Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Έργο του Σαίξπηρ, αλλά και κινηματογραφική ταινία, φίλοι μου, που την είχα δει με ορθάνοιχτα μάτια στην ασφυκτικά γεμάτη αίθουσα του κινηματογράφου ΠΑΛΛΑΣ στη γενέτειρα πόλη μου, τη Λάρισα, στα ευαίσθητα χρόνια της εφηβείας μου. Πρωταγωνιστές ο Ρίτσαρντ Μπάρτον και η εκτυφλωτική Ελίζαμπεθ Ταίηλορ. Όσοι έχετε δει αυτή τη βερσιόν, με καταλαβαίνετε…

Ο Σαίξπηρ έγραψε το βιβλίο του για το διάσημο ζευγάρι γύρω στα 1607 και το ανέβασε ως θεατρικό στα 1623. Η πλοκή βασίζεται στην μετάφραση του Τόμας Νόρθ, πάνω στους Βίους Παράλληλους του δικού μας Πλουτάρχου, σ’ εκείνον τον τόμο που αφορά την ζωή του Μάρκου Αντωνίου. Ο Νόρθ έκανε τη μετάφραση το 1579 και ο Σαίξπηρ άφησε αυτούσιες πολλές φράσεις του Νόρθ.

Η υπόθεση έχει ως εξής:

Ο Μάρκος Αντώνιος, ένας από τους τρείς δυνατούς (τριαρχία) της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας (Οκταβιανός και Λέπιδος οι άλλοι δύο), βρίσκεται στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου και παραμελεί τα καθήκοντά του, γοητευμένος από τα κάλλη της βασίλισσας του τόπου, της Κλεοπάτρας. Συνεχίζει να αγνοεί τα προβλήματα της πατρίδας του, ακόμη και την άτυχη επανάσταση της τρίτης του συζύγου, της Φούλβιας, εναντίον του Οκταβίου και τον θάνατό της.

Ο Οκταβιανός καλεί τον Αντώνιο στη Ρώμη. Χρειάζεται τη βοήθειά του για να στραφεί εναντίον του Σέξτου Πομπήιου, του Μενεκράτη και του Μηνά, τρεις άγριους πειρατές που λυμαίνονται την Μεσόγειο.

Η Κλεοπάτρα εκλιπαρεί τον Αντώνιο να μη φύγει, όμως εκείνος τη βεβαιώνει για τα βαθιά του αισθήματα και φεύγει.

Στη Ρώμη, κάποιος ρίχνει την ιδέα να παντρευτεί ο Αντώνιος την αδελφή του Οκταβιανού, την Οκταβία, ώστε η συμμαχία και η φιλία των δύο ανδρών να ενισχυθεί. Και κάποιος άλλος ψιθυρίζει στον Αντώνιο ότι δεν τον συμφέρει να πάει ενάντια στη θέληση του Οκτάβιου…

Ο Αινόβαρβος, ο σημαιοφόρος του Αντωνίου, αντιλαμβάνεται ότι η Οκταβία δεν θα καταφέρει ποτέ να ικανοποιήσει τον Αντώνιο, μετά από όσα τού έχει προσφέρει η Κλεοπάτρα. Σ’ ένα πασίγνωστο κείμενο, περιγράφει τη γοητεία της βασίλισσας:

«Ο χρόνος δεν περνά από πάνω της, δεν την βαριέσαι ποτέ. Έχει μια ανεξάντλητη ποικιλία:τις άλλες γυναίκες τις χορταίνεις, όσα σου δίνουν τελειώνουν γρήγορα, αλλά αυτή σ’ αφήνει πάντα πεινασμένον, αυτό είναι που σε ικανοποιεί περισσότερο».

Στην Αίγυπτο, η Κλεοπάτρα μαθαίνει για τον γάμο του Αντώνιου με την Οκταβία και ξεσπά μανιασμένη στον αγγελιαφόρο. Ηρεμεί κάπως, μόνον όταν οι κοπέλες της συνοδείας της την βεβαιώνουν ότι η Οκταβία είναι άσχημη: κοντή, με χαμηλό μέτωπο, στρογγυλοπρόσωπη, με άσχημα και λίγα μαλλιά.

