Χρήστος Μαγγούτας

(Μερικά σύντομα αποσπάσματα από ένα πολυσέλιδο άρθρο μου)

Κάθε φορά που διαβάζω Όμηρο (ή «Ομηρίδες») βλέπω κάποια σοφή απόχρωση που δεν είχα επισημάνει. Δεν είναι τυχαίο να το χαρακτηρίσουμε το τραγούδι της φυλής που σέρνει μαζί την ψυχή της.

Ο Όμηρος δεν είναι ο ψυχρός πολεμικός ανταποκριτής, είναι ο φιλόσοφος, ο ψυχολόγος που μέσα από ένα πολεμικό βιβλίο διαχέει το ειρηνιστικό του μήνυμα.

Ο ΜΥΘΟΣ

Κανένας δε θέλει τον πόλεμο που όμως γίνεται στο τέλος. Ο Οδυσσέας κάνει τον τρελό και σπέρνει τη γη με αλάτι, ο Αχιλλέας ντύνεται γυναίκα και κρύβεται ανάμεσα στις εξαδέλφες του, ο βασιλιάς της Κύπρου αναγκάστηκε να υποσχεθεί ότι θα έστελνε πενήντα καράβια, όταν όμως ήρθε η ώρα τους έστειλε πενήντα ψεύτικα καραβάκια, λέγοντας ότι δεν είχε υποσχεθεί τίποτα περισσότερο. Ο Αγαμέμνονας πληρώνει πρώτος και για γενιές την κατάρα θυσιάζοντας την κόρη του. Τελικά οι μισοί από τους νικητές δε γυρίζουν ενώ από τους χίλιους του Οδυσσέα μόνο ένας.

ΟΙ ΠΕΡΙΓΡΑΦΕΣ

Κάθε θάνατος περιγράφεται με ανθρωπιά και λύπη σαν μια μάταιη απώλεια: ο Δώρης “πέφτει ανάσκελα στο χώμα απλώνοντας τα χέρια του προς τους συντρόφους του”. Ο Άστος “σωριάστηκε όπως πέφτει μια βελανιδιά η λεύκα ή ψηλό πεύκο… με βαρύ βογκητό πιάνοντας με τις παλάμες του τη ματωμένη σκόνη”. Ο Αφαρέας ένιωσε πως “γύρω του απλώθηκε ο θάνατος που κόβει τη ζωή” (Ν 544). Του Αντίλοχου τα μάτια “τα σκέπασε η σκοτεινή νύχτα” (Ν 575). Ο Αρπαλίωνας “ξεψύχησε στα χέρια των συντρόφων του κι έμεινε κάτω ξαπλωμένος, σαν σκουλήκι, και το αίμα του έτρεχε και μούσκευε το χώμα” (Ν 653 επ.). Του Ευχήνορα η “ψυχή πέταξε απ’ το κορμί και τον κύκλωσε το μισητό σκοτάδι” (Ν 672). Του Πάτροκλου η ψυχή “βγήκε απ’ το σώμα και πέταξε προς τον Άδη, θρηνώντας για τη μοίρα του να χάσει τα νιάτα και τη λεβεντιά”, ενώ ο Έκτορας που τον σκότωσε βλέπει στην τύχη του νεκρού τη δικιά του αναπόφευκτη μοίρα. Ο Δόλωνας αποκεφαλίζεται “ενώ το στόμα του μιλούσε ακόμα” (Κ 455). Ο γιος του Τυσέα βλέπει κάποιο όνειρο, όταν τον σκοτώνει ο Οδυσσέας και πάει από τον ένα ύπνο στον άλλο (Κ 496). Ο Ιφιδάμας “πέφτοντας κοιμήθηκε το χάλκινο ύπνο, αξιολύπητος, μακριά απ’ τη γυναίκα που παντρεύτηκε κι ας μην τη χάρηκε ποτέ” (Λ 241). Ο Ιππόθοος “έπεσε νεκρός μακριά απ’ την πατρίδα του, την εύφορη Λάρισα, μη προλαβαίνοντας να γεροκομήσει τους αγαπημένους γονιούς του” (Ρ 300). Ο ποιητής κλαίει για το χαμό όλων αυτών που έγιναν “πιο αγαπητοί στα όρνια παρά στις γυναίκες τους” (Λ 162). Ο πόλεμος έχει για όλους δάκρυα (πολυδάκρυος μάχη). Ο Άδης φοβήθηκε μήπως γκρεμιστεί ο πάνω κόσμος, ανοίξει η γη και “φανούν στους θνητούς και τους αθάνατους τα τρομερά και μουχλιασμένα του παλάτια” (Υ 64).

Τρομερά σατιρικά λόγια βγαίνουν από το στόμα του Σαρπηδόνα προς το Γλαύκο, «Πάμε λοιπόν να δώσουμε δόξα σε κάποιον ή να δώσει κάποιος σε μας” (Μ 325).

Η ΟΡΓΗ ΤΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΣΚΑΜΑΝΔΡΟΥ

Ακόμα κι η φύση οργίζεται με το θάνατο που σπέρνει αυτό το παράξενο είδος της, ο άνθρωπος. Ο ποταμός Σκάμανδρος, επαναστάτησε και βάλθηκε να σταματήσει το ανθρωποκτόνο έργο του Αχιλλέα: “Έβγαζε τους νεκρούς στη στεριά, μουγκρίζοντας σαν ταύρος. Τους ζωντανούς πάλι προσπαθούσε να τους σώσει, κρύβοντάς τους στις μεγάλες και βαθιές δίνες του” (Φ 237)

ΤΑ ΑΛΟΓΑ ΤΟΥ ΚΛΑΙΝΕ

Τα αθάνατα άλογα του Αχιλλέα «Έμειναν ακίνητα, ζεμένα στο πανέμορφο άρμα τους, όπως ακίνητη μένει η πλάκα πάνω στον τάφο άντρα ή γυναίκας, με τα κεφάλια τους σκυμμένα στη γη. Τα δάκρυα έτρεχαν καυτά απ’ τα βλέφαρά τους στο χώμα, καθώς θρηνούσαν αναζητώντας τον καβαλάρη τους”. (Ρ 435). Ως κι ο Δίας τα λυπήθηκε: Αληθινά δε βρίσκεται πλάσμα πιο δύστυχο απ’ τον άνθρωπο απ’ όσα ζουν και σέρνονται στη γη» (Ρ 443)

Η ΣΚΗΝΗ ΤΟΥ ΑΠΟΧΩΡΙΣΜΟΥ ΕΚΤΟΡΑ – ΑΝΔΡΟΜΑΧΗΣ

Ο μικρός γιος τους, ο Αστυάνακτας, τρομάζει καθώς βλέπει τον Έκτορα μέσα στην πολεμική του πανοπλία. Εκείνος τότε βγάζει την περικεφαλαία, παύει για μια στιγμή να είναι ο πολεμιστής και γίνεται ο πατέρας. Το μικρό παιδί τον αναγνωρίζει και του χαμογελάει. Τι πιο πανανθρώπινο μήνυμα από αυτό? (Ζ 466 επ.).

ΑΧΙΛΛΕΑΣ: ΕΝΑΣ ΘΝΗΤΟΣ ΑΡΗΣ

Ο Αχιλλέας παρουσιάζεται εκρηκτικός, απρόβλεπτος, αντιφατικός.. Κομπάζει για τις 23 πόλεις που κούρσεψε, για τους αιχμαλώτους που έπιασε, για τους άντρες που σκότωσε. Απορρίπτει την πρόταση τον Έκτορα για μια έντιμη μονομαχία και αρνιέται να χαρίσει τη ζωή στον ικέτη Λυκάονα (Φ 74 επόμ.). Είναι ο κλασικός τύπος στρατιωτικού που πολεμάει για τον πόλεμο. Συχνά η δίψα του για μάχη γίνεται σχεδόν νεκροφιλική και θέλει να μετατρέψει τη γη σε ένα απέραντο νεκροταφείο: «Ας ήταν, Δία πατέρα και Αθηνά και Απόλλωνα, να μη ξεφύγει το θάνατο κανένας από τους Τρώες, ούτε απ’ τους Ελληνες, και μοναχά οι δυο μας να γλιτώσουμε το χαμό και να κυριέψουμε τους ιερούς πύργους της Τροίας” (Π 97)
Την τελευταία στιγμή ακόμα κι ο άκαρδος Αχιλλέας μαλακώνει κάπως, κάμπτεται απ’ τα λόγια του Πρίαμου, που ζητάει το πτώμα τους γιου του, ο Όμηρος μοιάζει να θέλει να δείξει ότι πάντα υπάρχει κάποια ελπίδα.

ΕΠΙΜΥΘΙΟ

Εστιάσαμε ενδεικτικά μόνο σε μερικά σημεία του έργου με ειρηνιστικό περιεχόμενο. Υπάρχουν πολλά ακόμα (όπως π.χ. η συγκινητική φιλία στο πεδίο της μάχης του Έλληνα Διομήδη και του Τρώα Γλαύκου). Διαλέξαμε την Ιλιάδα, ένα “επικό” ποίημα, γιατί κανείς δεν αμφισβητεί τον ειρηνιστικό χαρακτήρα της Οδύσσειας.

Ο Όμηρος ήταν και ένας μεγάλος ανθρωπιστής που δεν παράλειψε να σπείρει το ειρηνιστικό του μήνυμα στους αιώνες που θ’ ακολουθούσαν.

Ο Τρωικός πόλεμος δεν ήταν ούτε ο μοναδικός ούτε ο πιο άγριος απ’ όσους έχουν μαστιγώσει την ανθρωπότητα. Με τα σημερινά κριτήρια δεν ήταν παρά μια μικροσυμπλοκή. Οι άνθρωποι δε θα έπαυαν να ακολουθούν τον παλιό μύθο “για ένα πουκάμισο αδειανό, για μια Ελένη”, όπως γράφει ποιητής της εποχής μας, “να αλέθονται κατά χιλιάδες στα σαγόνια της θάλασσας, στα σαγόνια της στεριάς”.

Η εποχή μας άλλαξε. Στη Νέα Τροία – κι έτσι μπορεί να ονομαστεί το μεγάλο χωριό μας, η Γη – δε θα επιζήσουν μήτε ήρωες, μήτε ραψωδοί, μήτε παιδιά για ν’ ακούν τις ιστορίες
Το ειρηνιστικό μήνυμα είναι ξεκάθαρο. Αρκεί να στήσουμε με αγάπη το αυτί στο χώμα της μάνας Γης και ν’ ακούσουμε τις φωνές των αδικοχαμένων στους αιώνες.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr