Γιάννης Καραχισαρίδης

Το βιβλίο της μοίρας. «Μακάρι να μπορούσαμε να διαβάσουμε το βιβλίο της μοίρας. Θα βλέπαμε πώς η εξέλιξη των καιρών ισοπεδώνει τα βουνά και πώς η στεριά κουρασμένη από την απόλυτη ακινησία λιώνει μέσα στη θάλασσα. Θα βλέπαμε πώς η τύχη μας χλευάζει και πώς οι αλλαγές γεμίζουν το παράξενο φλιτζάνι τους με διάφορα ποτά». Έτος μνήμης του Σαίξπηρ και το απόσπασμα είναι από ένα μονόλογο του Ερρίκου Δ΄. Το βιβλίο της μοίρας είναι απαγορευμένο. Κανείς δε μπορεί δει το μέλλον του. Παθός, μαθός. Πρέπει να πάθεις για να μάθεις.

Η άβολη συγκατοίκηση άθεων και θρησκευόμενων σ’ ένα περιβάλλον ανεξιθρησκίας. Αυτό το μήνα παρακολουθήσαμε άλλο ένα επεισόδιο ανάμεσα στους άθεους και στους θρησκευόμενους. Και οι δύο νιώθουν άβολα στη συγκατοίκηση. Και οι δύο προσπαθούν να επιβάλουν τις πεποιθήσεις τους. Αλλά αυτά τα επεισόδια μοιάζουν με ιλαροτραγωδία. Στη Δύση το θέμα το έλυσε ο Διαφωτισμός πριν τρεις αιώνες, βάζοντας τέλος στη παντοδυναμία της θρησκείας. Ποτέ όμως δεν την απαγόρευσε. Γιατί θα ήταν οξύμωρο να απαγορεύει κάποιος που πρεσβεύει την ελευθερία της σκέψης. Από τότε – κι όχι χωρίς δραματικά πισωγυρίσματα – η ανεξιθρησκία έγινε σεβαστή. Και σήμερα στα υπολείμματα της διαμάχης ανάμεσα στους άθεους και τους θρησκευόμενους οι ανεξίθρησκοι σιωπούν. Γιατί εξ ορισμού δεν θέλουν να επιβάλουν τίποτα. Γιατί μπορούν εύκολα να ανάψουν ή να μην ανάψουν ένα κερί στην εκκλησία. Γιατί μπορούν εύκολα να ψάλουν ή να μη ψάλουν βυζαντινές ψαλμωδίες. Και μπορούν να πιστεύουν ή να μη πιστεύουν σε ένα Θεό πατέρα παντοκράτορα. Γιατί πάνω απ’ όλα έχουν μάθει να είναι ανεκτικοί. Οι διαπληκτισμοί ανήκουν στους φανατικούς. Αυτοί δε ξέρουν τι είναι δημοκρατική ανοχή.

Όταν ανάψει πορτοκαλί σταματάω ή περνάω; Εκείνοι που έχουν εθιστεί στην ευρωπαϊκή κανονικότητα λένε αναντίρρητα ότι σταματούν. Και κατηγορούν αυτούς που παραβιάζουν το πορτοκαλί για έλλειψη κοινωνικής συνείδησης. Η απάντηση όμως στο ερώτημα δεν είναι τόσο αυτονόητη. Κανόνας δεν υπάρχει. Το πορτοκαλί είναι προειδοποίηση και μπορώ είτε να σταματήσω, είτε να περάσω. Εναπόκειται στην ανθρώπινη κρίση. Οι ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε περίστασης θα αποδείξουν τι είναι σωστό και τι λάθος. Ο άνθρωπος καλείται πάντα να ερμηνεύσει και να αποφασίσει για οτιδήποτε του τυχαίνει στη ζωή του. Γι’ αυτό εξάλλου χρειαζόμαστε δικαστήρια και δικαστές. Γιατί οι νόμοι από μόνοι τους είναι πολύ ψυχροί κι απόλυτοι για να κρίνουν τα ανθρώπινα, χωρίς δεύτερη σκέψη.

Το παιχνίδι της μοναξιάς. Η αριστερά βρέθηκε στην εξουσία. Και την ασκεί σ’ ένα περιβάλλον ελεύθερης οικονομίας και αστικής δημοκρατίας, όπου ελάχιστα μπορείς να κρύψεις και ελάχιστα μπορείς να ελέγξεις σε μόνιμη βάση. Η αριστερά θέλει με σφοδρότητα ν’ αλλάξει αυτό το περιβάλλον, αλλά μοιάζει αδύνατο. Και δε της μένει τίποτα άλλο, παρά να συγκρούεται με τους πάντες και τα πάντα νομίζοντας ότι οι συγκρούσεις είναι μια προσφορά στο κοινωνικό σύνολο. Στην πραγματικότητα η σύγκρουση είναι ένας αυτισμός της αριστεράς που υποκρύπτει την σταθερή και απαρέγκλιτη προσήλωση στη ρήξη. Για την αριστερά όλα είναι ρήξη, μέχρι να έρθει επί γης η άχραντη κοινωνία. Μέχρι τότε θα φαντασιώνεται τον μοναχικό πολεμιστή που δεν καταθέτει τα όπλα.

Οι επιχειρήσεις των προσφύγων. Ένας υπουργός πριν καιρό είπε ότι ανάμεσα στους πρόσφυγες υπάρχουν αρκετοί που έχουν λεφτά και θέλουν να επενδύσουν στη φιλοξενούσα χώρα, για να ξεκινήσουν μια καινούρια ζωή. Πολλοί τον χλεύασαν, αλλά είχαν άδικο. Ο υπουργός είχε δίκιο. Απόδειξη οι μερικές χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις που άνοιξαν πρόσφυγες στη Γερμανία, μετά το προσκλητήριο της Μέρκελ. Ο υπουργός είχε δίκιο, μόνο που δεν ήταν σε θέσει να κατανοήσει ότι η επιχειρηματικότητα δεν ξεκινάει με προσκλητήρια και εντολές, αλλά με κατάλληλες συνθήκες και ευνοϊκό περιβάλλον.

Μπορούν να υπάρξουν κερδοφόρες δημόσιες επιχειρήσεις; Φυσικά και μπορούν να υπάρξουν. Σε όλο το δυτικό κόσμο υπάρχουν. Αλλά με μάνατζμεντ ελεύθερης οικονομίας. Που να μη περιφρονεί τα οικονομικά μεγέθη. Που να είναι φιλικό προς τους εργαζόμενους, αλλά όχι χαριστικό. Με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό κι όχι με ρουσφέτια. Και σε συνθήκες μιας δημοκρατίας που να διαθέτει πραγματικά ανεξάρτητες αρχές που να ελέγχουν. Αν είχαμε καταφέρει να έχουμε έστω και ελάχιστες κερδοφόρες δημόσιες επιχειρήσεις που να επανεπενδύουν τα κέρδη τους, τώρα δε θα μας είχε παρασύρει η υστερία των ιδιωτικοποιήσεων.

Αναζητώντας τον Τριβωνιανό. Στα χρόνια της κρίσης οι νόμοι έγιναν πιο δύστροποι, πιο αντιφατικοί και πιο ακατανόητοι. Γιατί αναμίχθηκαν οι παλιές συνήθειες με τις νέες υποχρεώσεις. Πώς να συμβιβαστεί η παραδοσιακή ευνοιοκρατία, με τις επιταγές του ευρωπαϊκού ορθολογισμού που απαιτούν τα μνημόνια. Αποτέλεσμα ένας ακατανόητος αχταρμάς. Που δεν είναι ούτε μνημόνιο, ούτε ευνοιοκρατία, ούτε ορθολογισμός. Φτάσαμε στο σημείο όπου όλα ισχύουν και όλα δεν ισχύουν. Και το μόνο που μπορούμε να αναμένουμε είναι μήπως και εμφανιστεί ένας Τριβωνιανός. Σαν εκείνον τον σύμβουλο του Ιουστινιανού, με τη νομική παιδεία, που κωδικοποίησε το χάος των νόμων που είχαν κληροδοτηθεί από τους αιώνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Για την ώρα όμως οι νομομαθείς στη χώρα μας το μόνο που κάνουν είναι να διαπιστώνουν το πρόβλημα. Χωρίς η πρωτοβουλία για τη ριζική αναμόρφωση να έρχεται από πουθενά.

Καμιά τακτική επιδεξιότητα δε μπορεί να σώσει μια αδιέξοδη στρατηγική. Το να κυνηγάς το ανέφικτο είναι μια ευγενική επιδίωξη που μπορεί να σου προσφέρει καινούριες γνώσεις και θαυμαστές εμπειρίες. Το να κυνηγάς όμως κάτι που είναι ήδη καταδικασμένο από τις προσωπικές σου εμπειρίες ή από τις εμπειρίες της Ιστορίας, τότε η πορεία σου αποκτά όλα τα χαρακτηριστικά της τραγωδίας. Τότε βιώνεις τη κατακρήμνιση των ονείρων και οι ελπίδες σου μεταμορφώνονται στον βράχο του Σίσυφου. Η Ιστορία έχει ξεβράσει όλες τις απόπειρες εγκαθίδρυσης σοσιαλιστικών καθεστώτων. Μάταιο το να ξαναπροσπαθείς με τον ίδιο τρόπο και σαν άπιστος Θωμάς να πιστεύεις μόνο στις δικές σου εμπειρίες κι όχι στις εμπειρίες των άλλων που ακολούθησαν τον ίδιο δρόμο κι έφτασαν σε αδιέξοδο. Όση περίτεχνη τακτική κι αν μεταχειρίζεσαι κι όσο περίτεχνους ελιγμούς κι αν σκαρφίζεσαι, στο τέλος πάλι το ίδιο αδιέξοδο θα συναντήσεις.

Συλλογική αυταπάτη. Η αυταπάτη έχει γίνει μια λέξη της επικαιρότητας. Από τη στιγμή που ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι ήταν αυταπάτη η πίστη της κυβέρνησης του ότι η Ευρώπη θα λυγίσει και θα αλλάξει κάτω από τη πίεση του εγχώριου λαϊκού κινήματος. Η κορύφωση εκείνης της αυταπάτης ήταν το δημοψήφισμα. Και τώρα η κυβέρνηση βιώνει μια άλλη αυταπάτη, ακόμα πιο επικίνδυνη. Πιστεύει ότι θα πετύχει τους ίδιους σκοπούς από άλλο δρόμο. Μέχρι να αποδειχθεί και πάλι, ότι δεν υπάρχει δρόμος, δεν υπάρχει οδός που να οδηγεί σ’ αυτό που είναι ατελέσφορο. Αλλά και στην αντίπερα όχθη θα συναντήσουμε αυταπάτες. Εκείνους που πιστεύουν ότι οι εξαγγελίες της κυβέρνησης είναι συνειδητά ψέματα κι όχι η έκφραση μιας ανεπίδοτης ελπίδας. Κι εκείνους που πιστεύουν ότι ο ΣΥΡΙΖΑ μεταλλάχτηκε και το μόνο που τον νοιάζει είναι να κατέχει την εξουσία για ίδιον όφελος. Όμως δεν υπάρχουν ούτε ψέματα, ούτε μεταλλάξεις. Τα όνειρα της αυθεντικής αριστεράς παραμένουν τα ίδια. Και οι πράξεις τους απ’ αυτά καθοδηγούνται. Αυτά που μοιάζουν με ψέματα και μεταλλάξεις, είναι οι ανεπιτυχείς προσπάθειες προσαρμογής σ’ ένα δυσνόητο γι’ αυτούς περιβάλλον. Τελικά η κρίση έφερε τη σύγχυση. Και στη σύγχυση φυτρώνουν κατά κανόνα συλλογικές αυταπάτες.

Η καταπολέμηση της ανεργίας. Βαρεθήκαμε να ακούμε για δέσμες μέτρων. Η ανεργία όμως δεν καταπολεμιέται με κίνητρα και ελεημοσύνες. Όλα αυτά σε τίποτα δεν αλλάζουν την εικόνα της, όσο μια οικονομία παραμένει σε ύπνωση. Η μόνη λύση είναι να σταματήσουμε να μιλάμε για τη καταπολέμηση της ανεργίας. Η μόνη συζήτηση που έχει νόημα είναι για το πώς θα έρθει η ανάπτυξη. Αυτή είναι το μοναδικό αντίδοτο. Οι δέσμες μέτρων είναι μόνο για πολιτική κατανάλωση.

Η ελεημοσύνη. Με τη κρίση εμφανίστηκε και η επάρατος ελεημοσύνη. Η διαδικασία δηλαδή που ο έχων δίνει κάτι από το περίσσευμα του στους μη έχοντες. Για να κρατάει ήσυχη την λανθάνουσα θρησκευτική συνείδηση του. Ντύσαμε μια παλιά, επιδεικτική και καταδικασμένη αστική συνήθεια με ένα ένδυμα πιο εμφανίσιμο και την ονομάσαμε αλληλεγγύη. Φτάσαμε ακόμα στο σημείο καλλιτεχνικά γεγονότα να έχουν ως εισιτήριο τροφές για τους νεόπτωχους. Δώσαμε λάθος περιεχόμενο στο «όλοι μαζί μπορούμε». Δώσαμε στη φράση ένα περιεχόμενο μονιμότητας. Δώσαμε στη φράση ένα περιεχόμενο συναισθηματικής αυτάρκειας. Δώσαμε στη φράση ένα περιεχόμενο που μοιάζει με λύση του προβλήματος. Καλύτερα θα ήταν να λέγαμε «όλοι μαζί μπορούμε» να αλλάξουμε τη κατάσταση μας. Έτσι ώστε να μη χρειάζεται η ελεημοσύνη.

Στο κυνήγι του χρήματος. Αιώνες εμπειρίας κι ακόμα να μάθουμε το μάθημα μας. Το κυνήγι του χρήματος πρυτανεύει στη ζωή μας. Το χρήμα πάντα θα είναι στο επίκεντρο, όσο ο πολιτισμός θα το έχει ανάγκη για να λειτουργεί. Ο άνθρωπος πάντα θα κυνηγάει το χρήμα, είτε για τις ανάγκες του, είτε για κάποια πρόσθετη ευμάρεια, είτε από απληστία. Αυτό μας έχει μάθει η Ιστορία, αυτό μας μαθαίνει κι η καθημερινότητα. Καμιά ηθική και καμιά ιδεολογία δεν μπορεί να ανατρέψει αυτή την αυταπόδεικτη αλήθεια. Όλα τα άλλα είναι υποκρισίες. Ο καθένας κυνηγάει το δικό του El Dorado όπως το αντιλαμβάνεται κι όπως το μπορεί. Το μόνο αντίδοτο για μια ορθολογική χρήση του χρήματος είναι ο δημοκρατικός έλεγχος μιας ανοιχτής κοινωνίας. Είναι η δύναμη μιας κοινωνίας να εφαρμόζει τους νόμους. Οι ιδεολογίες και η ηθική ποτέ δεν στάθηκαν εμπόδιο στο κυνήγι του χρήματος.

ΥΓ. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο Κολλέγιο Αθηνών, έδιναν το τετράδιο σημειώσεων και μελέτης. Στο οπισθόφυλλο είχε ένα σχόλιο: «Αυτή η επιστολή είναι πιο μακροσκελής απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί δεν είχα το χρόνο να την κάνω συντομότερη»

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr