“Δεν δυστύχησα με τη γυναίκα μου, που έχει πεθάνει. Στάθηκε υπομονετική, υπάκουη, και πρόθυμη. Έσκυβε πάντα το κεφάλι και έκανε τον σταυρό της. Κακή λέξη δεν βγήκε από το στόμα της. Το διαζύγιο το έβλεπε σαν κάτι διαβολικό».

Το ρεπορτάζ που δημοσιεύεται στον Ταχυδρόμο, στα μέσα της δεκαετίας του 60, θέτει το ερώτημα: «Γιατί χωρίζουν τόσο εύκολα τα νέα ζευγάρια;». Ο Άμιλκας Κολιόπουλος, στον οποίον ανήκουν τα παραπάνω λόγια, δηλώνει 56 ετών, πατέρας, και εργάτης. Για την Ε.Ν., 49 ετών, μητέρα και αρχιτεκτόνισσα, όμως, η πραγματικότητα είναι κάπως διαφορετική:

«Εγώ διάλεξα τον άνδρα μου και δεν μπορώ να έχω παράπονο», λέει. «Για ένα έχω παράπονο όμως: για την απιστία. Στον άνδρα μου αρέσουν πολύ οι περιπέτειες. Τις θεωρεί σαν μια αλλαγή που τη δικαιούται. Κάτι σαν τις καλοκαιριάτικες διακοπές. Και θεωρεί εκ μέρους μου φυσική την κατανόηση, γιατί είμαι μορφωμένος άνθρωπος και ξέρω πως τα αρσενικά είναι πολυγαμικά».

Τις δεκαετίες του 60 και 70, στις σελίδες περιοδικών όπως ο Ταχυδρόμος πυκνώνουν σχετικά ρεπορτάζ και άρθρα, που αφορούν τις σχέσεις των δύο φύλων. Τα κείμενα γύρω από τις προκλήσεις που θέτει η αμφισβήτηση της παραδοσιακής μορφής της οικογένειας, οι οδηγίες για τη συμβίωση γυναίκας και άνδρα, στις οποίες η ευθύνη δείχνει να αφορά σχεδόν αποκλειστικά τις γυναίκες («ο αγώνας της γυναίκας πρέπει να αρχίζει μετά τον γάμο», «τι να κάνετε αν ο άνδρας σας σάς απατάει», ενδεικτικοί τίτλοι της εποχής) και οι αναφορές στην γυναίκα που «απέκτησε ελευθερίες αλλά δεν ξέρει τι να τις κάμει», εμφανίζονται διαρκώς στις σελίδες τους.

Άλλωστε, είναι η εποχή που οι σχέσεις των δύο φύλων αλλάζουν ριζικά. Όπως το μεταφέρει η Ε.Ν., ολοκληρώνοντας την απάντησή της: «Ζηλεύω τα νέα ζευγάρια, γιατί αρχίζω να βλέπω πως οι νέοι άνδρες υποπτεύονται επιτέλους πως… και τα θηλυκά είναι πολυγαμικά».

Σύμφωνα με τα ρεπορτάζ της εποχής, ο αριθμός των διαζυγίων που εκδίδονταν ετησίως εκείνα τα χρόνια ήταν περίπου 3.200-3.300. Από αυτά, ελαφρώς περισσότερα από τα μισά αναλογούσαν στην Αθήνα, με τις μεγάλες πόλεις (Θεσσαλονίκη, Πάτρα) να ακολουθούν. Εντύπωση προξενεί, ωστόσο, ότι ο αριθμός των διαζυγίων δεν είναι ανάλογος με τον αριθμό των κατοίκων μιας περιοχής: έτσι, για παράδειγμα, παρότι η Θράκη υπολείπεται της Κρήτης κατά 130.000 κατοίκους (356.000 έναντι 483.000), έχει διπλάσιο αριθμό διαζυγίων.

Από τα περίπου 3.200 διαζύγια που εκδίδονταν ετησίως εκείνα τα χρόνια, περίπου 2.100 –σύμφωνα πάλι με τα ρεπορτάζ– οφείλονταν σε ισχυρό κλονισμό του γάμου, περίπου 100 σε μοιχεία, και τα υπόλοιπα αφορούσαν «αρρώστια του συζύγου, κακόβουλη εγκατάλειψη και άλλες αιτίες». Μάλιστα, μολονότι στην συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων η μοιχεία εμφανιζόταν να προέρχεται από τις γυναίκες, δικηγόροι της εποχής εξηγούσαν πως η πραγματικότητα ήταν διαφορετική: η πλασματική εικόνα δημιουργείτο γιατί οι μεν γυναίκες σπανίως «κυνηγούσαν» τους άνδρες τους, ακόμη και αν ήξεραν πως εκείνοι τις απατούσαν, τη στιγμή που οι άνδρες κρατούσαν τελείως αντίθετη στάση, η οποία πέρα από λόγους εγωισμού, οφειλόταν και στην προσπάθεια αποφυγής της διατροφής.

Η μοιχεία, για την απόδειξη της οποίας συχνά ζευγάρια κατέληγαν με σεντόνια στα Αστυνομικά Τμήματα δίνοντας υλικό για μια σειρά από κωμωδίες της εποχής, αποποινικοποιήθηκε από την κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου τον Ιούλιο του 1982. Από την πλευρά της, η Εκκλησία διαμαρτυρήθηκε έντονα και έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου, διότι «η αποποινικοποίηση της μοιχείας θα κλονίσει τα θεμέλια της οικογένειας και του γάμου».

Βλέποντας τα στοιχεία των δεκαετιών που ακολούθησαν, οι άνθρωποι της Εκκλησίας ίσως να αισθάνονταν δικαιωμένοι για τα προφητικά τους λόγια: τα διαζύγια πράγματι αυξήθηκαν. Το 1992 είναι η πρώτη χρονιά για την οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχείαΣτοιχεία για τα διαζύγια | Ελληνική Στατιστική Αρχή της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ενώ ο τελευταίος χρόνος για τον οποίον υπάρχουν δημοσιευμένα στοιχεία είναι το 2017. Η δεκαετία του 90, λοιπόν, βρίσκει τα διαζύγια διπλάσια σε σχέση με τη δεκαετία του 60: το 1992 εκδόθηκαν 6.156 διαζύγια.

Με την έναρξη της νέας χιλιετίας, μάλιστα, τα διαζύγια που εκδίδονται ετησίως βρίσκονται πάντοτε πάνω από τις 11.000. Στα πρώτα χρόνια της κρίσης είναι γύρω στα 13.000 ετησίως. Από το 2012 κι έπειτα οι αριθμοί σκαρφαλώνουν: 14.880 διαζύγια το 2012, 16.717 το 2013, 14.427 το 2014, 15.600 το 2015.

Το 2016 τα διαζύγια πέφτουν ξαφνικά στα 11.013 και το 2017 ανεβαίνουν ξανά στα 19.190: η μεγάλη διακύμανση, όμως, οφείλεται στο ότι το πρώτο μισό του 2016 οι δικηγόροι είχαν απεργία, με αποτέλεσμα να οριστικοποιηθούν λιγότερες υποθέσεις εκείνον τον χρόνο, και κάποιες από τις υπόλοιπες να περάσουν στο 2017.

Το 1992, σε κάθε 1.000 κατοίκους αντιστοιχούν 4,7 γάμοι και 0,6 διαζύγια. Ο αριθμός των γάμων δεν αλλάζει σημαντικά μέχρι το 2017, που αντιστοιχούν 4,66 γάμοι σε κάθε 1.000 κατοίκους. Αντίθετα, το ποσοστό των διαζυγίων αυξάνεται σταθερά, μέχρι που φτάνει τα 1,88 διαζύγια ανά 1.000 κατοίκους το 2017.

Η ξαφνική μείωση στον αριθμό των διαζυγίων ανά 1.000 κατοίκους που παρατηρείται το 2016, όταν σε σχέση με τον προηγούμενο χρόνο πέφτει από το 1,44 στο 1,02, δεν οφείλεται σε κάποια απρόσμενη βελτίωση των σχέσεων, αλλά στην απεργία των δικηγόρων κατά το πρώτο μισό του 2016. Οι υποθέσεις που εκκρεμούσαν εκδικάστηκαν τελικά το 2017, οπότε και υπήρξε απότομη έκρηξη των διαζυγίων, που σκαρφάλωσαν στα 1,8 ανά 1.000 κατοίκους, το υψηλότερο νούμερο έως τότε.

«Από το 2010 κι εντεύθεν, στην ενσκύψασα οικονομική κρίση, μπορώ να παρατηρήσω πως οι περισσότεροι άνθρωποι που έρχονται στο γραφείο μου και αναλαμβάνουμε τις υποθέσεις τους είναι συνήθως καταπονημένοι ψυχικά και οικονομικά», λέει στο inside story ο νομικός Αντώνης Τσαχτσαρλής, που από το 1993 ασχολείται και με υποθέσεις αστικού δικαίου.

«Δεν πρόκειται δηλαδή συνήθως για αντιδικίες, με σκοπό τον πλουτισμό ή την επικράτηση, αλλά για συμφωνίες που λένε ότι αυτή η κατάσταση είναι ζοφερή και γι’ αυτό επιθυμούν ένα συναινετικό διαζύγιο, στο οποίο συνήθως μοιράζονται τα χρέη τους». Πράγματι, σταθερά τα τελευταία χρόνια τα συναινετικά διαζύγια φαίνεται να αποτελούν την πλειοψηφία, καταλαμβάνοντας τα 2/3 περίπου του συνόλου.

«Η χρήση του κατ’ αντιδικίαν διαζυγίου έχει μειωθεί πάρα πολύ, λόγω του υψηλού κόστους», συμπληρώνει ο κ. Τσαχτσαρλής. Υπάρχει μεγάλη διαφορά ανάμεσα στα δύο κόστη; «Μεγάλη και απροσδιόριστη. Επειδή η εξέλιξη μπορεί να φτάσει θεωρητικά ή στο Εφετείο ή στον Άρειο Πάγο, με πολλές παράπλευρες δίκες, το αποφεύγουν. Οι αντιδικίες έχουν συρρικνωθεί και αφορούν μόνο πολύ σημαντικές υποθέσεις, όπου και εκεί συνήθως υποκρύπτονται άλλα πράγματα, συνήθως οικονομικά οφέλη».

Με την αλλαγή του νόμου το 2017 (4509/2017ΦΕΚ Α’/201/22-12-2017) και την εφαρμογήΣε εφαρμογή τα «διαζύγια-εξπρές» από το 2018 | Η Καθημερινή του νέου καθεστώτος από τις αρχές του 2018, η διαδικασία έκδοσης συναινετικού διαζυγίου γίνεται πλέον ταχύτατη: δια συμβολαιογραφικής πράξεως και με την παράσταση δύο δικηγόρων, οι δύο ενδιαφερόμενοι μπορούν να εκδώσουν συναινετικό διαζύγιο ακόμη και εντός σαράντα ημερών. «Με το προ-υφιστάμενο δίκαιο, ακόμα και να συμφωνούσαν, έπρεπε να περιμένουν δύο δικαστικές πράξεις οι οποίες έπαιρναν από εννέα μήνες έως έναν χρόνο», σχολιάζει ο κ. Τσαχτσαρλής.

Το πλέον εντυπωσιακό, είναι πως την μεγαλύτερη αύξηση φέρονται να έχουν τα διαζύγια που αφορούν γάμους που ξεπερνούν την δεκαετία ή και ακόμη μεγαλύτερο διάστημα. Για παράδειγμα, από τα 19.190 διαζύγια του 2017, μόλις 237 αφορούσαν γάμους διάρκειας έως 2 ετών, μόλις 1.904 γάμους που είχαν διάρκεια 2-5 ετών, και 4.245 διαζύγια αφορούσαν γάμους με διάρκεια 5-10 ετών.

Οι γάμοι άνω των 10 ετών που λύθηκαν ήταν 12.804. Από αυτούς, 1.647 διαζύγια αφορούσαν γάμους 25-29 ετών, 1.062 διαζύγια αφορούσαν γάμους 30-34 ετών, 572 διαζύγια ήταν για γάμους με διάρκεια 35-39 έτη, και 280 διαζύγια για γάμους 40-44 ετών. Για γάμους 45-49 ετών εκδόθηκαν συνολικά 125 διαζύγια, ενώ 71 γάμοι άνω των 50 ετών, δηλαδή με μισό αιώνα κοινής ζωής, τερματίστηκαν επίσης.

«Θεωρώ πως το κρίσιμο είναι η επταετία. Πάνω από την επταετία, ένας γάμος ως κοινωνία σχέσεων έχει συγκροτηθεί, ή όχι. Για να πούμε την αλήθεια, προ του 2010 συνήθως πάνω από την επταετία ήταν στερεωμένοι κάποιοι έγγαμοι δεσμοί. Από το 2010 και μετά παρατηρούμε και αυτό: ότι ενώ υπάρχει πολύχρονη διακύμανση και είθισται να μένει κάποιος στον έγγαμο δεσμό του, έχουμε τέτοια διαζύγια», λέει ο κ. Τσαχτσαρλής.

Το πιο πρόσφατο διαζύγιο που είχε χειριστεί, τις ημέρες της επικοινωνίας μας, αφορούσε ζευγάρι που είχε παντρευτεί το 1993. «Παλιότερα αυτό δεν ήταν κάτι συνηθισμένο», εξηγεί. «Το πιο συνηθισμένο ήταν ένας γάμος κάτω της 5ετίας, που κούρασε τους εμπλεκομένους». Χαρακτηριστικό είναι πάντως το ότι στο γράφημα που ακολουθεί, τα διαζύγια για γάμους διάρκειας άνω των δέκα ετών, είναι τα μόνα που έχουν μια διαρκώς ανοδική πορεία, έχοντας εκτοξευτεί από 6.226 το 2.000, σε 12.804 το 2017.

«Για τις νεότερες ηλικίες, μου κάνει εντύπωση ότι επανακάμπτουν στις πατρικές εστίες. Δηλαδή κάνουν έναν γάμο, υπάρχει μια απογοήτευση, γίνεται μια επανατοποθέτηση, και παρατηρείται η κοπέλα να γυρίζει στο πατρικό της με το παιδί. Αυτό είναι φαινόμενο των καιρών», λέει ο κ. Τσαχτσαρλής, ο οποίος συμπληρώνει ότι παρότι ο ίδιος δεν ασχολείται με τον συγκεκριμένο τομέα, ένα φαινόμενο που έχει αναπτυχθεί επίσης στα χρόνια της κρίσης αφορά τα εικονικά διαζύγια.

«Είναι γνωστό τοις πάσιν ότι εξεδόθησαν εικονικά διαζύγια. Για κάποιους φορολογικούς λόγους, οι ενδιαφερόμενοι το μετέρχονται αυτό, προκειμένου με τις ισχύουσες διατάξεις να διασώσουν ένα επίδομα, ένα ακίνητο, μια φοροαπαλλαγή. Διότι με την έκδοση διαζυγίου, μπορούσε η ενδιαφερόμενη μητέρα που έχει την επιμέλεια να έχει μια επιχορήγηση και κυρίως από ό,τι φάνηκε στην περιπτωσιολογία, να μπορούν, όταν οι δύο σύζυγοι υπάγονται σε ρυθμίσεις ευνοϊκές του τότε νόμου Κατσέλη-Σταθάκη, να παίρνει ο καθένας τους από μια κατοικία, άρα να διασώζουν δύο ακίνητα».

Σύμφωνα με τον κ. Τσαχτσαρλή, υπάρχει ακόμη ένα φαινόμενο που παρουσιάζει αύξηση, κι αυτό είναι περισσότερο ανησυχητικό. «Σε πολλές εν διαστάσει καταστάσεις, ασχέτως αν έχουν προσφύγει στα δικαστήρια, και εάν θα εκδοθεί ένα διαζύγιο ή θα υπάρξει μια δικαστική ρύθμιση, υπάρχει μια αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας. Ως γραφείο, δεχόμαστε τηλέφωνα από παρασυνάγωγα γεγονότα που συνιστούν την ενδοοικογενειακή βία, την κακοποίηση, την απειλή», υπογραμμίζει.

Σε αυτές τις περιπτώσεις, οι υποθέσεις φτάνουν πλέον όχι στα αστικά, αλλά στα ποινικά δικαστήρια.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.   

The article expresses the views of the author      

iPorta.gr