Γιάννης Καραχισαρίδης

Ο καπιταλισμός δεν απειλείται από τον σοσιαλισμό, αλλά από την ανεξέλεγκτη και χωρίς κανόνες επέκταση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, το οποίο αναπτύχθηκε ανεπαισθήτως στα σπλάχνα του και παραλύει βήμα-βήμα την όλη λειτουργία του. Μοιάζει οξύμωρος ο ισχυρισμός ότι οι αγορές απειλούν τον καπιταλισμό, όταν η σοσιαλιστική μας παιδεία μας διαβεβαιώνει ότι οι αγορές είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός. Οι σοσιαλιστικές μας προσδοκίες μας εμποδίζουν να αναλύσουμε την σημερινή ιστορική συγκυρία.

Η ελπίδα δηλαδή ότι κάποτε θα έρθει η «ευλογημένη» στιγμή που ο σοσιαλισμός θα αντικαταστήσει τον επάρατο καπιταλισμό στρέφει το βλέμμα μας προς τον ουρανό, ενώ η υλική πραγματικότητα διαμορφώνεται δίπλα μας και γύρω μας. Έτσι δεν μπορούμε να αντικρίσουμε το απλό γεγονός ότι οι αγορές απειλούν τον ίδιο τον καπιταλισμό.

Η ελεύθερη αγορά προϊόντων και υπηρεσιών είναι ένα διαφορετικό πεδίο από την ελεύθερη αγορά χρηματοπιστωτικών προϊόντων. Το ελεύθερο εμπόριο είναι ένας διακριτός τομέας σε σχέση με την ελεύθερη διακίνηση χρηματοπιστωτικών κεφαλαίων. Αυτές οι δύο αγορές, η υλική και η άυλη, συχνά αναμιγνύονται στις αναλύσεις των οικονομολόγων, αλλά και στη σκέψη των απλών ανθρώπων. Είναι τελείως διαφορετική δραστηριότητα η ανταγωνιστική αγορά στη παραγωγή και διακίνηση των ροδάκινων, από την ελεύθερη διακίνηση δομημένων ομολόγων. Η απειλή δεν έρχεται για παράδειγμα από τις αποκρατικοποιήσεις επιχειρήσεων που – έχει αποδειχθεί – ότι το κράτος δεν είναι σε θέση να ασκήσει. Η απειλή έρχεται από τη ραγδαία ανάπτυξη ενός χρηματοπιστωτικού συστήματος που διακινεί ψευδεπίγραφα προϊόντα που εμπεριέχουν μελλοντικές αξίες. Αυτά τα προϊόντα και οι μελλοντικές αξίες είναι που δημιουργούν τις «φούσκες» και κατ’ επέκταση τις νέου τύπου κρίσεις.

Αυτού του τύπου η κρίση, που ξέσπασε το 2008 και που εμείς τη βιώνουμε από το 2010, δεν είναι πρωτοφανής. Τα ίδια συμπτώματα έχουν εμφανιστεί στην ασιατική κρίση του 1998, στη ρωσική κρίση (κατά την οποία κατέρρευσε το τραπεζικό σύστημα), στην κρίση που ένιωσαν στο πετσί τους χώρες της Λατινικής Αμερικής. Απλά όταν τέτοια γεγονότα λαμβάνουν χώρα σε μακρινούς τόπους, τότε νομίζουμε ότι δεν μας αφορούν και μέσα στη μακαριότητα μας πιστεύουμε ότι ποτέ δεν θα κτυπήσουν και τη δική μας πόρτα. Τα γεγονότα της Αργεντινής τα αναλύουμε τώρα και όχι όταν συνέβαιναν. Σημασία όμως έχει ότι το 2008 κατέστησε το φαινόμενο παγκόσμιο και άρχισε να περνάει στη συνείδηση των κοινωνιών ότι από την επίθεση των αγορών κανείς δε θα μείνει αλώβητος.

Οι χρηματοπιστωτικές αγορές δεν είναι ξένο σώμα από τη κοινωνία των ανθρώπων. Δεν είναι απομονωμένες σε κάποιες μυθικές συναλλαγές δισεκατομμυρίων, οπότε εμείς ήσυχοι να μπορούμε να διάγουμε βίο ανέμελο με τα απλά και απτά χαρτονομίσματα μας. Οι αγορές έχουν διεισδύσει, βρίσκονται παντού, βρίσκονται ανάμεσα μας και ορίζουν τις τύχες μας, σαν ένα γιγάντιο matrix. Οι αγορές πάνω απ’ όλα έχουν αλώσει το τραπεζικό σύστημα. Ένα σύστημα που στον πρώιμο καπιταλισμό – και μέχρι πρόσφατα – ήταν αποταμιευτικό και πιστωτικό και που σήμερα ανεπαισθήτως κατέληξε να είναι απόλυτα εκτεθειμένο στο επικίνδυνο παιχνίδι των αγορών, έχοντας χάσει τον αθώο πιστωτικό του χαρακτήρα. Ο κόσμος αλλάζει στη σιωπή, μακριά απ’ το οπτικό μας πεδίο, με διαδικασίες ανεπίκαιρες. Στην επικαιρότητα φτάνουν – και συχνά με εκκωφαντικό θόρυβο – τα γεγονότα που ακολουθούν.

Οι περισσότεροι οικονομολόγοι συνεχίζουν να «καταλαβαίνουν» τον κόσμο με τα παλιά εργαλεία ανάλυσης. Ρευστότητα, λιτότητα, ανάπτυξη, επιτόκια και στο τέλος ισορροπία των αγορών. Πράγματι η αγορά ελαιολάδου μπορεί να ισορροπήσει και να γίνει ανταγωνιστική. Τι γίνεται όμως με τον άγνωστο κόσμο των αγορών; Εκεί που η ανισορροπία είναι εγγενής και ανεξέλεγκτη; Σωστά μιλάνε για τη φιλελευθεροποίηση της αγοράς. Αλλά ποιας αγοράς; Εντάξει με το πετρέλαιο ή τις φράουλες ή τις τουριστικές υπηρεσίες. Τι γίνεται όμως με τον φονταμενταλισμό των χρηματοπιστωτικών αγορών; Και τώρα πια το ξέρουμε : Όταν επέλθει η χρηματοπιστωτική κατάρρευση, ακολουθεί κατά πόδας και η οικονομική κατάρρευση. Σωστά μιλάνε για το συστημικό πρόβλημα του ευρώ. Αυτό όμως είναι το επί μέρους. Τι γίνεται με το παγκόσμιο συστημικό πρόβλημα των χρηματοπιστωτικών συναλλαγών;

Ίσως είναι καιρός να αφήσουμε προς το παρόν τις σοσιαλιστικές μας ονειροβασίες και να ασχοληθούμε με το μείζον πρόβλημα που ανέτειλε στις ημέρες μας. Δηλαδή με το αδιάψευστο γεγονός ότι ο κόσμος έχει εισέλθει σε μια περίοδο βαθιάς ανισορροπίας στην οποία κανένα κράτος-έθνος δεν μπορεί – από μόνο του – να αντισταθεί στην ισχύ των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών αγορών και ότι σήμερα δεν υπάρχουν στη πράξη θεσμοί για τη δημιουργία κανόνων σε διεθνή κλίμακα.