσικό τρόπο, συντονίστηκαν οι επιστημονικές ανακαλύψεις, η αύξηση της παραγωγικότητας, αλλά και σκληροί αγώνες για δικαιότερη κατανομή του παραγόμενου πλούτου.

Έτσι στη χώρα μας, όπως κι αλλού, ο κάθε συμπολίτης μας προσπαθεί να βελτιώσει τη θέση του στη κοινωνία. Ο κάθε συμπολίτης μας αναζητάει τις ευκαιρίες που του αναλογούν, για τον ίδιο και τα παιδιά του. Ειδικά η αγωνία για το μέλλον των παιδιών, τώρα πια σε περιβάλλον σταθερότητας, αποτέλεσμα της διαρκούς ειρήνης μετά τον εμφύλιο, προσέδωσε σε μια κοινόχρηστη λέξη, ένα καινούριο νόημα. «Τακτοποιώ» ήταν η λέξη και το καινούριο νόημα ήταν η επαγγελματική εξασφάλιση της νέας γενιάς, χάρις στις παρεμβάσεις των γονέων. Οι ευκαιρίες – που συνδέονταν και με τη μόρφωση, αλλά και ο σταδιακός περιορισμός της κληρονομικής απασχόλησης, διεύρυναν τους ορίζοντες. Κι εδώ φτάνουμε σε μια αντίφαση. Ενώ η κινητικότητα των πολιτών μέσα στη κοινωνία αυξήθηκε θεαματικά, ταυτόχρονα η ακινησία έγινε ο νέος στόχος. Ο περιορισμένος στην αρχή δημόσιος τομέας, απρόσιτος στους περισσότερους, έγινε ο φάρος που οδηγούσε στο όνειρο της «τακτοποίησης». Χωρίς πολλές σκέψεις και με αντίδωρο τη βεβαιότητα της οικονομικής εξασφάλισης μέχρι το τέλος, το δημόσιο κατέληξε να είναι – για τους περισσότερους – η πρώτη, η αδιαπραγμάτευτη και εντέλει η μοναδική αποδεκτή ευκαιρία.

Αυτή η στόχευση υποστηρίχτηκε από αξιόπιστα επιχειρήματα, που διαμόρφωσαν έναν τρόπο σκέψης που τελικά επικράτησε στη κοινωνία μας. Όταν κάποιος γύριζε τη πλάτη σ’ αυτή τη κυρίαρχη κουλτούρα και στο τέλος κατόρθωνε αξιομνημόνευτα επιτεύγματα μακριά απ’ τη θαλπωρή του δημοσίου, καταγράφονταν σαν μια εξαίρεση που δεν αφορούσε τους πολλούς. Και για να έχουμε ήσυχη τη συνείδηση μας, βεβαιώναμε εαυτούς και αλλήλους, ότι εκείνος είχε «μέσα» και άλλες βοήθειες απρόσιτες σε μας. Με αυτά τα συμπεράσματα και τις βεβαιότητες οποιαδήποτε κριτική σκέψη για τη ραθυμία της μονιμότητας του δημοσίου ήταν θνησιγενής. Ξεμακραίνοντας από την ουσία της αστικής δημοκρατίας και παραβιάζοντας την ίδια τη φύση της ανοιχτής κοινωνίας, οι ευκαιρίες συρρικνώθηκαν και έγιναν μία και μόνη ευκαιρία. Και η κινητικότητα μια νέα μορφή αδράνειας. Έτσι, χωρίς να το καταλάβουμε, περάσαμε σε ένα νόθο καπιταλιστικό σύστημα, ή ανάποδα σ’ έναν ημίαιμο κρατισμό. Ένα σύστημα που έμοιαζε με καπιταλισμό, αλλά δεν ήταν, που θύμιζε υπαρκτό σοσιαλισμό, αλλά αρνιόταν να ολοκληρωθεί. Ένα σύστημα παράδοξο και μοναδικό στη παγκόσμια ιστορία. Παράλληλα ο ιδιωτικός τομέας, στο μεγαλύτερο μέρος του, «τακτοποιήθηκε» γύρω απ’ τον δημόσιο, αφήνοντας πίσω του όλα τα προτερήματα που a priori όφειλε να είχε, παραγωγικότητα, κερδοφορία, πρωτοβουλία, αναζήτηση αγορών. Αυτός ο ιδιότυπος «ιδιωτικός» τομέας έκανε πια δουλειές αποκλειστικά με το δημόσιο και αφαίμαξε τεράστιους πόρους από το κοινωνικό σύνολο. Αυτό βέβαια δεν θα ήταν εφικτό να γίνει, χωρίς τα απανωτά «σχέδια Μάρσαλ», της «επάρατης» Ευρωπαϊκής Ένωσης (μεσογειακά προγράμματα, πακέτα Ντελόρ, ΕΣΠΑ).

Όπως ήταν φυσικό, η κοινωνία μας κλείδωσε στη συνείδηση της μιαν αντίληψη ιερότητας για το δημόσιο, που με τον χρόνο πέτρωσε και έγινε οριστική. Όλοι οι πολίτες πίστεψαν στη σημασία αυτής της «τακτοποίησης». Κι όχι μόνο οι πολιτικοί, ένας βολικός ισχυρισμός που – αθωώνοντας τον ανώνυμο λαό – αθωώνει και τον καθένα μας ξεχωριστά. Αλλά το σοκ της κρίσης μας έκανε να κατανοήσουμε, ως ένα βαθμό, ότι η γραφική λεωφόρος που είχαμε ανακαλύψει δεν ήταν η σύντομη και ασφαλής οδός προς την ευτυχία, αλλά μετά από κάποια στροφή σταματούσε σε χαλάσματα. Και μετά αναζητήσαμε τους βαρβάρους ή καλύτερα τους υπεύθυνους για τις κακοτεχνίες.

Το ηθικό μας σύστημα – μέσα από μια περίπλοκη, αλλά σταθερή διαδικασία – μας ωθεί, στις κακοτοπιές, να αναζητούμε ενόχους κι όχι να κατανοούμε αυτό που μας συμβαίνει. Αλλά κι αν τελικά προσπαθούμε να το κατανοήσουμε, μοιάζει να το κάνουμε καθυστερημένα, οπότε και βιαστικά. Κι έτσι παίρνουμε «μέτρα» επιπόλαια, βαπτίζουμε «μεταρρυθμίσεις» πρωτοβουλίες χωρίς περίσκεψη ή εκφέρουμε έπεα πτερόεντα ως εναλλακτική λύση. Γι’ αυτό όμως δε φταίει ο χαρακτήρας μας και το κακό το ριζικό μας. Η αιτία είναι πιο απλή και πιο γήινη. Δεν είναι εύκολο να αμφισβητηθεί η διάρθρωση της κοινωνίας μας, που είναι πλέον τόσο καλά παγιωμένη, μ’ έναν δίκτυο ορατών και αοράτων συμφερόντων, στο οποίο οι περισσότεροι είμαστε προσδεμένοι. Δεν είναι εύκολο να ακυρωθεί ένας τρόπος ζωής, τόσο καλά σμιλευμένος στη καθημερινότητα μας. Όταν οι πολίτες, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, είναι εξαρτημένοι – και δικαιωμένοι – απ’ τη κουλτούρα της μιας ευκαιρίας, πώς θα μπορούσαν έτσι απότομα να ανοιχτούν στο αβέβαιο πέλαγος των πολλών ευκαιριών, δηλαδή ν’ αποδεχθούν ότι η ζωή από μόνη της είναι μια περιπέτεια;

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr