Η σημερινή μας περιήγηση είναι αφιερωμένη στα γραφικά Αμπελάκια. Οι ευπορώτεροι Αμπελακιώτες έζησαν πολλά χρόνια στην Ευρώπη, μιλούν γερμανικά, έχουν ευγενικούς τρόπους και είναι σχετικά μορφωμένοι. Λειτουργεί ελληνικό σχολείο κάτω από την επίβλεψη και την ενθάρρυνση του μητροπολίτη.

«Ωστόσο», παρατηρεί ο Ουίλλιαμ Λήκ κατά την επίσκεψή του, «παρά τις εκδηλώσεις ενός ανώτερου πολιτισμού, πουθενά αλλού στην Ελλάδα η διχόνοια δεν κυριαρχεί τόσο πολύ, όσο στα Αμπελάκια. Το φατριαστικό πνεύμα, η φιλοδοξία και ο φθόνος έχουν δημιουργήσει εχθρότητες ανάμεσα σε άτομα, οικογένειες και συγγενείς. Και, μ΄όλο που οι μικρές έριδες ρυθμίζονται από τους άρχοντες, οι Αμπελακιώτες είχαν πολλές φορές την αφροσύνη να καταφύγουν στον Αλή πασά. Εκείνος, φυσικά, έσπευδε με τη συνηθισμένη του πανουργία να επωφεληθεί».

Πράγματι, μέσα από το Αρχείο Δογάνη, αποκαλύπτεται η έκταση του αλληλοσπαραγμού ανάμεσα στα μέλη του αμπελακιώτικου συνεταιρισμού. Αλληλοκατηγορούνται για σκευωρίες και δολιότητες, ο ένας βρίζει τον άλλο αντίχριστο, μασκαρά, γαϊδούρι, σκύλο, αχρείο, γομαρογιάννη και ένα σωρό άλλα. Για να λύσουν τις διαφορές τους δεν διστάζουν, όχι μόνο να καλούν τον Αλή, αλλά και να καταφεύγουν στις τουρκικές αρχές της Λάρισας και των Τρικάλων.

Τον καιρό της επίσκεψης του Λήκ, ο Αλή έχει φυλακίσει στα Γιάννενα έναν από τους κυριώτερους άρχοντες για να του αποσπάσει χρήματα. Μιλάμε για τον Γεώργιο Σβάρτς, του οποίου το αρχοντικό σώζεται μέχρι σήμερα και λειτουργεί σαν μουσείο, που τον έσυρε «με την άλυσσο στον λαιμό».

Τα νήματα που βάφονταν στα Αμπελάκια προέρχονταν από τις γειτονικές θεσσαλικές περιοχές. Κάπου 150-200 χιλιάδες οκάδες εξάγονταν κάθε χρόνο στη Γερμανία για τον εφοδιασμό των υφαντουργείων. Από την παραγωγή των γερμανικών υφαντουργείων, ένα μεγάλο μέρος προοριζόταν για τις ισπανικές αποικίες στην Αμερική. Ένα μέρος των νημάτων βάφονταν γαλάζια, για να χρησιμοποιηθούν από τους αργαλειούς της Θεσσαλίας, προορισμένα για τις τοπικές αγορές.

«Εδώ και λίγα χρόνια οι Αμπελακιώτες βιομήχανοι, δηλαδή ολόκληρη η κωμόπολη, ίδρυσαν μια ενιαία εταιρία, στην οποία, όπως στα αιγαιοπελαγίτικα καράβια και πολλές ελληνικές επιχειρήσεις, κάθε ργαζόμενος είχε το μερίδιό του. Χάρη στα μέλη που έμεναν στο εξωτερικό η εταιρία απαλλασσόταν από τις δαπάνες των μεσιτικών και των πρακτορεύσεων. Αυτός ο τρόπος λειτουργίας εξασφάλιζε οικονομία και ήταν επικερδής», σημειώνει ο Λήκ και συνεχίζει:
«Τώρα έχουν χωριστεί σε πέντε-έξη εταιρίες. Λειτουργούν με τις ίδιες αρχές, αλλά δεν αποδίδουν παι τα ίδια κέρδη. Πέρσυ αντιμετώπισαν μεγάλο κίνδυνο ύστερα από τις πολυάριθμες χρεωκοπίες τραπεζών που σημειώθηκαν στη Βιέννη. Σταμάτησαν τα εμβάσματα εξ αιτίας της χαμηλής τιμής του φιορινιού και φοβούνται καταστροφή, αν κλονιστεί η εμπιστοσύνη στο αυστριακό νόμισμα. Ο Ίβος(ο Δροσινός Χατζή Ίβου, που είχε ιδρύσει δική του ενταιρία από το 1795), ο μεγαλύτερος Αμπελακιώτης υφασματέμπορος, έχει αποκτήσει, όπως λένε, περιουσία ενός εκατομμυρίου πιάστρων (γύρω στις 60.000 στερλίνες) που θεωρείται ποσό τεράστιο σ’ αυτή την ξεπεσμένη αυτοκρατορία».

Οι Αμπελακιώτες αντιμετώπιζαν και κίνδυνο αφανισμού από τις τουρκικές επιδρομές. «Πριν από επτά-οκτώ χρόνια», γράφει ο Λήκ, «τα τούρκικα χωριά της κοιλάδας του Δερελή ενώθηκαν με άλλα σώματα σε μια σηστρική επιχείρηση εναντίον των Αμπελακίων. Η επίθεση έγινε με 3.000 άνδρες. Οι Έλληνες κινήθηκαν στα υψώματα προς τα δυτικά της πόλης, αλλά υποχρεώθηκαν να υποχωρήσουν. Οι εισβολείς έκαψαν τα ακραία σπίτια, χωρίς, όμως, να καταφέρουν να μπούν μέσα στην πόλη. Ο πόλεμος κράτησε κάμποσες μέρες, ώσπου, μετά από παρέμβαση των μπέηδων της Λάρισας, οι εισβολείς αναγκάστηκαν να αποσυρθούν».

Η σύγκρουση που μας αναφέρει ο Λήκ έγινε το 1796 ανάμεσα στους Αμπελακιώτες και τους Κονιάρους γειτονικών χωριών για διεκδίκηση ενός κομματιού γης, που έφερε το όνομα Γκιόλ(Βάλτος).

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου