Χρήστος Μαγγούτας

Έρνεστ Χέμινγουέι: “Στην προκυμαία της Σμύρνης”
Το Αιγαίο τότε και τώρα

Ποιος θα μπορούσε να περιγράψει καλύτερα την καταστροφή της Σμύρνης από τον Χέμινγουέι; Ο μετέπειτα νομπελίστας, τότε μόλις 26 ετών, ήταν πολεμικός ανταποκριτής της Τορόντο Σταρ και περιέγραψε ως αυτόπτης μάρτυρας τον τρόμο και το θάνατο, όχι το «συνωστισμό» στην προκυμαία της Σμύρνης. Τρία χρόνια αργότερα, 26 χρονών, εκδίδει το βιβλίο του «Στην εποχή μας» (In Our Times), όπου το πρώτο του διήγημα, ουσιαστικά ο πρόλογος του βιβλίου, έχει τον τίτλο «Στην προκυμαία της Σμύρνης» (On the Quai at Smyrna).

Η ιστορία επαναλαμβάνεται τραγικά: όπως τότε έτσι και τώρα τα νερά του Αιγαίου δε «γίνονται ροδόσταμο» ούτε «οι αγγέλοι φτερουγίζουν», αλλά υγρός τάφος. Κι οι μεγάλες δυνάμεις με ή χωρίς συνθήκη Σέγκεν είναι αδιάφορες:

Γράφει ο Χέμινγουέι μιλώντας με το στόμα ενός αξιωματούχου του αμερικάνικου πολεμικού ναυτικού: «Είχαμε ρητές εντολές να μην επέμβουμε, να μη βοηθήσουμε… Το πλοίο μας είχε τόση δύναμη που θα μπορούσαμε να βομβαρδίσουμε όλη τη Σμύρνη και να σταματήσουμε το μακελειό, αλλά η εντολή ήταν να μην κάνουμε τίποτα…»

Όπως τότε έτσι και τώρα οι Πιλάτοι της Ευρώπη έχουν δώσει έμμεσα ή άμεσα το σύνθημα: «Έλληνες πνίξτε τους εσείς, εμείς δεν τους δεχόμαστε στις χώρες μας». Και πάλι στρατιές απελπισμένων, τώρα από τη Συρία, τότε από κάθε σημείο της Ανατόλιας.

«Το χειρότερο, είπε, ήταν οι γυναίκες με τα νεκρά παιδιά. Δε μπορούσαμε να τις πείσουμε να μας δώσουν τα πεθαμένα παιδιά τους. Είχαν τα παιδιά τους, νεκρά ακόμα και έξι μέρες, αλλά δεν τα εγκατέλειπαν. Δε μπορούσαμε να κάνουμε τίποτα. Τελικά έπρεπε να τους τα πάρουμε με τη βία.»

Ακολούθησε τη στρατιά των προσφύγων ως την Αδριανούπολη:

Στην έκδοση της 20ής Οκτωβρίου 1922 γράφει:

«Ο άντρας σκεπάζει με μια κουβέρτα την ετοιμόγεννη γυναίκα του πάνω στον αραμπά για την προφυλάξει από τη βροχή. Εκείνη είναι το μόνο πρόσωπο που βγάζει κάποιους ήχους [από τους πόνους της γέννας]. Η μικρή κόρη τους την κοιτάζει με τρόμο και βάζει τα κλάματα. Και η πομπή προχωρά… Δεν ξέρω πόσο χρόνο θα πάρει αυτό το γράμμα να φτάσει στο Τορόντο, αλλά όταν εσείς οι αναγνώστες της Σταρ το διαβάσετε να είστε σίγουροι ότι η ίδια τρομακτική, βάναυση πορεία ενός λαού που ξεριζώθηκε από τον τόπο του θα συνεχίζει να τρεκλίζει στον ατέλειωτο λασπωμένο δρόμο προς τη Μακεδονία».
«Όλη μέρα περνούν δίπλα μου, λεροί, εξαντλημένοι, αξύριστοι, ανεμοδαρμένοι στρατιώτες που βαδίζουν στη γκρίζα γυμνή ύπαιθρο της Θράκης. Χωρίς μπάντες, χωρίς [ανθρωπιστικές] οργανώσεις να τους ανακουφίσουν, χωρίς τόπο να ξαποστάσουν, παρά γεμάτοι ψείρες, με βρώμικες κουβέρτες και κουνούπια όλη τη νύχτα. Είναι οι τελευταίοι από αυτό που ήταν κάποτε η δόξα της Ελλάδας. Κι αυτό είναι το τέλος της δεύτερης πολιορκίας της Τροίας» (Toronto Star, 3 Νοεμβρίου 1922).

Χρόνια αργότερα έχοντας τις τρομερές εμπειρίες και αναμνήσεις του γράφει: «Δε θέλω να κοιμηθώ γιατί έχω τη προαίσθηση ότι αν κλείσω τα μάτια μου στο σκοτάδι και αφεθώ στον εαυτό μου, η ψυχή μου θα βγει από το σώμα».

Τι Σύροι, τι Έλληνες πρόσφυγες; Τι δεκάχρονο παιδάκι από τη Συρία, το Ιράκ, την Ευρώπη, την Αμερική ή την Αφρική; Για το μεγάλο συγγραφέα ο ανθρώπινος πόνος είναι πανανθρώπινος.

Παρατηρήσεις:

— Πηγές: Το αρχείο της Τορόντο Σταρ. Η συλλογή διηγημάτων «Στην εποχή μας» (In Our Times, 1925). «Στην προκυμαία της Σμύρνης» (On the Quai at Smyrna), 1995. «Dateline: Toronto”, 1985.

— Ο “συνωστισμός» κόστισε από 50,000 (John Freely) μέχρι 100,000 ζωές (Rudolf Rummel). Συνωστισμός πτωμάτων Ελλήνων και Αρμενίων.

— Η μετάφραση των αποσπασμάτων είναι δική μου.

— Στο Τορόντο υπάρχει περιοχή «Χέμινγουέι» προς τιμή του μεγάλου συγγραφέα.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του. 

The article expresses the views of the author

 iPorta.gr