Σε μια σύγκρουση, η τριαρχία διαπραγματεύεται με τον Σέξτο Πομπήιο και του προσφέρουν ανακωχή. Μπορεί να κρατήσει για λογαριασμό του τη Σικελία και τη Σαρδηνία, αλλά θα πρέπει να τους βοηθήσει να καθαρίσουν τη θάλασσα από τους πειρατές και να τους πληρώσει φόρο υποτέλειας. Ο Σέξτος Πομπήιος, μετά από τον πρώτο δισταγμό, συμφωνεί.

Γιορτάζουν τη συμφωνία μεθοκοπώντας στη γαλέρα του Σέξτου, αλλά ο Οκταβιανός αποχωρεί νωρίς. Ο Μηνάς προτείνει στον Σέξτο να σκοτώσουν τους τρεις Ρωμαίους και να γίνει ο Σέξτος Πομπήιος κυβερνήτης της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας.Εκείνος αρνείται, θεωρώντας ατιμωτική μια τέτοια πράξη. Αργότερα, ο Οκταβιανός και ο Λέπιδος σπάζουν την ανακωχή και στρέφονται και πάλι εναντίον του Σέξτου Πομπήιου. Αυτό, όμως, εξαγριώνει τον Αντώνιο.

Ο Αντώνιος επιστρέφει στην Αίγυπτο, όπου, σε μια αστραφτερή τελετή, εκείνος και η Κλεοπάτρα στέφονται βασιλείς της Αιγύπτου και του ενός τρίτου της Ρωμαϊκής Δημοκρατίας ( του μεριδίου του Αντώνιου, δηλαδή). Στη συνέχεια κατηγορεί τον Οκταβιανό ότι δεν τού παραχωρεί το μερίδιό του από τις εκτάσεις του ηττημένου Σέξτου Πομπήιου, οργισμένος συγχρόνως με τον Οκταβιανό που έχει φυλακίσει τον Λέπιδο και τού αφήρεσε την εξουσία που τού αναλογούσε.

Ο Οκταβιανός δυσαρεστείται από τη συμπεριφορά του Αντωνίου. Οι δύο άντρες θα πολεμήσουν ο ένας εναντίον του άλλου.

Ο Αινόβαρβος συμβουλεύει τον Αντώνιο να αντιμετωπίσει τον Οκταβιανό στη στεριά, εκεί που έχει το πλεονέκτημα και όχι στη θάλασσα όπου υπερτερεί ο Οκταβιανός. Ο Αντώνιος, με θολωμένη κρίση, δεν τον ακούει. Ο Οκταβιανός τον έχει κιόλας προκαλέσει για μια θαλάσσια αναμέτρηση κι εκείνος δεν μπορεί, παρά να δεχτεί.

Η Κλεοπάτρα προσφέρει τον στόλο της ως βοήθεια και ακολουθεί τον Αντώνιο. Στο Άκτιο, όμως αποχωρεί και ο Αντώνιος την ακολουθεί σε έξαλη κατάσταση, εγκαταλείποντας τους άνδρες του στην όποια χαλεπή μοίρα τους περιμένει. Ντροπιασμένος από την πράξη του, τα βάζει με την Κλεοπάτρα που τον έκανε δειλό, αλλά η καρδιά του, αδύναμη και δοσμένη για πάντα σ’ εκείνη, εκλιπαρεί:

«Δώσε μου ένα φιλί, έτσι για παρηγοριά, για εξαγορά…»

Ο Οκταβιανός στέλνει έναν αγγελιαφόρο στην Κλεοπάτρα και της ζητά να τον εγκαταλείψει, να πάρει το δικό του μέρος. Η Κλεοπάτρα διστάζει, φλερτάρει με τον αγγελιαφόρο… Ο Αντώνιος μπαίνει και, έξαλος μαζί της, διατάζει να μαστιγωθεί ο αγγελιαφόρος. Δεν μπορεί να κάνει τίποτε άλλο, παρά να τη συγχωρήσει και να υποσχεθεί ότι αυτή τη φορά θα αντιμετωπίσει τον Οκταβιανό στη στεριά.

Την παραμονή της αναμέτρησης οι στρατιώτες του Αντώνιου βλέπουν περίεργους οιωνούς και θεωρούν ότι ο Ηρακλής εγκαταλείπει τον Αντώνιο, δεν τον προστατεύει πλέον. Ακόμη και ο Αινόβαρβος τον εγκαταλείπει, πηγαίνοντας με το μέρος του Οκταβιανού. Ο Αντώνιος, αντί να δημεύσει την κινητή περιουσία του Αινόβαρβου, τού την στέλνει. Ο Αινόβαρβος νιώθει τόσο ντροπιασμένος για την συμπεριφορά του, που πεθαίνει από καρδιακή προσβολή.

Ο Αντώνιος χάνει τη μάχη, αφού ο στρατός του τον εγκαταλείπει. Το ταραγμένο του μυαλό νομίζει ότι τον πρόδωσαν οι Αιγύπτιοι και απειλεί ότι θα σκοτώσει την Κλεοπάτρα για την προδοσία της.

Εκείνη, στη δική της απελπισία, θεωρεί ότι μόνον ένας τρόπος τής έχει απομείνει για να κερδίσει τον Αντώνιο: να του μηνύσει ότι αυτοκτόνησε με το όνομά του στα χείλη της. Κλειδώνεται στο μαυσωλείο της και τον περιμένει.

Το σχέδιό της αποτυγχάνει. Ο Αντώνιος, αντί να τρέξει κοντά στη νεκρή αγαπημένη, αποφασίζει ότι δεν αξίζει να ζει. Εκλιπαρεί τον βοηθό του, τον Έρωτα, να τον σκοτώσει με το σπαθί του, αλλά εκείνος δεν το αντέχει και αντ’ αυτού, αυτοκτονεί.

Ο Αντώνιος δεν μπορεί παρά να θαυμάσει το θάρρος και την γενναιότητα του Έρωτα και αποπειράται να τον μιμηθεί. Αυτό που πετυχαίνει είναι να τραυματισθεί. Μέσα στους πόνους που τον κυριεύουν, μαθαίνει ότι η Κλεοπάτρα είναι ζωντανή. Τρέχει κοντά της και πεθαίνει στην αγκαλιά της.

Ο Οκταβιανός προσπαθεί να πείσει την Κλεοπάτρα να παραδοθεί. Θυμωμένη εκείνη, αρνείται, με τη σκέψη μιας αλυσσοδεμένης γυναίκας να ποδοπατείται και να ντροπιάζεται στους δρόμους της Ρώμης.

Προδίδεται και αιχμαλωτίζεται από τους Ρωμαίους, δίνοντας στον Οκταβιανό όσα ζητά. Ωστόσο, ο θησαυροφύλακας λέει στον Οκταβιανό ότι δεν του τα έδωσε όλα, ότι κρατά κάποιο θησαυρό για τον εαυτό της. Κι άλλη προδοσία…

Ο Οκταβιανός την καλοπιάνει- δεν χρειάζεται τα πλούτη της, αλλά η σκλάβα Ντοραμπέλλα, προειδοποιεί την αγαπημένη της βασίλισσα, ότι ο πανίσχυρος Ρωμαίος την έχει στο μυαλό του μόνο για λάφυρο.

Η Κλεοπάτρα αυτοκτονεί, αφήνοντας το δηλητήριο ενός φιδιού να μπει στο αίμα της. Πεθαίνει ήσυχα και σε έκσταση, αναπολώντας τη γνωριμία της με τον Αντώνιο και την αγάπη τους. Οι σκλάβες της, Ίρα και Σαρμιάν αυτοκτονούν επίσης δίπλα της, ενωμένες μαζί της και στο θάνατο- όπως ήξεραν ότι ήταν καθήκον τους να κάνουν.

Ο Οκταβιανός βρίσκει τις τρεις γυναίκες νεκρές και κατακλύζεται από αντικρουόμενα συναισθήματα. Οι θάνατοι του Αντώνιου και της Κλεοπάτρας αφήνουν ελεύθερο το πεδίο για να γίνει Αυτοκράτορας, αλλά τρέφει και κάποια αισθήματα συμπάθειας γι’ αυτούς.

«Θα ταφεί δίπλα στον Αντώνιό της. Κανένας τάφος σ’ ολόκληρη τη γη δεν θα τους χωρίσει. Ένα τόσο διάσημο ζευγάρι…»

Και διατάζει να γίνει μια δημόσια, στρατιωτική κηδεία.

Μόνο στη Ρόδο

Αποστόλου Παύλου 50, Βενετοκλέων, 

Pane di capo: Λεωφόρος Ρόδου-Λίνδου (ύψος ΙΚΑ), Λεωφόρος Κρεμαστής & «Πηγές Καλλιθέας»