* Ο Μιχάλης Πιτένης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας.

Στην Πόρτα γράφει κυρίως κριτική βιβλίων. 

“Υποταγή” του Μισέλ Ουελμπέκ
(εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ)

Η ευρωπαϊκή κοινωνία έχει υποταχθεί στη μοίρα της που την οδηγεί σ΄ ένα μουσουλμανικό μέλλον;

Αν ισχύει η άποψη του Αντρέ Ζιντ πως “το μυθιστόρημα εγκαθίσταται αφηγηματικά στο παρόν και θεάται το μέλλον” τότε είναι απόλυτα δικαιολογημένος ο θόρυβος που προκάλεσε στη Γαλλία το μυθιστόρημα του Μισέλ Ουελμπέκ “Υποταγή”, εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της ΕΣΤΙΑΣ, καθώς ο συγγραφέας «βλέπει» τον πρώτο Μουσουλμάνο να αναλαμβάνει το αξίωμα του Προέδρου της Γαλλικής Δημοκρατίας στο κοντινό 2022!

Όχι βέβαια με κάποιο πραξικόπημα αλλά με μια καθόλα δημοκρατική εκλογή, έχοντας τη συνδρομή των δύο μέχρι τότε εναλλασσόμενων πόλων της πολιτικής εξουσίας, της κεντροαριστεράς και της κεντροδεξιάς, που μένοντας εκτός παιχνιδιού (στο β΄ γύρο των προεδρικών εκλογών) συνασπίζονται και στοιχίζονται πίσω απ΄ το μουσουλμανικό κόμμα για να φράξουν το δρόμο στο ακροδεξιό Εθνικό Μέτωπο.

Παιχνίδια ενός ευφάνταστου και ιδιαίτερα ταλαντούχου συγγραφέα που απλώς δοκιμάζει τα ήδη τεντωμένα νεύρα των συμπατριωτών του, αλλά και πολλών απ΄ τους υπόλοιπους Ευρωπαίους, εξ αιτίας και των διάφορων πρόσφατων αιματηρών τρομοκρατικών επιθέσεων σε ευρωπαϊκό έδαφος με θύτες εξτρεμιστές μουσουλμάνους;

Η απάντηση μου είναι πως δεν υπάρχει κανένα απολύτως παιχνίδι, παρά μόνο η προσέγγιση από έναν σπουδαίο ευρωπαίο λογοτέχνη ενός υπαρκτού προβλήματος για την Ευρώπη που δεν το ανακάλυψε τα τελευταία χρόνια, αλλά την απασχολεί από παλιά. Είναι χαρακτηριστικό ένα ρεπορτάζ που είχε φιλοξενήσει η εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, που υπέγραφε η κ. Μαρία Αντωνιάδου, στις 15/12/2002 υπό τον τίτλο «Οι μουσουλμάνοι τρομάζουν την Ευρώπη». Στο ρεπορτάζ γινόταν προσπάθεια να εξηγηθεί το γιατί οι τότε ηγέτες της Γαλλίας (Σιράκ) και Γερμανίας (Σρέντερ) έβαζαν εμπόδια στην ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας, αναφέροντας χαρακτηριστικά ότι: «Πίσω όμως απ΄ όλα αυτά υπάρχει, αν και καλά καλυμμένος, ο φόβος των δύο ισχυρών της Ε.Ε. για την παρουσία εκατομμυρίων μουσουλμάνων στην Ευρώπη».
Τι φοβόταν και τι φοβάται η Ευρώπη απ΄ τη ραγδαία αύξηση του μουσουλμανικού πληθυσμού της; Ίσως την απάντηση να δίνει ο Φράνσις Φουκουγιάμα, ο οποίος σ΄ έναν άρθρο του με τον τίτλο «Ζώντας επικίνδυνα επί ένα χρόνο» (“A year of Living Dangerously”), στη Wall Street Journal στις 4/11/2005, αφού τόνιζε πως «η βασική κοιτίδα του μουσουλμανικού ριζοσπαστισμού δεν είναι η Μέση Ανατολή. Είναι η Δυτική Ευρώπη» (!), εκφράζοντας έτσι την ανησυχία του για το πρόβλημα τρομοκρατίας που μπορεί να αντιμετώπιζε η Ήπειρος μας εξ αιτίας του, σημείωνε, χαρακτηριστικά, πως: «Η πραγματική δημοκρατική πρόκληση αφορά την Ευρώπη, που πρέπει να αντιμετωπίσει το εσωτερικό της πρόβλημα και να εντάξει μεγάλους αριθμούς νέων και αγριεμένων μουσουλμάνων, χωρίς ταυτόχρονα να ευνοήσει την ανάπτυξη του δεξιού λαϊκισμού».

Ο Ουελμπέκ με την “Υποταγή” του βλέπει να επιβεβαιώνεται ο φόβος των πολιτικών και η απάντηση στη «δημοκρατική πρόκληση της Ευρώπης» που έθεσε ως ζητούμενο ο Φουκουγιάμα να είναι αρνητική.
Τοποθετώντας τον ήρωα του στον ακαδημαϊκό χώρο, κομβικός και κρίσιμος για κάθε χώρα, περιγράφει μια κοινωνία σε αποσύνθεση που έχει χάσει κάθε ενδιαφέρον και δημιουργική πνοή. Εγκλωβισμένη στη διαχείριση της καθημερινότητας, επαναπαυμένη με ό,τι είχε ήδη πετύχει και ανήμπορη να αντιδράσει στα σημεία των καιρών που είναι ξεκάθαρα και ανησυχητικά.

Ο πρωταγωνιστής του, καθηγητής στο ιστορικό πανεπιστήμιο της Σορβόνης, είναι η χαρακτηριστική περίπτωση του σύγχρονου ανθρώπου που ενώ ξεκινά με τις καλύτερες προοπτικές τη ζωή του, προσβάλλεται απ΄ τις «αρρώστιες» που μαστίζουν τις σημερινές αναπτυγμένες κοινωνίες, τη μοναξιά και την αποξένωση, ακόμα και απ΄ τους πιο κοντινούς συγγενείς του (η στάση του στις ειδήσεις του θανάτου των χωρισμένων γονιών του, με κάποια μικρή χρονική διαφορά είναι έως και σοκαριστική), γεμίζοντας τις μέρες του με προμαγειρεμένα φαγητά και πληρωμένο έρωτα. Η νεανική επτάχρονη σκληρή δουλειά του που οδήγησε στην εκπόνηση μιας εξαιρετικής διδακτορικής διατριβής γύρω απ΄ τον θεωρούμενο παρακμιακό λογοτέχνη Ζ. Κ. Ουισμάνς (σ. σ. τον οποίο προφανώς δεν επιλέγει τυχαία ο Ουελμπέκ) και του εξασφάλισε τη θέση του καθηγητή, μοιάζει να είναι η αρχή και το τέλος της όποιας δραστηριότητας του, καθώς επαναπαύεται και αρκείται σ΄ αυτή, η οποία βέβαια εξακολουθεί να του προσφέρει ό,τι χρειάζεται για μια άνετη ζωή. Ο καθηγητής Φρανσουά, τον οποίο ο Ουελμπέκ μας συστήνει ως μεσήλικα πλέον, φαίνεται να είναι το χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας κοινωνίας που κάνει σημειωτόν σ΄ ένα τέλμα, μη θέλοντας, ή αδυνατώντας;- να προχωρήσει μπροστά, να εξελιχθεί.

Η κατάρρευση του επί χρόνια ισχύοντος πολιτικού συστήματος οδηγεί μοιραία και σε ανατροπές στην ίδια τη ζωή των ανθρώπων αφού ο νέος μουσουλμάνος Πρόεδρος, παρότι ήπιος και συγκαταβατικός, δεν είναι απλώς κάτι το διαφορετικό μα πάνω απ΄ όλα εκφραστής μιας νέας κουλτούρας που «απειλεί» να αλλάξει τα πάντα. Απ΄ την εξωτερική εμφάνιση των πολιτών, κυρίως των γυναικών, μέχρι την ιστορική ταυτότητα της Γαλλίας και της υπόλοιπης Ευρώπης. Κι όλα αυτά μέσω της υποταγής, που ένας εκ των πρώτων που προσηλυτίστηκαν στο Ισλάμ και προσχώρησαν στο νέο καθεστώς γευόμενοι τα ποικίλα οφέλη που παρέχει, την περιγράφει στον καθηγητή Φρανσουά λέγοντας πως είναι “Η ανατρεπτική και απλή ιδέα, που ως τότε δεν είχε ποτέ εκφραστεί με τόση δύναμη, ότι το απόγειο της ανθρώπινης ευτυχίας έγκειται στην απόλυτη υποταγή”. Για να στοιχειοθετήσει τον ισχυρισμό του αυτό επικαλείται το πασίγνωστο μυθιστόρημα “Η ιστορία της Ο” της Ντομινίκ Ωρύ, καθώς για εκείνον “… υπάρχει μια σχέση μεταξύ της απόλυτης υποταγής της γυναίκας στον άντρα, όπως την περιγράφει η Ιστορία της Ο, και της υποταγής του ανθρώπου στον Θεό, όπως τη θεωρεί το Ισλάμ”!
Ο καθηγητής Φρανσουά δεν αντιδρά. Υποτάσσεται. Επιλογή την οποία σταδιακά υιοθετεί και η υπόλοιπη γαλλική κοινωνία. Όπως φαίνεται να κάνουν και οι άλλες ευρωπαϊκές κοινωνίες στις οποίες σύμφωνα με τον Ουελμπέκ αρχίζουν να εκλέγονται μουσουλμάνοι επικεφαλής των κυβερνήσεων τους. Το Ισλάμ παίρνει τα ηνία στα χέρια του αποδεικνύοντας πως η αναχαίτιση του το 732 με την ήττα του στο Πουατιέ ήταν, τελικά, πρόσκαιρη.

Τι απ΄ όσα λέει ο Ουελμπέκ μέλλεται να συμβούν; Ποιος ξέρει; Ίσως και να μην έχει τόση σημασία, όση έχει το γεγονός πως με το βιβλίο του ο Γάλλος συγγραφέας καταφέρνει να σκιαγραφήσει το σημερινό πρόσωπο της Ευρώπης. Μιας Ευρώπης που παλινδρομεί ανάμεσα στις πατροπαράδοτες αρχές και αξίες της που όμως έχουν ξεπεραστεί απ΄ τα πράγματα και τις ρηξικέλευθες αποφάσεις που πρέπει να πάρει για το μέλλον της, όσο ακόμα μπορεί να το καθορίσει η ίδια.

Ο Ουελμπέκ δικαιώνει τον Ζιντ; Αφηγείται το παρόν και θεάται το μέλλον; Ναι, μέσα απ΄ την προσωπική του ματιά και το δικό του τρόπο σκέψης. Εκφράζει έναν προβληματισμό με σαφήνεια και πολλές φορές με ωμότητα, αντλώντας επιχειρήματα άλλοτε από παραδείγματα που αντλεί απ΄ το παρελθόν και άλλοτε απ΄ τα όσα βλέπει γύρω του σήμερα.
Σημαντικό, κατά την προσωπική μου άποψη, στοιχείο πως ο συγγραφέας δε φαίνεται να τοποθετείται μονόπλευρα ή δογματικά απέναντι στο πρόβλημα «μουσουλμανική Ευρώπη» και το Ισλάμ. Το αντίθετο. Οδηγώντας τον ήρωα του στο Μαρτέλ, περιοχή που οφείλει το όνομα της στο νικητή της μάχης του Πουατιέ Κάρολο Μαρτέλο, όπου επίσης έδωσε μια ακόμα νικηφόρα μάχη κατά των Αράβων, προτείνει αυτό που ο Άμος Οζ ίσως όριζε ως «έντιμο συμβιβασμό» λέγοντας: “Είναι αλήθεια ότι είχαν γίνει άπειρες μάχες μεταξύ του χριστιανισμού και του Ισλάμ, ο πόλεμος ήταν ανέκαθεν μια από τις κύριες ανθρώπινες δραστηριότητες, ο πόλεμος είναι εκ φύσεως, όπως έλεγε ο Ναπολέων. Όμως πιστεύω ότι με το Ισλάμ έχει έρθει η ώρα για μια διευθέτηση, για μια συμμαχία”.

Τελικά, η λογοτεχνία για μια ακόμα φορά αξιολογεί ψύχραιμα και χωρίς παραμορφώσεις το παρόν και σκιαγραφεί σωστά το μέλλον; Μένει ν΄ αποδειχθεί…

Η μετάφραση της κ. Λίνας Σιτηπάνου μεταφέρει επιτυχημένα στη γλώσσα μας το αρχικό κείμενο του συγγραφέα.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The articleexpresses the views of the author

iPorta.gr