Γιάννης Καραχισαρίδης

Η κίνηση και η ακινησία. Η γη κινείται, το σύμπαν κινείται, ο κόσμος κινείται και μεταλλάσσεται καθημερινά και τίποτα δεν μένει ίδιο στο πέρασμα του χρόνου. Αυτή είναι η μια πλευρά της πραγματικότητας, αλλά δεν είναι ολόκληρη η πραγματικότητα. Υπάρχει και μια άλλη ισοδύναμη που τη συμπληρώνει. Η σταθερότητα. Η γη και οι πλανήτες δεν αλλάζουν τον τρόπο που κινούνται μέσα στους αιώνες. Με απόλυτη βεβαιότητα ξημερώνει και βραδιάζει κάθε μέρα. Χωρίς εκπλήξεις κάνει κρύο το χειμώνα και ζέστη το καλοκαίρι. Και η ίδια η καθημερινή ζωή εμπεριέχει πλήθος από αναλλοίωτες σταθερές. Το συμπέρασμα είναι ότι η πραγματικότητα αποτελείται από μια αντίφαση:  Τα πάντα αλλάζουν και τα πάντα μένουν σταθερά. Ακόμα όμως η εποχή μας δυσκολεύεται να διαχειριστεί τις αντιφάσεις. Λέμε «τα πάντα ρει» και παραμελούμε τη σταθερότητα του κόσμου. Από την άλλη πορευόμαστε με βεβαιότητες που μας φαίνονται αναλλοίωτες και ξεχνάμε ότι όλα είναι έτοιμα να σκορπίσουν από τους ανέμους της κίνησης και της αλλαγής. Αέναη κίνηση λοιπόν και μόνιμη ακινησία. Ένα περίεργο παιχνίδι που το ορίζει ο χρόνος. Και ο χρόνος έχει τη δική του λογική, που πολύ συχνά διαφέρει ριζικά από τη συνηθισμένη λογική των ανθρώπων. Και εναπόκειται στην πνευματική μας οξυδέρκεια να αποκρυπτογραφούμε κάθε φορά τη σχέση της κίνησης και της ακινησίας. Ή ακόμα πιο κοντά στα καθ’ ημάς, τη σχέση της καινοτομίας και της παράδοσης.       

Η ανέμελη φύση της προόδου. Όταν τη δεκαετία του 1920 το τσάρλεστον είχε κυριαρχήσει στις αίθουσες διασκέδασης, δεν είχε καμιά πρόθεση να καταργήσει τους χορούς της κάντρι μουσικής που συνέχιζαν να ενθουσιάζουν κυρίως στις αγροτικές περιοχές των ΗΠΑ. Όταν στη χώρα μας κάποτε έγινε της μόδας το σέικ, κανείς δεν είπε ότι πρέπει να καταργηθεί το τσάμικο. Όταν εφευρέθηκε το αυτοκίνητο δεν επιβλήθηκε η απαγόρευση της άμαξας με κάποιου είδους ντιρεκτίβα. Οι θιασώτες τη ροκ μουσικής ποτέ δεν εμπόδισαν τον Φρανκ Σινάτρα να τραγουδάει τα αγαπημένα του σουίνγκ. Και σήμερα, επειδή υπάρχουν αεροπλάνα, δεν έχουν καταργηθεί τα αερόστατα. Η πρόοδος ποτέ δεν καταργούσε. Ποτέ δεν ακύρωνε ότι μέχρι τότε υπήρχε. Η πρόοδος πάντα κουβαλούσε την αθωότητα και τη χαρά του καινούριου και ποτέ δεν ασχολιόταν με το παλιό. Για ότι χανόταν στη δίνη του χρόνου έφταιγε μόνο η λησμονιά. Και λησμονιά σημαίνει ότι ασχολούμαι με κάτι όλο και λιγότερο, μέχρι να μην ασχολούμαι καθόλου. Λησμονιά σημαίνει ότι κάτι που έπαιζε ρόλο στη ζωή μου τώρα πια δεν παίζει. 

Η στρέβλωση της έννοιας της προόδου. Το δίπολο πρόοδος-συντήρηση είναι ένα στρεβλό ιδεολογικό εφεύρημα του 20ου αιώνα. Η αντιπαράθεση εδραιώθηκε με καθαρά πολιτικούς όρους. Η σχέση «καινοτομία-παράδοση» μεταφέρθηκε στη πολιτική κονίστρα και μετονομάστηκε «πρόοδος-συντήρηση». Τη δεκαετία του 1920 το κομμουνιστικό κίνημα στην Ευρώπη βρισκόταν σε έξαρση, εμπνεόμενο από την επιτυχία της Οκτωβριανής επανάστασης. Τότε το όραμα έλεγε ότι η καπιταλιστική κοινωνία θα έπρεπε να αντικατασταθεί από τη κομμουνιστική. Η λέξη-κλειδί είναι η λέξη «αντικατάσταση». Που σημαίνει ριζική εξάλειψη της προηγούμενης κατάστασης, ώστε στο κενό που θα δημιουργηθεί να τοποθετηθεί η νέα κατάσταση.  Η περιγραφή της κομμουνιστικής κοινωνίας έδειχνε πιο εξελιγμένη, πιο ανθρώπινη, πιο δίκαιη. Κι επειδή αυτή θα ήταν το καινούριο ονομάστηκε «πρόοδος». Από την άλλη η καπιταλιστική κοινωνία ήταν το παλιό, άρα το συντηρητικό, το αρτηριοσκληρωτικό, αυτό που έπρεπε να αντικατασταθεί. Έτσι με τις πνευματικές ζυμώσεις που ακολούθησαν, προοδευτικός αποκαλούνταν αυτός που πρόσβλεπε στην εξιδανικευμένη κομμουνιστική κοινωνία και συντηρητικός αυτός που πρόσβλεπε στη διατήρηση του παλιού εκμεταλλευτικού καθεστώτος. Πέρασαν τα χρόνια, πέρασαν οι καιροί, το καινούριο ματαιώθηκε και το παλιό επέζησε. Αλλά ο παλιός διαχωρισμός των προοδευτικών και του συντηρητικών παραμένει ζωντανός στις συζητήσεις και στις αντιλήψεις των ανθρώπων. Με μια μεγάλη διαφορά. Τώρα πια η αντιπαλότητα που προκαλεί αυτός ο διαχωρισμός έχει χάσει τη σαφήνεια του και δημιουργεί συγχύσεις και μπερδέματα στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων. Για πολύ καιρό ο κόσμος είχε εθιστεί στη  σύγκρουση ανάμεσα στην πρόοδο και στη συντήρηση. Τότε όμως αυτή η σύγκρουση βασίζονταν σε μια συγκεκριμένη και υπαρκτή διαφωνία, που αφορούσε τη συνολική οργάνωση της κοινωνίας. Σήμερα όμως αυτή η διαφωνία έχει λάβει τις απαντήσεις της Ιστορίας. Κι αφ’ ότου έχασε την πολιτική της βάση, η ίδια η σύγκρουση έχει αδυνατίσει και δεν υπάρχει πια με τους όρους που υπήρχε στο παρελθόν. Με την εξαφάνιση της γενεσιουργής αιτίας, όλα τα δίπολα που είχαν προκύψει από την αρχική διαφωνία-σύγκρουση ορφάνεψαν και διατηρούνται ως απόηχος μιας πραγματικότητας που πλέον δεν υπάρχει. Η εχθρότητα που παράγεται από το δίπολο «πρόοδος-συντήρηση», έχοντας χάσει τα πολιτικά της στηρίγματα, διείσδυσε σε άλλες εκδηλώσεις της ζωής των ανθρώπων. Σήμερα, κάποιος θεωρείται προοδευτικός ή συντηρητικός συχνά με αυθαίρετα ή απολύτως υποκειμενικά κριτήρια. Πρόκειται για τη παρακμή ενός διαχωρισμού, που έχει πλέον χάσει την αντικειμενική του βάση. Τώρα, το χρεοκοπημένο δίπολο επιμένει να ανακατεύεται στις συζητήσεις, γιατί, όταν παρέρχεται κάτι, που κάποτε ήταν πραγματικό, αληθές, ζωτικό και σημαίνον, οι κοινωνίες είναι δύσκολο να το αφήσουν πίσω τους με μιας. Δεν φεύγει εύκολα από το μυαλό των ανθρώπων, έστω κι αν η Ιστορία έχει δηλώσει ευθαρσώς την απόρριψη της. 

Το νέο και το παλιό. Στις μέρες μας η πολιτική στρέβλωση της προόδου και της συντήρησης, που ακόμα επιβιώνει, έχει επιβάλλει στη λογική μας ότι το νέο και το παλιό βρίσκονται σε μια συνεχή διαμάχη. Πρόκειται για τη τρίτη μετάλλαξη του δίπολου. Από την αθωότητα της καινοτομίας με την παράδοση, προχωρήσαμε στην πολιτική  σύγκρουση ανάμεσα στην πρόοδο και στη συντήρηση και τέλος φτάσαμε στη γενικευμένη αντιπαράθεση ανάμεσα στο παλιό και το νέο. Ποτέ άλλοτε οι κοινωνίες, στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν θαύμαζαν το νέο με τόση μανία, χωρίς ενδοιασμούς και περίσκεψη. Το νέο ως θεότητα. Και ποτέ άλλοτε οι κοινωνίες, στην ιστορία της ανθρωπότητας, δεν περιφρονούσαν με τόση ευκολία το παλιό, στέλνοντας το καθημερινά στον Καιάδα. Η κάθε είδους ανανέωση είναι πλέον το απόλυτο ζητούμενο και είναι βέβαιο ότι όλοι θα πανηγύριζαν, αν ένας 20χρονος θα γίνονταν πρωθυπουργός μιας χώρας. Η μάχη κατά του παλιού καλά κρατεί και μας είναι δύσκολο να διακρίνουμε ότι πρόκειται για έναν χρεοκοπημένο κοινωνικό φορμαλισμό, ένα μεταλλαγμένο δίπολο. Κι όπως πάντα συμβαίνει με τον φορμαλισμό, η σκέψη μας απομακρύνεται από την ουσία και περιπλανιέται σ’ έναν τεχνητό κόσμο από κατασκευασμένες εικόνες. Για να ανακαλύψουμε τη πηγή μιας διαφθοράς υπάρχει ένας κανόνας: «Follow the money». Για να κατανοήσουμε τις εξελίξεις στον τρόπο σκέψης των ανθρώπων, ίσως υπάρχει ένας αντίστοιχος κανόνας: «Ακολούθησε τις λέξεις». Αν εντοπίσουμε τον τρόπο που οι λέξεις και τα νοήματα μετεξελίσσονται, ίσως να μπορούμε να εντοπίζουμε τον τρόπο που άνθρωποι καταλαβαίνουν τον κόσμο γύρω τους.  

Η συνύπαρξη της καινοτομίας και της παράδοσης. Η παράδοση με κάποιον τρόπο αντιπροσωπεύει την συμπαντική ακινησία στις κοινωνίες των ανθρώπων. Όπως ο ήλιος ανατέλλει κάθε μέρα, έτσι κι η παράδοση διατηρεί τις σταθερές μιας κοινωνίας. Η καινοτομία με κάποιον τρόπο αντιπροσωπεύει τη διαρκή κίνηση. Όπως όλα αλλάζουν γύρω μας, με την παρεμβολή του χρόνου, έτσι και οι κοινωνίες των ανθρώπων αλλάζουν με όχημα την καινοτομία.  Παράδοση σημαίνει σταθερότητα, σημαίνει αντίσταση στον χρόνο, αντίσταση στη φθορά. Παράδοση σημαίνει ένα οικείο και φιλικό περιβάλλον, όπου οι άνθρωποι νιώθουν ασφάλεια και βεβαιότητα. Η παράδοση δεν περιορίζεται στο αυστηρό πολιτιστικό σύμπαν, αλλά επεκτείνεται στη γλώσσα, στην εθνική συνείδηση, στον τρόπο ζωής. Η παράδοση βοηθάει τους ανθρώπους να κατανοούν τον κόσμο γύρω τους, είναι ο φύλακας της συλλογικής μνήμης και των αναμνήσεων και εξασφαλίζει τη συνέχεια σε κάθε κοινωνική οντότητα. Από την άλλη πλευρά, η καινοτομία εκπροσωπεί ότι αλλάζει, εξερευνά τους ορίζοντες και δίνει απαντήσεις στην ανθρώπινη περιέργεια. Η καινοτομία δεν δίνει σημασία σ’ αυτό που αφήνει πίσω της, κοιτάει μόνο μπροστά και δεν ασχολείται με το παρελθόν. Δημιουργεί αενάως καινούριες προσαρμογές, κατανοώντας όλο και περισσότερο, μέσω της γνώσης και των εφαρμογών, οτιδήποτε αφορά τη ζωή των ανθρώπων. Η παράδοση και η καινοτομία είναι δύο κόσμοι, που μοιάζουν ανόμοιοι, αλλά αντιστοιχούν στους δύο βασικούς πυλώνες που στηρίζουν τις κοινωνίες από αιώνες.   

Τα δίπολα μας παγιδεύουν. Στην εποχή μας τα δίπολα εμφανίζονται στον τρόπο σκέψης μας ως αντιφάσεις. Το ένα ακυρώνει το άλλο. Ή είσαι με το ένα ή είσαι με το άλλο. Το νέο και το παλιό, η καινοτομία και η συντήρηση, το έθνος και ο διεθνισμός, η πρόοδος και η συντήρηση. Ένας μακρύς κατάλογος από δίπολα, που η εποχή μας δεν μπορεί ακόμα να τα ξεπεράσει. Μια σειρά από τεχνητές αντιφάσεις, που καθημερινά προκαλούν αδιέξοδους διαπληκτισμούς. Που εγκλωβίζουν και ποδηγετούν τον σύγχρονο τρόπο σκέψης. Όλα αυτά τα δίπολα, ως πεδίο σύγκρουσης, εμφανίστηκαν πρόσφατα στις συζητήσεις των ανθρώπων.  Πριν τον 20ο αιώνα και παλιότερα δεν απασχολούσαν τον δυτικό πολίτη. Ανατράφηκαν στην αγκάλη του διχασμού που κυριάρχησε στις πνευματικές διεργασίες του προηγούμενου αιώνα. Τον διχασμό που προκάλεσε η έντονη αντιπαλότητα των φιλελεύθερων και των σοσιαλιστικών ιδεών. Εκεί γεννήθηκε και το παραπλανητικό δίπολο πρόοδος-συντήρηση, που αλλοίωσε την συνύπαρξη της καινοτομίας με την παράδοση. Στην πραγματικότητα όμως η παράδοση και η καινοτομία δεν αντιφάσκουν, δεν βρίσκονται σε εμπόλεμη κατάσταση, αλλά συμπλέουν, διαφωνώντας. Η παράδοση με την αντοχή της στο χρόνο έχει συσσωρεύσει μια σοφία, χρήσιμη και εποικοδομητική στις ανθρώπινες δραστηριότητες. Η καινοτομία με όρεξη γυρίζει σελίδες και προχωράει το μυθιστόρημα της ανθρώπινης περιπέτειας παρακάτω. Η παράδοση και η καινοτομία ακολουθούν παράλληλους δρόμους, αλλά αναπνέουν τον ίδιο αέρα. Πολλές φορές πορεύονται και χέρι-χέρι. Κατά καιρούς μπορεί να καυγαδίζουν, στην πραγματικότητα όμως δεν είναι αντίπαλοι, αλλά συνυπάρχουν σε μια ασύμμετρη αρμονία.    

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr

Μόνο στη Ρόδο: Αποστόλου Παύλου 50 (Ανάληψη)-Βενετοκλέων (Στάδιο ΔΙΑΓΟΡΑΣ)-Ρόδου-Λίνδου (ύψος ΙΚΑ)-Λεωφόρος Κρεμαστής – Πηγές Καλλιθέας (από Μάιο-Οκτώβριο) & catering Γάμοι-Βαπτίσεις, Συνέδρια, Εκδηλώσεις

PANE DI CAPO – AT RHODES – ΣΤΗ ΡΟΔΟ – ΤΗΛ: 22410-69007