Τα διλήμματα και ο τρίτος δρόμος. Έχουμε συνηθίσει εύκολα να υποτάσσουμε τη σκέψη μας σε διλήμματα. Και τα διλήμματα εξ ορισμού μας προσφέρουν μόνο δύο επιλογές. Αυτό που κάνουμε σχεδόν πάντα είναι να αποδεχόμαστε την ύπαρξη των δύο επιλογών ως θέσφατο και να παίρνουμε θέση υπέρ της μίας ή της άλλης. Συνήθως η γένεση ενός διλήμματος προκύπτει είτε γιατί παγιδεύτηκε το μυαλό μας στο αδιέξοδο των δύο επιλογών, είτε γιατί εκεί μας οδήγησε η δημόσια συζήτηση.  Η υπέρβαση του διλήμματος σπάνια περνάει απ’ το μυαλό μας. Κι όμως πάντα υπάρχει ένας τρίτος δρόμος που οδηγεί είτε στην ακύρωση των δύο επιλογών, είτε στην ισότιμη αποδοχή τους. Πρόσφατο παράδειγμα το δίλημμα κοινωνιολογία ή λατινικά. Η υπέρβαση είναι απλή. Και κοινωνιολογία και λατινικά. Γιατί στη γνώση δεν υπάρχουν περιορισμοί και όρια. Οπότε το πραγματικό πρόβλημα δεν ήταν γιατί προστέθηκε η κοινωνιολογία, αλλά γιατί αφαιρέθηκαν τα λατινικά.

 Οι άνθρωποι και οι αριθμοί. Όλοι οι άνθρωποι είναι μοναδικοί και κανένας δεν έχει όμοιο του. Κι όταν χάνεται ένας άνθρωπος, χάνεται μια μοναδικότητα. Κι αν ανήκει στο στενό ή στο ευρύτερο περιβάλλον μας, τότε η απώλεια είναι ακόμα πιο οδυνηρή. Όμως αυτό το δεδομένο, που κανείς δεν το αμφισβητεί, δεν μπορεί να ακυρώνει τη χρησιμότητα των αριθμών. Νομίζουμε ότι η χρήση των αριθμών υποτιμάει τον ανθρωπισμό μας. Και για να υπερασπιστούμε τον ανθρωπισμό μας, πολλές φορές υποκρινόμαστε ότι η ξεχωριστή προσωπικότητα οποιουδήποτε ανθρώπου που χάνεται, όπου γης, μας αγγίζει το ίδιο. Αν όμως πεθάνει σε ατύχημα ο Κουάν Γι στη Κίνα είναι αδύνατο να νιώσουμε την απώλεια του, με το ίδιο συναισθηματικό φορτίο στην περίπτωση που απολέσουμε κάποιον συγγενή μας. Έπειτα οι αριθμοί, με βάση την πληροφορία που δίνουν, επηρεάζουν ανάλογα τον συναισθηματικό μας κόσμο. Είναι διαφορετικό να χαθούν 200 άνθρωποι σ’ ένα ατύχημα, από το να χαθούν 3. Απλά γιατί χάθηκαν 200 μοναδικότητες, δηλαδή πολύ περισσότερες από τον αριθμό τρία. Αυτό που τελικά μας συμβαίνει με την ανθρωπιά και τους αριθμούς είναι να υψώνουμε ένα τείχος ανάμεσα τους, που μας εμποδίζει να καταλάβουμε την ουσία. Ότι δηλαδή κάθε άνθρωπος είναι ταυτόχρονα και μια μονάδα (ένας αριθμός) και μια προσωπικότητα, με όλα τα χαρακτηριστικά της. Ότι δηλαδή ο άνθρωπος κι οι αριθμοί δεν αντιδικούν.

