Tι διαβάζεις αυτόν τον καιρό;

Αυτή η στερεότυπη φράση κατά βάθος υπονοεί: τι είδους βιβλίο καταναλώνεις αυτή την περίοδο; Για να αποφευχθούν οι παρεξηγήσεις, οι βιαστικές, των βιαστικών αναγνωστών παρεξηγήσεις, θα προσθέσω ότι υπάρχουν δύο ειδών αναγνώσεις:

Ι. Εκείνη που ανταποκρίνεται στον κρυφό χρόνο του βιβλίου κι εκείνη που το μασάει, το δαγκώνει, το καταπίνει, το καταβροχθίζει, το στέλνει στο στομάχι και όχι στην ψυχή και στο μυαλό του αναγνώστη. Πάρα, μα πάρα πολύς κόσμος διαβάζει έτσι σήμερα. Επειδή παρασύρεται από την ταχύτητα των πραγμάτων που, ως γνωστόν, συνοδεύει κάθε άλλη δραστηριότητά του είτε πρόκειται για τον φαγητό, είτε για τον έρωτα, είτε για τον ύπνο κλπ. Fast food, fast fuck, fast read. Αυτός ο τρόπος ανάγνωσης ανταποκρίνεται, υπακούει, υιοθετεί τον τηλεοπτικό χρόνο θέασης των πραγμάτων.

ΙΙ. Υπάρχει όμως η άλλη ανάγνωση, αυτή η lectio difficilior για την οποία κάνει λόγο ο Χάρολντ Μπλουμ: «H αισθητική αξία [της ανάγνωσης] πηγάζει από τον αγώνα ανάμεσα στα κείμενα: στον αναγνώστη, στη γλώσσα, στην τάξη, στις συζητήσεις στους κόλπους της κοινωνίας […] H αισθητική αξία αναδύεται μέσα από τη μνήμη και, καθώς το διέκρινε ο Nίτσε, μέσα από τον πόνο, τον πόνο να παραχωρεί κανείς τις ευκολότερες απολαύσεις για τις δυσκολότερες».*

Η πρώτη ανάγνωση, η τηλεοπτική καταναλώνει, ως επί το πλείστον, πλοκή, άντε και κάποια ιδέα. Τη μια πλοκή μετά την άλλη, τη μια ιδέα μετά την άλλη. Αυτή η ανάγνωση αποκλείει τον αγώνα ανάμεσα στον αναγνώστη και το κείμενο, είναι η ανάγνωση όπου, κατά κανόνα, ο αναγνώστης, όταν ο συγγραφέας τον καλεί να σκεφτεί, αυτός προτιμά να «περάσει» στα γρήγορα τις σχετικές σελίδες και να «τρέξει» την πλοκή. Είναι η ανάγνωση που επιζητά ευκολοχώνευτα κείμενα, είναι η ανάγνωση που αναλώνεται σε επιφανειακά κείμενα της μόδας που επισημαίνουν τα μίντια στον αφρό των ημερών, είναι η ανάγνωση που απέχει συστηματικά από τους κλασικούς, είναι η ανάγνωση που βιάζεται και, γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο βιάζει το βιβλίο, επιζητά μια γρήγορη απόλαυση, μια εύκολη ηδονή. Αυτού του τύπου η ανάγνωση εξ ορισμού χρειάζεται πολλά βιβλία – πλοκές για να κοπάσει την πείνα της, πολλά βιβλία χάμπουργκερ, πολλά βιβλία προκλήσεις για βιασμό.

Η δεύτερη ανάγνωση αφουγκράζεται και παρακολουθεί τον χρόνο του βιβλίου. Παρακολουθεί τον χρόνο του συγγραφέα, στέκεται, σταματά, σκέφτεται, κυρίως σκέφτεται· αισθάνεται, κυρίως αισθάνεται το βάθος των πραγμάτων όχι τις ευσυγκίνητες καταστάσεις των κυριών τύπου Μπάρμπι-Άρλεκιν, και απολαμβάνει σε αργό χρόνο. Αυτού του τύπου η ανάγνωση αδυνατεί να διαβάσει πολλά βιβλία. Χορταίνει, μάλιστα, πιο εύκολα την πείνα της επειδή μια σελίδα μπορεί να είναι αρκετή για να τραφεί ένα ολόκληρο μήνα, κάποτε και περισσότερο. Διαβάζω συχνά σελίδες λιγοστών παραγράφων από σημαντικούς συγγραφείς στους μαθητές μου επιζητώντας να τους επισημάνω ότι αρκεί μια μεστή σελίδα, ναι, μια και μόνη σελίδα για να εισπράξεις ολοκληρωμένη αισθητική συγκίνηση, αναγνωστική απόλαυση αλλά και την ευκαιρία για στοχασμό. Αυτό, άλλωστε, εννοούσε ο Τσίρκας όταν στη Χαμένη Άνοιξή του ο ήρωάς του πρότεινε σε άλλη, νεαρή ηρωίδα, τη βιβλιομαντεία ως ζωτική λειτουργία για τη ζωή.

Επομένως, αν σας ρωτήσουν «τι διαβάζετε αυτόν τον καιρό», μην ντραπείτε να απαντήσετε: διαβάζω μια σελίδα Τόμας Μαν, μια σελίδα Χένρι Τζέιμς, μια σελίδα Πίντσον κλπ. Με την ευκαιρία σκεφτείτε για πόσα βιβλία μπορείτε να πείτε κάτι ανάλογο.

———————————————–

* Harold Bloom, The Western Canon, Macmillan 1995, σ. 38.

Άρης Μαραγκόπουλος