Γιάννης Καραχισαρίδης

Αιτίες και αποτελέσματα. Στο σχολείο μάθαμε ότι στην Ιστορία θα πρέπει να αναζητούμε τις αιτίες και τα αποτελέσματα. Και για να είμαστε καλοί μαθητές ψάχναμε πολλές αιτίες για να εξηγήσουμε ένα αποτέλεσμα. Όσες πιο πολλές βρίσκαμε, τόσο καλύτερο βαθμό προσδοκούσαμε. Από τότε χάσαμε την ικανότητα να αξιολογούμε τα γεγονότα. Έτσι όταν ήρθε η κρίση αραδιάσαμε όσες αιτίες μπορούσε να κατεβάσει το μυαλό μας. Τη μεταπολίτευση στο σύνολο της, τη τουρκοκρατία, τον χαρακτήρα των Ελλήνων, τις χρεοκοπίες του 19ου αιώνα και ότι άλλο μπορεί να φανταστεί κανείς. Κι όμως στις αιτίες πάντα πρυτανεύει ένα γεγονός.

Σε συνθήκες παγκόσμιας κρίσης το 2009 η κυβέρνηση Καραμανλή δανείστηκε, εκδίδοντας ομόλογα, 24 δις περισσότερα από όσα προέβλεπε ο κρατικός προϋπολογισμός. Αποτέλεσμα; Οι αγορές σταμάτησαν να αγοράζουν τα ομόλογα μας, χρεοκοπία του κράτους, μνημόνιο. Απ’ ότι θυμόμαστε, η χώρα δε χρεοκόπησε το 1981 που μπήκαμε στην ΕΟΚ, δεν χρεοκόπησε από τη συνθήκη του Μάαστριχ, δεν χρεοκόπησε με την αγορά του αιώνα, ούτε με το χρηματιστήριο, ούτε όταν μπήκαμε στο ευρώ, ούτε με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Χρεοκόπησε το 2010, επειδή το 2009 αποφασίσαμε να δανειστούμε υπέρογκα ποσά, τη στιγμή που το παγκόσμιο τραπεζικό και χρηματοπιστωτικό σύστημα κατέρρεε.

Όταν λείπει το θάρρος. Ξεμπερδεύουμε εύκολα, όταν όλα τα ρίχνουμε, έτσι γενικά, στη διαπλοκή και στη διαφθορά. Ξοδεύουμε τον χρόνο μας συζητώντας για τα διαπλεκόμενα λαβράκια που γεμίζουν τα πρωτοσέλιδα. Το σιωπηλό πρόβλημα όμως είναι οι έντιμοι πολιτικοί. Αυτοί που μπορεί να μην έχουν παρασυρθεί σε ιστορίες διαπλοκής και διαφθοράς, αλλά τους λείπει το θάρρος. Το θάρρος να τα βάλουνε με ολόκληρα συστήματα που συνεχίζουν να πλουταίνουν σε μια χώρα που φτωχαίνει. Κανείς δεν έχει το θάρρος να τα βάλει με τους χονδρέμπορους και τους μεσάζοντες που εκμεταλλεύονται τους παραγωγούς και κερδοσκοπούν ασύστολα, κρατώντας τις τιμές των προϊόντων στα ύψη. Κανείς δεν έχει το θάρρος να τα βάλει με τις ανεξέλεγκτες επιχειρήσεις που επί δεκαετίες μολύνουν τον ποταμό Ασωπό. Γιατί τελικά δεν είναι οι ιδεολογίες και τα μεγάλα λόγια που θα αλλάξουν τη χώρα. Είναι το προσωπικό θάρρος όσων παραμένουν έντιμοι.

Άλλο κριτική και άλλο κριτική σκέψη. Συχνά οι λέξεις αλλάζουν το νόημα τους χωρίς να το καταλάβουμε. Σήμερα κριτικάρω σημαίνει κατηγορώ. Κάνω δήθεν κριτική στις απόψεις του άλλου, αλλά ο σκοπός μου είναι να τις αποκαθηλώσω. Οπότε φτάσαμε να χειροκροτούμε αυτά που θέλουμε να ακούσουμε και να εκτιμούμε απόψεις που ταυτίζονται με τις δικές μας. Με αποτέλεσμα να μένουμε αμετακίνητοι και να λέμε τα ίδια και τα ίδια. Και φυσικά έχουμε ξεχάσει ότι η κριτική σκέψη ξεκινάει πρώτα από την αμφισβήτηση των δικών μας απόψεων.

Η Ελλάδα είναι ασφαλής για άλλους λόγους. Νομίζουμε ότι η χώρα μας είναι ασφαλής από τρομοκρατικά κτυπήματα επειδή πάντα είχε καλές σχέσεις με τις αραβικές εθνότητες. Όμως στόχος των τρομοκρατών δεν είναι ούτε η Σλοβενία, ούτε η Μάλτα, ούτε η Πορτογαλία, που δεν είχαν ποτέ ιδιαίτερες σχέσεις με τους Άραβες. Απ’ ό,τι βλέπουμε τα τρομοκρατικά χτυπήματα εντοπίζονται κυρίως στη Γαλλία και σε άλλες πρώην αποικιοκρατικές χώρες. Γιατί το Χαλιφάτο ξεκίνησε την εκστρατεία του με έναν και μοναδικό σκοπό. Να καταλύσει τα σύνορα που όρισε στη Μέση Ανατολή η συνθήκη Σάικς-Πικό, το 1916. Και κτυπάει όσους αναμίχθηκαν σ’ εκείνη τη συνθήκη.

Αναζητώντας την αλήθεια στο χάος των απόψεων και των πληροφοριών. Για την παγκόσμια κρίση του 2008 έχουν γραφεί εκατομμύρια σελίδες. Χαθήκαμε μέσα σ’ ένα πηγάδι από αιτίες και ενόχους, αφού πρώτα συμφωνήσαμε ότι ο βασικός ένοχος είναι ο καπιταλισμός. Ελάχιστη συζήτηση όμως έγινε για τη βασική αιτία. Το 1998 ο Κλίντον, χωρίς να σκεφτεί βαθύτερα τις συνέπειες, κατάργησε τον νόμο των Glass-Steagall, που χρονολογούνταν από το 1932. Ένας νόμος που απαγόρευε στο τραπεζικό σύστημα να παίζει με χρηματοπιστωτικά προϊόντα. Ήταν αρκετά 10 χρόνια για να δούμε τις τράπεζες να καταρρέουν, επειδή μπορούσαν πια να συμμετέχουν στο πάρτι των δομημένων ομολόγων.

Η λύση δεν είναι πάντα λύση. Ακούμε από παντού να λένε «δουλειές, δουλειές, δουλειές». Γιατί είναι προφανές ότι μόνο με καινούριες δουλειές θα μειωθεί το τεράστιο ποσοστό ανεργίας στη χώρα. Δε συζητάμε όμως τι δουλειές θα θέλαμε να δημιουργήσουμε. Μήπως τα πεντάμηνα των Δήμων ή τη πρόσκαιρη απασχόληση σε προγράμματα ΕΣΠΑ; Δουλειά σε ποιες συνθήκες, όταν οι εργασιακές σχέσεις έχουν καταρρεύσει; Το πρόβλημα δεν είναι οι δουλειές, έτσι γενικά και αόριστα. Το πρόβλημα είναι ότι δεν έχουμε ιδέα τι ακριβώς σημαίνει ανάπτυξη σε συνθήκες καπιταλισμού. Νομίζουμε ότι το τρίπτυχο επενδύσεις-απασχόληση-ανάπτυξη είναι αρκετό για να λύσει το πρόβλημα. Όμως η λύση που περιέχεται σ’ ένα σύνθημα, δεν ήταν ποτέ λύση. Τη διαφορά την κάνουν πάντα οι λεπτομέρειες.

Οι βλαβερές συνέπειες της ηθικολογίας. Οι έντιμοι ηθικολόγοι είναι συνηθισμένοι στην αφ’ υψηλού σκληρή κριτική. Αξιολογώντας τους Ολυμπιακούς Αγώνες οι έντιμοι ηθικολόγοι βλέπουν μόνο εμπορευματοποίηση, ντόπινγκ και οικονομικά σκάνδαλα. Λογικό. Γιατί οι έντιμοι ηθικολόγοι έχουν εγκατασταθεί σε μια ασφαλή θέση και βλέπουν τον κόσμο από ένα πρίσμα και μόνο. Αρνούνται να μετακινηθούν, ώστε να μπορέσουν να αντικρύσουν έναν κόσμο που είναι πολύ πιο ενδιαφέρων και ελκυστικός. Και να καταλάβουν πώς ο ανταγωνισμός και η συναδέλφωση μπορούν να συνυπάρχουν. Ότι στους Ολυμπιακούς Αγώνες οι εθνικές αντιπαλότητες εξαφανίζονται με έναν μαγικό τρόπο. Ότι στους Ολυμπιακούς Αγώνες η μάχη για τη πρωτιά είναι σκληρή, αλλά στο τέλος όλοι φεύγουν αγκαλιασμένοι. Ίσως θα περάσει καιρός για να καταλάβουμε τις βλαβερές συνέπειες της ηθικολογίας που μας έχουν στείλει πίσω στη Βικτωριανή Αγγλία.

Όταν μπερδεύουμε τη τακτική με τις κωλοτούμπες. Η αντιπολίτευση και το σύνολο των ευρωπαϊστών δεν έχουν κουραστεί να κατηγορούν την κυβέρνηση για ασυνέπεια. Εκλαμβάνουν ως κωλοτούμπες όλες τις αντιφατικές δηλώσεις ή πράξεις των κυβερνώντων, χωρίς να αντιλαμβάνονται ότι όλα αυτά εντάσσονται στην τακτική της αριστεράς. Στην αρχή του μήνα η κυβέρνηση χειροκρότησε τη δίωξη που ασκήθηκε για αλλοίωση των στατιστικών στοιχείων του 2009. Στο τέλος του μήνα η ίδια κυβέρνηση με νέες δηλώσεις καθησύχαζε τους ευρωπαίους αποδεχόμενη την ακρίβεια των στατιστικών στοιχείων. Όσοι δεν καταλαβαίνουν από τακτική θεώρησαν αυτές τις ασύμφωνες δηλώσεις ως ανακόλουθες και αντιφατικές. Κι όμως το κυβερνητικό αφήγημα είναι απολύτως συνεπές. Λένε ότι εμείς που κάνουμε τις διαπραγματεύσεις, δηλαδή η εκτελεστική εξουσία, αποδεχόμαστε την ακρίβεια των στατιστικών στοιχείων και συζητάμε με βάση την αξιοπιστία τους. Η δικαιοσύνη όμως είναι μια ξεχωριστή εξουσία που κάνει τη δική της δουλειά και οφείλει να αποδείξει την απάτη που έγινε. Τελικά όποιος θέλει να αποκρυπτογραφεί τις κινήσεις της κυβερνητικής αριστεράς, αντί να βλέπει κωλοτούμπες, καλό είναι να διαβάζει τη συνέπεια των αντιφάσεων, που συνιστούν τη τακτική της.

Ο φόβος για τον άνθρωπο. Η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός με μεγάλο κόπο προσπάθησαν να ανασύρουν την αξία του ατόμου απ’ τις απρόσωπες συλλογικότητες της θρησκείας και του Μεσαίωνα. Τα κατάφεραν μια χαρά και σήμερα κανείς δεν αμφισβητεί την αξία του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά. Με έναν ανεπαίσθητο όμως τρόπο, η εποχή μας αρχίζει να υποτιμάει την ατομικότητα, αναπολώντας τις εποχές που το άτομο ήταν χαμένο μέσα στο πλήθος. Αυτό το βλέπουμε και στην τέχνη, όπου τα ανθρώπινα διλήμματα τείνουν να εξαφανιστούν και τη θέση τους παίρνουν νέου τύπου ηθικά διδάγματα που επιδιώκουν να κανονίζουν τον τρόπο σκέψης μας. Θα χρειαστεί καιρός για να καταλάβουμε ότι το άτομο και το σύνολο στη κοινωνία έχουν ίση βαρύτητα.

Όργουελ ο πολυσυλλεκτικός. Οι θρησκευόμενοι πιστεύουν ότι ο πολιτισμός έχει εγκαταστήσει τον μεγάλο αδελφό, που παρακολουθεί τα πάντα και υπονομεύει τη θρησκευτική πίστη. Οι μηδενιστές πιστεύουν ότι οι ανθρώπινες σχέσεις έχουν καταρρεύσει και τα μεγάλα συμφέροντα ποδηγετούν τον κόσμο όλο. Οι αριστεροί πιστεύουν ότι ο καπιταλισμός έχει καταστρέψει την ανθρωπιά και την συναδελφοσύνη και μόνο η πτώση του θα φέρει την αληθινή ευτυχία. Ανόμοιοι κόσμοι συνυπάρχουν σαν συγκοινωνούντα δοχεία.

Καμιά αντιπολίτευση δεν έκανε ποτέ ολόκληρη τη δουλειά. Ο Ζορμπάς έλεγε ότι οι μισές δουλειές είναι το πρόβλημα. Εκεί μπερδεύονται οι άνθρωποι και πάνε κατά διαόλου. Μισές δουλειές κάνουν – εδώ και δεκαετίες – κι όλα τα κόμματα που βρέθηκαν στην αντιπολίτευση. Κάνουν πάντα τη μια δουλειά. Αντιτίθενται στις πράξεις των κυβερνώντων. Δεν κάνουν την άλλη μισή. Δεν ετοιμάζουν το σχέδιο της δικής τους διακυβέρνησης.

Περιμένουν να εκλεγούν απ’ τη φθορά των άλλων, παρά επειδή οι ίδιοι είναι καλύτεροι. Προτιμούν το ρόλο του αναγκαίου κακού, παρά το ρόλο της ηγεσίας που ξέρει τον τρόπο κι έχει το σχέδιο να κάνει τη χώρα καλύτερη.

Πώς χάθηκε μια ιστορική ευκαιρία. Η αριστερά ήρθε ξαφνικά στην εξουσία. Και μπορούσε να αποδείξει ότι οι προηγούμενοι απέτυχαν γιατί δεν είχαν ούτε τις προθέσεις, ούτε την αποτελεσματικότητα. Κι η αριστερά όμως, γρήγορα μπερδεύτηκε στο λαβύρινθο της εξουσίας. Βιάστηκε να γίνει καθεστώς πουλώντας τη δική της ιδεολογική πραμάτεια. Κι έτσι χάθηκε μια ιστορική ευκαιρία. Αν και αυτή η απώλεια ήταν προδιαγεγραμμένη. Γιατί η αριστερά πλέον δεν είναι παρά ο αντίλαλος μιας ελπίδας που έσβησε προ πολλού, στο λαβύρινθο του 20ου αιώνα. Οπότε η χώρα δεν έχει άλλη λύση παρά να περιμένει υπομονετικά εκείνους που θα θέλουν, θα ξέρουν και θα είναι αποτελεσματικοί.

ΥΓ. Στην αρχή της σχολικής χρονιάς, στο Κολλέγιο Αθηνών, έδιναν το τετράδιο σημειώσεων και μελέτης. Στο οπισθόφυλλο είχε ένα σχόλιο: «Αυτή η επιστολή είναι πιο μακροσκελής απ’ ό,τι έπρεπε, γιατί δεν είχα το χρόνο να την κάνω συντομότερη».

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr