Δεν υπάρχει αμφιβολία πως μια από τις σημαντικότερες και βασικότερες προϋποθέσεις της ατομικής ελευθερίας είναι η οικονομική ελευθερία. Δεν είσαι πραγματικά χειραφετημένος δίχως το δικαίωμα να βγάζεις χρήματα μέσα από τη δουλειά σου και να τα διαχειρίζεσαι με όποιον τρόπο θεωρείς εσύ καλύτερο. Από την αφετηρία αυτή ξεκίνησε η ιδέα της ελεύθερης αγοράς.

Γιατί όμως από τη στιγμή που η παγκόσμια κοινότητα, με ορισμένες εξαιρέσεις, λειτουργεί με βάση τις δομές της ελεύθερης αγοράς έχουμε φθάσει να ζούμε σε μια τρομακτική εποχή; Στην Ευρώπη βλέπουμε το εθνικιστικό κύμα να γιγαντώνεται, ο Ισλαμικός κόσμος στη Μέση Ανατολή εδώ και κάποια χρόνια βρίσκεται σε αναβρασμό, η Ρωσία πλέον δεν κρύβει τα χαρτιά της και παίζει επιθετικά στη διεθνή σκακιέρα και τέλος η παλαιότερα πανίσχυρη Αμερική εμφανίζεται αμήχανη απέναντι στις προκλήσεις. Υπάρχει λοιπόν μια γενικευμένη και επικίνδυνη αποσταθεροποίηση η οποία πυροδοτήθηκε από την παγκόσμια οικονομική κρίση.

Δεν θα χρησιμοποιήσω επιχειρήματα του τύπου “Αυτή είναι η φύση του καπιταλισμού” γιατί τα θεωρώ βλακώδη. Η βασική ιδέα και αρχή της ελεύθερης αγοράς βρίσκεται σε πλήρη αντιστοιχία με τα ανθρώπινα και ατομικά δικαιώματα καθώς και με την έννοια της δημοκρατίας. Προσωπικά εντοπίζω το πρόβλημα αλλού.

Όπως κάθε ελευθερία, έτσι και η οικονομική φέρει μαζί της την ευθύνη. Συλλογικά, μεγιστοποιήσαμε το δικαίωμα και απαλείψαμε την ευθύνη. Αυτό μας έκανε τυφλούς και άπληστους. Μας επέβαλλε να στηρίξουμε τη ζωή μας στην υπερβολή. Έγινε η μαύρη τρύπα που κατασπάραζε κάθε τι άλλο. Η οικονομική διαφθορά και οι οικονομικές ανισότητες μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας αλλά και μεταξύ λαών δεν είναι παιδιά του καπιταλισμού αλλά της ανευθυνότητας με την οποία επιλέξαμε να τον αξιοποιήσουμε.

Η απάντηση δεν βρίσκεται σε συγκεντρωτικά μοντέλα κρατικά ελεγχόμενης οικονομίας. Αυτό είναι οικονομική δικτατορία. Με το ίδιο σκεπτικό μπορούμε να παραχωρήσουμε στο κράτος το δικαίωμα να διαχειρίζεται και να ελέγχει και τις υπόλοιπες ελευθερίες μας. Η λύση είναι άλλη.

Ο πολίτης πρέπει να καταλάβει τα οικονομικά του δικαιώματα όπως και τις ευθύνες του απέναντι στα υπόλοιπα μέλη του συνόλου.

Ακόμα πιο σημαντικό, ο πολίτης οφείλει να δώσει σε αυτό του το δικαίωμα τη σωστή του διάσταση. Πρέπει να καταλάβει πως ο λόγος που είναι οικονομικά ελεύθερος είναι η ανεξαρτησία του σε όλους τους τομείς και η δυνατότητα του να επιτύχει τους στόχους του και να βελτιωθεί πνευματικά, ανεξάρτητα του αρχικού οικονομικού, κοινωνικού και εθνικού υποβάθρου του, όχι όμως η υπερβολική , υβριστική και άμετρη οικονομική άνεση για να ικανοποιήσει ανάγκες οι οποίες υπερβαίνουν κατά πολύ τα επιτρεπτά και ανθρώπινα όρια της ματαιοδοξίας. Η παγκόσμια κοινωνία πρέπει να απαλλαχθεί από την κυρίαρχη ιδεολογία του υλικού ευδαιμονισμού.

Όσο για την ευθύνη που έπεται της οικονομικής του ελευθερίας, πρέπει να κατανοήσει πως αυτή αυξάνεται όσο πιο εύρωστος γίνεται σε αυτό το τομέα. Μέσα από την ελεύθερη του βούληση να συνεισφέρει για τις ανάγκες του κοινωνικού του συνόλου συνειδητοποιώντας πως η προσωπική ευημερία βρίσκεται σε συνάρτηση με τη συνολική. Και αυτό να γίνεται με πρωτοβουλία του ατόμου και όχι του κράτους, διότι έτσι μόνο θα εμποτιστεί η ευθύνη στο συλλογικό θυμικό και θα απαλλαγούμε από το σκεπτικό πως η φορολογία για κοινωνικό κράτος και άλλες απαραίτητες δημόσιες δομές αποτελεί “χαράτσι” ή “κλεψιά” ή οποιαδήποτε άλλη μορφή μη εθελοντικής συνεισφοράς για τα κοινά.

Εξίσου σημαντικό είναι να αποκτήσει την ικανότητα να διαχειρίζεται τα χρήματα του με μέτρο και υπευθυνότητα. Να μη κάνει ανοίγματα για τα οποία δεν μπορεί να εγγυηθεί πως μπορεί να αντεπεξέλθει και να μην είναι σπάταλος πέρα από το σημείο που να βλάπτει τη λειτουργικότητα του ως οικονομική μονάδα. Αυτό είναι βασική προϋπόθεση ούτως ώστε να εξασφαλίσει την ατομική του ασφάλεια και σταθερότητα και να είναι σε θέση να εκπληρώσει τις υποχρεώσεις προς τη κοινωνία του.

Εν ολίγοις, το άτομο πρέπει να δαμάσει τη δύναμη του χρήματος και να την κατευθύνει με οξύνοια τόσο στην προσωπική του εξέλιξη όσο και στην ευημερία και ανάπτυξη του συνόλου του οποίου αποτελεί κομμάτι.

* Ο Αντώνης Διακογεωργίου είναι τριτοετής φοιτητής Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.