Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Ο λόγος για μια διήμερη φοιτητική εξέγερση στην Αθήνα στις 10 και 11 Μαϊου του 1859 που έλαβε χώρα στο Πεδίο του Άρεως.

Βρισκόμαστε στα χρόνια της βασιλείας του Όθωνα. Υπουργός Εξωτερικών είναι ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής, ο οποίος διατυπώνει πολλές φορές στις οικογενειακές συζητήσεις του την άποψη ότι οι εύποροι πρέπει να στραφούν στην αγορά ελληνικών προϊόντων, για να ενισχύσουν την εγχώρια παραγωγή- κάτι που για τον Ραγκαβή αποτελούσε εθνική ανάγκη. Σαν παράδειγμα συνήθιζε να φέρνει ότι οι Έλληνες θα έπρεπε να δείχνουν την προτίμησή τους στα εγχώρια ψάθινα καπέλα που κατασκευάζονταν στην Σίφνο, τα λεγόμενα σκιάδια, και που κόστιζαν πολύ λιγότερο από τα εισαγόμενα από το εξωτερικό.

Ο γιός του Ραγκαβή Κλέων, ακολουθώντας την συμβουλή του πατέρα του, έπεισε κατ’ αρχήν τους φίλους και συμμαθητές του να φορούν σιφνέϊκα σκιάδια στις κυριακάτικες εξόδους τους στο Πεδίον του Άρεως, τα οποία στόλιζαν με γαλανόλευκες κορδέλες.

Δεν άργησε να γίνει μόδα και συγχρόνως σήμα κατατεθέν της προοδευτικής νεολαίας της Αθήνας(οι λεγόμενοι Γαριβαλδινοί), σε πλήρη αντίθεση με την καθεστωτική νεολαία που φορούσε άσπρα ψηλά καπέλα(οι λεγόμενοι Αυστριακοί). Η αστυνομία δεν άργησε να χαρακτηρίσει όσους φορούσαν σκιάδια ως συνωμότες.

Την Κυριακή 10 Μαϊου στο Πεδίον του Άρεως, μπροστά στο βασιλικό ζεύγος(Όθων και Αμαλία) και ενώ έπαιζε η στρατιωτική μπάντα, έκαναν την εμφάνισή τους ομάδες μαθητών και φοιτητών, φορώντας σιφνέϊκα σκιάδια. Οι έμποροι εισαγωγείς καπέλων, όμως, που πλήττονταν ήδη από αυτή τη μόδα, έστειλαν γρήγορα εκεί τους δικούς τους υπαλλήλους, που φορούσαν αστεία και κουρελιασμένα σκιάδια, λοιδωρώντας τους νέους.

Οι άνθρωποι των εισαγωγέων προκαλούσαν τους μαθητές και τους φοιτητές, δημιουργήθηκε ένταση και το αποτέλεσμα ήταν να γίνουν συμπλοκές και επεισόδια. Κλήθηκε η χωροφυλακή και ο διευθυντής της Δημητριάδης, παίρνοντας το μέρος των εισαγωγέων «διέταξεν τους κλητήρας του να επιτεθούν κατά των μαθητών, εξ ών τινάς συνέλαβον δια να τους φυλακίσωσι» (εφημερίδα ΑΥΓΗ).

Ο δημοσιογράφος της εποχή Άλκης Ρήγος μας πληροφορεί ότι οι ξυλοδαρμένοι πολιόρκησαν το αστυνομικό τμήμα της Νεάπολης ( Εξάρχεια) και απαιτούσαν να αποφυλακιστούν οι συνάδελφοί τους. Ξυλοκοπήθηκαν πάλι άγρια, υποχώρησαν προς το κέντρο και ανασυγκροτήθηκαν στο καφενείο «Η Ωραία Ελλάς», στην διασταύρωση Ερμού και Αιόλου, από όπου «ανήλθον την οδό Ερμού συγκροτωντες διαδήλωσιν κατά των ανακτόρων, επιζητούντες την απόλυσιν των συλληφθέντων και την παύσιν του διευθυντού της αστυνομίας Δημητριάδου».

Τα επεισόδια συνεχίστηκαν την επομένη. Δίπλα στους διαμαρτυρόμενους μαθητές και φοιτητές, που συγκεντρώθηκαν στα Προπύλαια του Πανεπιστημίου και συγκρότησαν πορεία προς το Υπουργείο Εσωτερικών και να απαιτήσουν από τον Υπουργό Κωνσταντίνο Προβελέγγιο την παύση του Δημητριάδη και την απελευθέρωση των συλληφθέντων, προστέθηκε πλήθος κόσμου «από του γερουσιαστού, κτηματίου και μεγαλεμπόρου μέχρι του τελευταίου χειρώνακτος», όπως έγραψε ο αντιπολιτευόμενος Τύπος.

Ο Προβελέγγιος δήλωσε ότι θα εξετάσει τα αιτήματά τους, αλλά το πλήθος ζητούσε ακρόαση από τον Όθωνα. Ο βασιλιάς αρνήθηκε και τα πνεύματα οξύνθηκαν άσχημα. Οι νέοι μπροστά και πίσω τους μερικές χιλιάδες κόσμου ξαναγύρισν στα Προπύλαια με πολύ άγριες διαθέσεις. Οι συγκρούσεις κράτησαν μέχρι αργά το βράδυ. Τότε, με παρέμβαση του Κωνσταντίνου Κανάρη, υποχώρησαν στο χώρο του Πανεπιστημίου.

Ο φρούραρχος Αθηνών Μιχαήλ Σούτσος, επικεφαλής μεγάλης στρατιωτικής και αστυνομικής δύναμης αποφάσισε να εισβάλει πυροβολώντας στο Πανεπιστήμιο. Ακολούθησαν συγκρούσεις σώμα με σώμα, δύο φοιτητές τραυματίστηκαν βαριά και ο Σούτσος με τους άνδρες του δεν άργησαν να διώξουν όλους τους φοιτητές.

Αλλά, ο γερουσιαστής Δημήτριος Χρηστίδης θεώρησε την έφοδο του στρατού σαν «πράξη κατά του ασύλου των επιστημών» και δήλωσε ότι το Πανεπιστήμιο, «ως ναός του πνεύματος πρέπει να απολαμβάνει το προνόμιον του απαραβιάστου δι’ άπαντας».

Ήταν ήταν μία από τις πρώτες αναφορές για το Πανεπιστημιακό άσυλο στην Ελλάδα.

Η αγορά έκλεισε και πολύς κόσμος συγκεντρώθηκε έξω από το Πανεπιστήμιο, ως ένδειξη συμπαράστασης. Η αστυνομία συνέλαβε αρκετούς.

Ήταν ώρα να συνεδριάσει πλέον το υπουργικό συμβούλιο(απόγευμα της 11ης Μαϊου), προεδρεύοντος του πρωθυπουργού Αθανασίου Μιαούλη. Σε μια προσπάθεια εκτόνωσης της έντασης αποφασίζει και απομακρύνει τον Δημητριάδη και απελευθερώνει τους συλληφθέντες του Πεδίου του Άρεως.

Όμως, την ίδια ώρα, η κυβέρνηση παρέπεμψε 38 άτομα κάθε κοινωνικής τάξης σε δίκη ως πρωτάιτιους των στασιαστικών ενεργειών…

Ο Υπουργός Παιδείας Χ. Χριστόπουλος αποφάσισε να κλείσει το Πανεπιστήμιο και να εγκαταστήσει στρατιωτική φρουρά, που έμεινε μέχρι την 16η Μαϊου.

Τα «Σκιαδικά», όπως έμειναν γνωστά, ήταν η πρώτη εκδήλωση κατά τω μεθόδων του απολυταρχικού καθεστώτος και είχε σαν αποτέλεσμα να ενισχυθούν οι αντίπαλοι του Όθωνα.

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, όταν κτιζόταν το Πανεπιστήμιο είχε πει δείχνοντάς το: «το σπίτι αυτό θα φάει το σπίτι εκείνο», εννοώντας το Παλάτι.

Τρία χρόνια αργότερα ο Όθων εξοριζόταν.