Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Η Βενετοκρατία( ή Ενετοκρατία) αρχίζει επίσημα στις 13 Μαρτίου 1489, όταν για πρώτη φορά υψώνεται στο φρούριο της Αμμοχώστου η σημαία της «Γαληνοτάτης Δημοκρατίας» της Βενετίας, μια περίοδος που απεδείχθη χειρότερη για τους Κυπρίους από εκείνη που είχε μόλις τελειώσει, την Φραγκοκρατία.

Οι Βενετοί θα διατηρήσουν το ίδιο οικονομικό και κοινωνικό καθεστώς, που ίσχυε και επί Φραγκοκρατίας. Οι πολιτικές και νομοθετικές εξουσίες θα συγκεντρωθούν στο Μεγάλο Συμβούλιο της Βενετίας, ενώ επί Φραγκοκρατίας οι εξουσίες αυτές ασκούνταν από τις τοπικές αρχές. Οι Βενετοί θα εγκαθιδρύσουν στο νησί μια ισχυρή τοπική κυβέρνηση, υπό τον έλεγχο της Βενετίας, εφαρμόζοντας το ίδιο διοικητικό σύστημα που εφάρμοζαν σε όλες τις αποικίες τους, διατηρώντας όμως και στοιχεία των Λουζινιανών.

Στην κορυφή του διοικητικού συστήματος βρισκόταν ο Τοποτηρητής, ο οποίος είχε τη θέση του αντιβασιλέα και είχε ως βοηθούς δύο Συμβούλους. Ασκούσε όλες τις εξουσίες, που επί Φραγκοκρατίας ασκούσαν ο βασιλιάς και η Υψηλή Αυλή, εκτός από τη νομοθετική που την ασκούσε το Μεγάλο Συμβούλιο της Βενετίας. Το Μεγάλο Συμβούλιο εξέλεγε για δύο χρόνια τους τρεις αναφερθέντες αξιωματούχους και ασκούσε έλεγχο στα πεπραγμένα τους.

Αμέσως πιο κάτω στη διοικητική ιεραρχία ήταν ο Καπιτάνος της Αμμοχώστου, ο οποίος ήταν ο αρχηγός του στρατού σε καιρό ειρήνης, ενώ παράλληλα ασκούσε διοικητική και δικαστική εξουσία στην περιοχή της Αμμοχώστου.

Την οικονομία του κράτους διαχειρίζονταν δύο ταμίες, ευγενείς που έρχονταν από τη Βενετία. Διατηρήθηκε, επίσης, το αξίωμα του Βισκόντη της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου, αξίωμα το οποίο υπήρχε από την εποχή των Λουζινιανών. Ο Βισκόντης ασκούσε αστυνομικά καθήκοντα στις περιοχές όπου οριζόταν.

Κατά την περίοδο της Βενετοκρατίας ο αγροτικός πληθυσμός, πάροικοι και φραγκομάτοι, αποτελούσαν το 85% του συνολικού πληθυσμού. Ιδιαίτερα άθλια ήταν η κατάσταση των παροίκων που ήταν υποχρεωμένοι σε καταναγκαστική εργασία στα κτήματα των φεουδαρχών για ορισμένο αριθμό ημερών, ενώ κατέβαλλαν χρηματικά ποσά αλλά και μέρος της παραγωγής τους στους φεουδάρχες τους. Οι φραγκομάτοι είχαν λιγότερες υποχρεώσεις από τους παροίκους, γι’ αυτό και η κατάστασή τους ήταν κάπως καλύτερη. Η εξαθλίωση του αγροτικού πληθυσμού επιδεινωνόταν και από θεομηνίες (ανομβρίες, πλημμύρες, σεισμούς, επιδρομές ακρίδων κτλ) στις οποίες ήταν εντελώς απροστάτευτοι.

Η περίοδος της Βενετοκρατίας ήταν περίοδος παρακμής των ελληνικών γραμμάτων στην Κύπρο. Επικρατούσε αμάθεια ανάμεσα στον αγροτικό πληθυσμό, γιατί οι Βενετοί έκλεισαν τα λιγοστά ελληνικά σχολεία που λειτουργούσαν από την περίοδο της Φραγκοκρατίας.

Μοναδική εξαίρεση αποτελούσε η ελληνική σχολή που ίδρυσε ο Ιάκωβος Διασσωρινός, Κρητικός στην καταγωγή, που εγκαταστάθηκε στη Λευκωσία. Στη σχολή αυτή φοιτούσαν μαθητές από όλες τις κοινωνικές τάξεις του λαού και προκαλούσε τον ενθουσιασμό των Ελλήνων και τόνωνε το εθνικό τους φρόνημα. Τελικά οι αρχές συνέλαβαν τον Ιάκωβο Διασσωρινό και τον εκτέλεσαν το 1562.

Οι Βενετοί, από τη στιγμή που οι κατέλαβαν το νησί, ξεκίνησαν μια προσπάθεια αναγνώρισης της εξουσίας τους από το Σουλτάνο της Αιγύπτου, προς τον οποίο η Κύπρος πλήρωνε φόρο υποτέλειας, πράγμα που έγινε και ίσχυσε μέχρι το 1517, έτος υποταγής της Αιγύπτου στους Οθωμανούς.

Μετά την κατάληψη της Ρόδου από τους Τούρκους το 1522, η Κύπρος είναι το μοναδικό χριστιανικό προπύργιο στην Ανατολή. Οι Βενετοί συνειδητοποίησαν γρήγορα την άμεση τουρκική απειλή και άρχισαν να ενδιαφέρονται για την άμυνα του νησιού, φροντίζοντας ιδιαίτερα για την οχύρωση των πόλεων της Λευκωσίας και της Αμμοχώστου. Με βάση τις εισηγήσεις των αρχιτεκτόνων που ήρθαν από τη Βενετία γι’ αυτόν το σκοπό, κτίστηκαν τα νέα τείχη της Λευκωσίας, ενώ παράλληλα ενισχύθηκαν και τα τείχη της Αμμοχώστου.

Η τουρκική απειλή για την Κύπρο ήταν, βεβαίως, συνεχής καθόλη τη διάρκεια της Βενετοκρατίας, όμως οι Τούρκοι ανέβαλλαν την κατάκτηση του νησιού για τους δικούς τους λόγους: Οι Βενετοί ανέπτυσσαν έντονη διπλωματική δραστηριότητα και φέρονταν ως σύμμαχοί τους, ενώ τα βασικά οικονομικά συμφέροντα των Τούρκων εξασφαλίζονταν με τη διατήρηση καλών σχέσεων με τη Βενετία.

Ο Σουλτάνος Σελίμ Β΄, λίγο μετά την άνοδό του στο θρόνο το 1566 θεώρησε ότι ο καιρός είχε έρθει και ανέθεσε την ευθύνη της προετοιμασίας της κατάληψης της Κύπρου στον αρχιστράτηγο Λαλά Μουσταφά και τον αντιναύαρχο Πιαλή Πασά.

Μετά την απόρριψη του τουρκικού τελεσιγράφου το 1570 από τους Βενετούς, αρχίζει η τουρκική επίθεση κατάληψης της Κύπρου. Ο Λαλά Μουσταφά θα υποτάξει τελικά την Κύπρο την επόμενη χρονιά,βάζοντας τέλος στην Βενετοκρατία και αρχή στην Οθωμανική κατοχή.