Η Ιθάκη και τα στερεότυπα. Κάτι γίνεται στερεότυπο όταν εμφανίζεται επανειλημμένα με την ίδια μορφή. Μια φράση ή μια ιδέα με τη συνεχή επανάληψη αποκοιμίζει την κριτική σκέψη και μας κάνει να αφηνόμαστε στη γοητεία της, χωρίς να την αμφισβητούμε και χωρίς να κάνουμε δεύτερες σκέψεις. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Ιθάκη του Καβάφη. Όταν γράφτηκε αυτό το ποίημα είχε μια ανατρεπτική ορμή. Ο ποιητής πέρασε σε δεύτερη μοίρα την επιστροφή στην Ιθάκη και ανέδειξε τη σημασία των εμπειριών στη διάρκεια του ταξιδιού. Αλλά η πρωτότυπη ιδέα με τη συνεχή χρήση και την στερεότυπη επανάληψη μάς οδήγησε στο άλλο άκρο. Να λέμε χωρίς δεύτερη σκέψη ότι μόνο το ταξίδι είναι που έχει σημασία. Και σιγά-σιγά ξεχάσαμε την ίδια την επιστροφή στην Ιθάκη. Δηλαδή τη σημασία του νόστου. Την αξία του να φτάνουμε στο αποτέλεσμα. Στον τελικό σκοπό.

Αιχμάλωτοι του ιντερνέτ. Παλιά δεν ήταν έτσι. Υπήρχαν βέβαια τα αρχεία των εφημερίδων, αλλά η τυπωμένη πληροφορία μπορούσε να αμφισβητηθεί και κάποιος ήταν εύκολο να ισχυριστεί ότι αλλιώς τα είπα κι αλλιώς τα έγραψαν. Τώρα όμως με το ιντερνέτ και τη δύναμη της εικόνας, όποιος έχει πει κάτι δεν μπορεί να το αρνηθεί αργότερα. Αποθηκευμένες δηλώσεις και συνεντεύξεις σε χρόνο μηδέν ανασύρονται από τον κυβερνοχώρο και εκθέτουν χωρίς πλέον κανείς να μπορεί να αρνηθεί τα λεγόμενα του. Κι όμως τα δημόσια πρόσωπα συχνά παραγνωρίζουν το γεγονός ότι είναι αιχμάλωτα του ιντερνέτ. Φυσικά οι άνθρωποι αλλάζουν γνώμες και αντιλήψεις. Κι μπορεί άλλα να λένε στο παρελθόν κι άλλα τώρα. Όμως το διαδίκτυο αποδεικνύει πλέον και τις προθέσεις. Μας δίνει με ακρίβεια και το ύφος και τη διατύπωση. Και τελικά μας φανερώνει αν η αλλαγή οφείλεται στην αυτογνωσία και στην κριτική σκέψη ή αν οφείλεται σε ιδιοτελείς ελιγμούς.

Ελληνικό δημόσιο μια συζήτηση χωρίς τέλος. Η δυσλειτουργία του δημοσίου και η γραφειοκρατία που παράγει είναι ένα πρόβλημα που μετά την κρίση έγινε πρωτεύον. Όλοι συζητάνε πώς επιτέλους το δημόσιο θα γίνει αποτελεσματικό και θα εξυπηρετεί τους πολίτες αντί να τους ταλαιπωρεί. Η συζήτηση όμως δίνει βάρος σχεδόν αποκλειστικά στο ανθρώπινο δυναμικό. Γι’ αυτό και ως λύσεις έχουν τεθεί η αξιολόγηση, η κινητικότητα ή ακόμα και οι απολύσεις. Υπάρχει όμως και η άλλη πλευρά του νομίσματος που είναι οι δομές. Και εκεί βρίσκεται το πραγματικό πρόβλημα. Ένας τεράστιος αριθμός υπηρεσιών και οργανισμών δημιουργούν ένα χαώδες πλέγμα. Ένα δημόσιο που ακόμα δεν έχει χαρτογραφηθεί πλήρως, με μπλεγμένες αρμοδιότητες, περίπλοκους νόμους με δεκάδες εξαιρέσεις, που διαμορφώνουν τελικά τον υδροκεφαλισμό του δημοσίου τομέα και εντείνουν την γραφειοκρατία. Από εκεί πρέπει να αρχίσει κάποιος. Από τις δομές. Γιατί αν δεν μειωθούν, δεν αλλάξουν και δεν απλοποιηθούν οι δομές, καμιά αξιολόγηση, καμιά κινητικότητα, αλλά ούτε και οι απολύσεις δεν θα αλλάξουν την εικόνα.

Το δίπολο ενότητα ή σύγκρουση. Άλλο ένα δίλημμα-παγίδα. Άλλοι προάγουν την ενότητα. Και λένε «όλοι μαζί θα προοδέψουμε». Γιατί – λένε – οι συγκρούσεις, οι οξείες αντιπαραθέσεις και οι διχασμοί μόνο κακό κάνουν στη χώρα. Από την αντίπερα όχθη βρίσκονται οι υποστηρικτές της σύγκρουσης. «Πρέπει να κτυπήσουμε αλύπητα τον αντίπαλο μέχρι να τον εξουδετερώσουμε». Γιατί έχουν εκτιμήσει ότι ο αντίπαλος είναι ο καταστροφέας της χώρας. Οι περισσότεροι με βάση αυτό το δίπολο παίρνουν θέση. Αλλά κι εδώ ελλοχεύει ο κίνδυνος της μονομέρειας. Να επιλέξουμε αποκλειστικά τη μία προσέγγιση και να εναντιωθούμε στην άλλη. Εκλαμβάνοντας το δίπολο ως αντίφαση υποχρεωνόμαστε να πάρουμε θέση. Κι έτσι από το μυαλό μας δεν περνάει η πιθανότητα, να ενεργούμε ταυτόχρονα και υπέρ της ενότητας και της συνεννόησης, αλλά και υπέρ της οξείας αντιπαράθεσης και της σύγκρουσης. Γιατί δεν περνάει από το μυαλό μας ότι στη ζωή είναι θεμιτό και να συνεργάζεσαι και να συγκρούεσαι. Κι ότι στη ζωή περιλαμβάνονται με ίση αξία και φιλίες και εχθρότητες. Και δε μένει παρά να κάνουμε τις επιλογές μας. Και στο τέλος η ίδια η ζωή αξιολογεί αυτές τις επιλογές. Και μπορεί να δικαιώνει πότε πράξεις συνεννόησης και πότε πράξεις αντιπαλότητας. Το να επιλέγουμε τον έναν πυλώνα μονομερώς και να τον αναγάγουμε σε κανόνα που  ισχύει σε κάθε περίπτωση είναι σα να προσβάλλουμε την ίδια τη πραγματικότητα, που μας βροντοφωνάζει ότι στο θέμα αυτό δεν υπάρχει κανόνας. Μόνο επιλογές.

Η παράξενη καλοσύνη.  Ο Τζορτζ Σόντερς είναι ένα καλοσυνάτος αμερικανός συγγραφέας. Σε μια συνέντευξη του είπε ότι στην εποχή μας κυριαρχεί ο υλισμός και υποχωρεί η καλοσύνη. Η καλοσύνη είναι μια απλή λέξη που όταν τη συναντάμε νομίζουμε ότι αμέσως καταλαβαίνουμε το νόημα της. Κι όμως η καλοσύνη είναι από τις πιο δαιδαλώδεις έννοιες στη ζωή των ανθρώπων. Με την ίδια ευκολία μπορεί να εκφράζει αγνότητα αλλά και υποκρισία. Με την ίδια ευκολία μπορεί να σημαίνει προσφορά, αλλά και υστεροβουλία. Το να δείχνει κάποιος καλοσύνη μπορεί να είναι δώρο, αλλά μπορεί να είναι και παγίδα. Την καλοσύνη για να την κρίνεις θα πρέπει να ξέρεις όλη την αλήθεια. Να ξέρεις τα πραγματικά κίνητρα μιας πράξης. Γιατί πίσω από την καλοσύνη μπορεί να κρύβονται σκοτεινές σκέψεις. Μπορεί κάποιος να μοχθεί ως εθελοντής και να βοηθάει ανήμπορους, αλλά κάποια στιγμή να τον συναντήσουμε με γεμάτες τις τσέπες. Μπορεί κάποιος να φροντίζει με τρυφερότητα μια γιαγιά, αλλά στο νου του να έχει τα λεφτά της. Η καλοσύνη δεν είναι ένα κριτήριο που μετράει τον βαθμό του πολιτισμού μας. Ούτε είναι μέτρο της ανθρωπιάς μας. Γιατί είναι δύσκολο να αναγνωρίζουμε τη κάθε στιγμή, στη κάθε περίσταση αν αυτό που φαίνεται, είναι κιόλας. Η καλοσύνη είναι πάνω απ’ όλα μια αναμέτρηση με τον εαυτό μας.

Ο ανθρωπισμός ως πρόσχημα. Η ουσία του λαϊκισμού εδράζεται στη φράση «πάνω απ’ όλα ο άνθρωπος». Η χρήση του ανθρωπισμού είναι ο ευκολότερος δρόμος για να υποκλαπεί ο συναισθηματικός κόσμος των πολιτισμένων. Όποιος βάζει στη κορυφή της πυραμίδας τον άνθρωπο και τον τοποθετεί μακριά από τα υλιστικά κέρδη δημιουργεί μια ιδεατή προσδοκία που παρασέρνει τους πολίτες. Ο γενικόλογος ανθρωπισμός χωρίς κριτήρια είναι το βασικό πρόσχημα όσων σκέφτονται και πράττουν με υστεροβουλία. Ας είμαστε λοιπόν πιο καχύποπτοι απέναντι σ’ εκείνους που νοιάζονται για τους ανθρώπους.

Το σύγχρονο σκλαβοπάζαρο. Στον αρχαίο κόσμο η δούλοι ήταν το αυτονόητο λάφυρο των πολέμων. Αυτονόητο για τους νικητές, αυτονόητο και για τους ηττημένους. Μετά ήρθε ο Χριστιανισμός και η δουλεία καταργήθηκε, τουλάχιστον ως επίσημη πρακτική. Αργότερα οι Χριστιανοί με τις εξερευνήσεις γνώρισαν καλύτερα την Αφρική. Θεώρησαν τους νέγρους δεύτερης κατηγορίας ανθρώπους κι άρχισε μια δεύτερη περίοδος δουλείας. Μόνο που μετονομάστηκαν από δούλοι σκλάβοι. Στελέχωναν κυρίως τις φυτείες του Νέου Κόσμου. Πρώτη η Αγγλία κατάργησε με νόμο την εμπορία σκλάβων με την παρέμβαση ανθρωπιστών βουλευτών της. Και ήρθε η εποχή μας για να αναβιώσει αυτού του είδους την εκμετάλλευση αλλά με έναν πολύ πιο εκλεπτυσμένο τρόπο. Μιλάμε για τους διακινητές μεταναστών κι έχουμε στο νου μας κάποιους με βάρκες που βγάζουν εισιτήρια (έστω ακριβά) για να τους φέρνουν στην Γη της Επαγγελίας που είναι η Ευρώπη. Κι απ’ τους περισσότερους κατοίκους της Δύσης δεν περνάει απ’ το μυαλό τους ότι πίσω από τη λέξη «διακινητής» κρύβεται ένα ολόκληρο κύκλωμα διακίνησης, ιδιαίτερα κερδοφόρο. Ξεκινάει μάλιστα από τις χώρες εκκίνησης. Γιατί από εκεί αρχίζει η δράση τους ξεσηκώνοντας όχι πάντα δυστυχισμένους ανθρώπους με ψεύτικες υποσχέσεις. Εισπράττουν από τους μελλοντικούς μετανάστες πολύ μεγάλα ποσά κι εκείνοι τα δίνουν γιατί απλά έχουν εξαπατηθεί. Αυτό το εμπόριο βέβαια δεν μεταφέρει σκλάβους χωρίς δικαιώματα, αλλά διακινεί εξαπατημένους ανθρώπους. Αυτό το λαθραίο εμπόριο χαίρει ασυλίας, χάρις στη καλοσύνη που περισσεύει στη Δύση. Από τα τεράστια κέρδη αυτού του σύγχρονου εμπορίου ανθρώπων, κερδίζουν πολλά κυκλώματα και φυσικά είναι αναμιγμένες πολλές νεόκοπες ΜΚΟ αλλά και πολλά στρώματα αξιωματούχων στη Δύση. Η Ευρώπη αν θέλει να βάλει τάξη στα του οίκου της πρέπει πρώτα απ’ όλα να συγκρουστεί με αυτά τα βρώμικα κυκλώματα που συχνά φοράνε και γραβάτα.

 Γρονθοκοπώντας τον αγέρα. Το Φεβρουάριο του 2015 η χώρα θα έβγαινε από το δεύτερο μνημόνιο. Η νέα κυβέρνηση δεν είχε παρά να κλείσει τη τελευταία αξιολόγηση και μετά να πορευθεί στο δικό της δρόμο. Η νέα κυβέρνηση είχε την τύχη να ψηφιστεί από τον ελληνικό λαό ακριβώς τη στιγμή που η χώρα ολοκλήρωνε το μνημόνιο. Δεν χρειαζόταν να σκίσει τίποτα απολύτως. Δύο μήνες μετά την εκλογή της θα πορευόταν χωρίς το μνημόνιο που τόσο είχε μισήσει. Αντί λοιπόν να αποχαιρετίσει τα μνημόνια και να χαράξει το δικό της δρόμο, ζήτησε παράταση μέχρι τις 30 Ιουνίου. Σήμερα αυτό μοιάζει παράλογο. Μια κυβέρνηση που θέλει να σκίσει το μνημόνιο ζητάει τη παράταση του. Οι καινούριοι όμως τότε δεν ενδιαφέρονταν μόνο να βγουν από το μνημόνιο. Ήθελαν να ακυρώσουν ότι είχε νομοθετηθεί μέχρι τότε. Ήθελαν η έξοδος να ήταν εντυπωσιακή και με τη δική τους σφραγίδα. Και το τραγικό ήταν ότι πράγματι πίστευαν ότι θα γονατίσουν τους Ευρωπαίους. Πήραν παράταση και ξεκίνησαν τις σκληρές διαπραγματεύσεις. Τόσο σκληρές που όταν ήρθε η 30^η Ιουνίου και έληξε η παράταση προετοιμάζονταν για το ανέμελο δημοψήφισμα. 1 Ιουλίου είχαμε βγει από τα μνημόνια, αλλά κανείς δεν το είχε πάρει χαμπάρι, κανείς δεν πανηγύρισε, κανείς δεν πήγε στην Ιθάκη. Μόνο έκλεισαν οι τράπεζες και η χώρα έφτανε στην άτακτη χρεοκοπία. Η χώρα μπορούσε να βγει από τα μνημόνια τον Φεβρουάριο του 2015. Οι κυβερνώντες όμως προτίμησαν να γρονθοκοπήσουν τον αέρα.

ΥΓ. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο Κολέγιο Αθηνών, έδιναν το τετράδιο σημειώσεων και μελέτης. Στο οπισθόφυλλο είχε ένα σχόλιο: «Αυτή η επιστολή είναι πιο μακροσκελής απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί δεν είχα το χρόνο να την κάνω συντομότερη»

Γιάννης Καραχισαρίδης

Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr