Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Φίλες και φίλοι,

Συνεχίζοντας το αφιέρωμα στα χρόνια της Επανάστασης του Γένους μας, σκέφτηκα να ρίξω λίγο φως στον ηγέτη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τον σουλτάνο Μαχμούτ Β΄, που βρισκόταν στον θρόνο από το 1808 ως τον θάνατό του από φυματίωση το 1839.

Γεννήθηκε στο παλάτι του Τοπ Καπί, στην Πόλη και ήταν δευτερότοκος γιος του Αμπντούλ Χαμίτ Α΄και της έβδομης συζύγου του Ναξιντίλ Σουλτάν. Οι πηγές αναφέρουν ότι επρόκειτο για μια Γεωργιανή σκλάβα, αλλά κυκλοφορεί ευρέως και ο μύθος για μια εξισλαμισμένη Γαλλίδα χριστιανή, την Αιμέ ντι Μπουκ Ριβερύ, εξαδέλφη της Ιωσηφίνας ντε Μπωαρναί (συζύγου του Αυτοκράτορος της Γαλλίας Ναπολέοντα Α΄Βοναπάρτη). Καθώς ταξίδευε σε πολύ μικρή ηλικία με τους γονείς της, το πλοίο τους έπεσε σε πειρατικά χέρια. Οι γονείς της σκοτώθηκαν και η ίδια πουλήθηκε σκλάβα. Όταν μεγάλωσε, ξαναπουλήθηκε για το χαρέμι του σουλτάνου, λόγω της ομορφιάς της.

Το 1808, ο σουλτάνος Μουσταφά Δ΄, ετεροθαλής αδελφός του Μαχμούτ, διέταξε να θανατωθεί ο Μαχμούτ και ο προηγούμενος σουλτάνος και εξάδελφός τους Σελίμ Γ, για να καταστείλει μια εξέγερση. Ο Σελίμ Γ΄ δολοφονήθηκε, αλλά ο Μαχμούτ γλύτωσε. Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την σωτηρία του, με κυριότερη αυτή του Τούρκου ιστορικού του 19^ου αιώνα Αχμέτ Σεβντέτ Πασά, που έχει ως εξής:

Μια σκλάβα, η Τζεβρίλ, όταν αντιλήφθηκε την αναταραχή στο παλάτι και την δολοφονία του Σελίμ Γ΄, μάζεψε στάχτες. Όταν οι δολοφόνοι πλησίασαν στα διαμερίσματα του χαρεμιού όπου έμενε ο Μαχμούτ, κατάφερε να τους καθυστερήσει, ρίχνοντας τις στάχτες στα μάτια τους και επιφέροντας μια προσωρινή αδυναμία στην όραση. Αυτή η καθυστέρηση ήταν αρκετή για να μπορέσει ο εικοσιτριάχρονος Μαχμούτ να βγει από ένα παράθυρο και να σκαρφαλώσει στην οροφή του χαρεμιού. Από εκεί έτρεξε προς την οροφή της Τρίτης Αυλής, όπου κάποιοι οπαδοί του τον είδαν και τον βοήθησαν να κατεβεί. Ώσπου να γίνει αυτό, κατέφθασε με τους άνδρες του ένας από τους αρχηγούς της εξέγερσης, ο Αλεμντάρ Μουσταφά Πασά και όρμησε στα διαμερίσματα του νεκρού Σελίμ Γ΄. Βλέποντας τη σορό του, ανακήρυξε αμέσως Παντισάχ (σουλτάνο) τον Μαχμούτ Β΄, κι εκείνος τον όρισε Μέγα Βεζίρη.

Ο Μαχμούτ Β΄ ήταν ο 30ός σουλτάνος και η περίοδος της βασιλείας του υπήρξε μια από τις κρισιμότερες στην ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

Έπρεπε ν’ αντιμετωπίσει, όχι μόνο τους απελευθερωτικούς αγώνες των υπόδουλων λαών (Σέρβους και Έλληνες) και τα αποσχιστικά κινήματα τοπικών αξιωματούχων(Αγιάννηδων), αλλά και τις εχθρικές και επιζήμιες συμπεριφορές των Αλή Πασά Τεπελενλή των Ιωαννίνων και Μοχάμεντ Άλι Πασά της Αιγύπτου, καθώς και τον ανταγωνισμό των μεγάλων ευρωπαϊκών δυναμεων στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου.

Όταν έγινε σουλτάνος, ο Ρωσοτουρκικός Πόλεμος (είχε ξεσπάσει το 1806) βρισκόταν σε εξέλιξη. Ο Μαχμούτ Β΄ δεν κατάφερε να νικήσει και αναγκάστηκε να υπογράψει την Συνθήκη του Βουκουρεστίου (1812) που σήμαινε την απώλεια της Βεσσαραβίας (ανατολικής Μολδαβίας) προς όφελος των Ρώσων και την παροχή μιας κάποιας αυτονομίας στους Σέρβους.

Η σκληρότητα με την οποία αντιμετώπισε την Ελληνική Επανάσταση δημιούργησε την εικόνα ενός αδίστακτου και αιμοδιψούς σουλτάνου από την ελληνική πλευρά της ιστορίας. Αντίθετα, οι Τούρκοι και οι Ευρωπαίοι βιογράφοι του τον περιγράφουν ως έναν από τους ικανότερους σουλτάνους και εξάρουν το μεταρρυθμιστικό του έργο.

Ο σουλτάνος έκανε ό,τι μπορούσε για να αποτρέψει και να διαλύσει την εξέγερση των Ελλήνων, αλλά επί ματαίω. Κατάφερε, βέβαια, να δολοφονήσει τον ασυμβίβαστο και αυτονομημένο Αλή Πασά των Ιωαννίνων το 1822, να πνίξει στο αίμα τους Γενίτσαρους και να τους εξαφανίσει το 1826, αλλά αυτά δεν ήταν αρκετά.

Ζήτησε τη βοήθεια του Μωχάμετ Άλι για να αντιμετωπίσει τους Έλληνες κι εκείνος έστειλε στρατό με αρχηγό τον γιο του Ιμπραήμ. Ωστόσο, μετά την ήττα του τουρκικού στόλου στη Ναυμαχία του Ναβαρίνου(1827), ο Μαχμούτ Β΄ υποχρεώθηκε σε υποχώρηση. Την επόμενη χρονιά ξέσπασε νέος Ρωσοτουρκικός Πόλεμος και ο σουλτάνος αναγκάστηκε να υπογράψει την Συνθήκη της Αδριανούπολης(1829), με την οποία, μεταξύ άλλων, αναγνωριζόταν η ανεξαρτησία της Ελλάδας.

Ο Μοχάμετ Άλι Πασά της Αιγύπτου χτύπησε ξανά το 1831, καταλαμβάνοντας την Συρία και την περιοχή του Ικονίου, νικώντας κατά κράτος τις τουρκικές δυνάμεις. Ο σουλτάνος ζήτησε τη βοήθεια των Ρώσων και υποχρεώθηκε να υπογράψει μια ταπεινωτική συνθήκη, τη Συνθήκη της Κιουτάχειας (1833) η οποία άνοιξε τον δρόμο για την ανεξαρτησία της Αιγύπτου (επιτεύχθηκε το 1839).

Ο Μαχμούτ Β΄ συνέδεσε το όνομά του με πολλές μεταρρυθμίσεις που αποσκοπούσαν στην αντιμετώπιση του φεουδαρχικού κατακερματισμού της Αυτοκρατορίας και στον εξευρωπαϊσμό της. Ανάμεσα σε άλλες ήταν η ίδρυση υπουργείων σύμφωνα με τα ευρωπαϊκά πρότυπα, η ίδρυση κοσμικών και στρατιωτικών σχολών, η κατάργηση των σαρικιών και η καθιέρωση του κόκκινου φεσιού των Αιγυπτίων, χωρίς να καταφέρει να εξαλείψει την ρίζα των αιτίων της παρακμής της αυτοκρατορίας του.

Είχε δεκαέξι συζύγους και απέκτησε είκοσι δύο γιους και είκοσι δύο κόρες. Κατάφεραν να επιζήσουν, τουλάχιστον ως την ενηλικίωσή τους, δύο γιοι και πέντε κόρες.