Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Με την ονομασία Σικελικοί Εσπερινοί είναι γνωστή η επανάσταση των Σικελών που έλαβε χώρα το 1282 εναντίον του καθεστώτος του Καρόλου Ανδεγαυού (Ντ’ Ανζού), του Γάλλου βασιλιά, ο οποίος με παπική συναίνεση είχε καταλάβει το βασίλειο της Σικελίας από το 1268 και είχε σκοπό να κατακτήσει και την Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Μιχαήλ Η΄Παλαιολόγος, σε συνεργασία με τον Πέτρο Γ΄της Αραγονίας πιστεύεται ότι αναμείχθηκαν στην λαϊκή εξέγερση, με τρόπο ώστε τελικά η Σικελία να περάσει στον έλεγχο της Αραγονίας.

Η επανάσταση πήρε αυτό το όνομα λόγω τού ότι ξεκίνησε κατά τη διάρκεια του Εσπερινού της Δευτέρας του Πάσχα (30 Μαρτίου 1282) και ήταν η αρχή ενός μακρού πολέμου, ο οποίος κράτησε είκοσι χρόνια.

Η αρχή έγινε στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας, λίγο έξω από το Παλέρμο και διαδόθηκε με ταχύτητα αστραπής στο νησί. Επί έξι ολόκληρες εβδομάδες γίνονταν σφαγές Γάλλων στρατιωτών και κατοίκων.

Οι αφορμές δεν είναι απόλυτα εξακριβωμένες, όσο αφορά τα ονόματα των εμπλεκομένων. Βλέπετε, πάντα οι αφορμές προέρχονται από λάθος πράξεις σε λάθος στιγμή, πολλές φορές από άσημους ανθρώπους. Πάντως, ενώ οι Σικελοί γιόρταζαν την γιορτή του Πάσχα στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας, Γάλλοι αξιωματούχοι πέρασαν από εκεί για να πάρουν μέρος στη γιορτή, ήδη μεθυσμένοι και χωρίς να αντιλαμβάνονται τις εχθρικές διαθέσεις των ντόπιων.
Ένας από τους Γάλλους παρέσυρε μια νεαρή παντρεμένη γυναίκα με ερωτικούς σκοπούς. Ο σύζυγός της τού επιτέθηκε με μαχαίρι και τον πλήγωσε θανάσιμα. Οι υπόλοιποι Γάλλοι επιχείρησαν να παρέμβουν και να πάρουν εκδίκηση, αλλά το πλήθος των Σικελών, που είχαν όλοι πάνω τους μαχαίρια, κινήθηκε εναντίον τους, με αποτέλεσμα να τους δολοφονήσουν όλους.

Ήταν η στιγμή που οι καμπάνες ήχησαν, σημαίνοντας τον Εσπερινό της Δευτέρας του Πάσχα. Άντρες έφυγαν τρέχοντας για το Παλέρμο καλώντας τον κόσμο να ξεσηκωθεί εναντίον των κατακτητών. Η φράση «θάνατος στους Γάλλους» κυριάρχησε και όποιος Γάλλος εμφανίστηκε μπροστά στο έξαλο πλήθος χτυπήθηκε, ανεξάρτητα με το αν ήταν γυναίκα ή παιδί. Σπίτια άνοιξαν δια της βίας και οι Σικελές που είχαν παντρευτεί Γάλλους δολοφονήθηκαν μαζί με τους συντρόφους τους.

Η 30η Μαρτίου που ξημέρωσε βρήκε 2000 Γάλλους νεκρούς και τους Σικελούς στασιαστές κύριους της πόλης τους, να έχουν ανακηρύξει το Παλέρμο Κοινότητα και έχουν εκλέξει ως αρχηγό τον ιππότη Ρογήρο Μαστράντζελο.

Η σημαία των Ντ’ Ανζού κατέβηκε και ανέβηκε ο αυτοκρατορικός αετός, ένα έμβλημα που τούς είχε παραχωρήσει ο Φρειδερίκος Β΄. Πρέσβεις έφυγαν αμέσως με μια επιστολή για τον Πάπα Μαρτίνο Δ΄, ζητώντας του να πάρει υπό την προστασία του την Κοινοτητά τους.

Έξω από το Παλέρμο, στο Κάστρο του Βικάρι είχε καταφύγει ο Γάλλος δικαστικός εκπρόσωπος με κάποιους φίλους του. Επειδή η φρουρά του ήταν μικρή, διαπραγματευόταν τη ζωή του με το κάστρο. Ο χάρος είχε άλλα σχέδια. Ένας Σικελός έρριξε ένα βέλος και σκότωσε έναν από τους Γάλλους φίλους του δικαστή. Ήταν ένα σύνθημα για να σφάξουν όλους, όσους ήταν μέσα στο κάστρο.

Το παράδειγμα του Παλέρμο ακολούθησε και το Κορλεόνε και ανακήρυξε εαυτόν Κοινότητα.

Οι σφαγές των Γάλλων συνεχίζονταν, καθώς όλο και περισσότεροι Σικελοί μετείχαν στην εξέγερση. Στις 13 Απριλίου, δεκαπέντε μέρες μετά, όλο το δυτικό και κεντρικό κομμάτι της Σικελίας ήταν στα χέρια των στασιαστών και οι Γάλλοι των υπολοίπων περιοχών τρομοκρατημένοι.

Στις 28 Απριλίου η Μεσσήνη, η σημαντική πόλη-λιμάνι που μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν είχε αποφασίσει τι θα κάνει, πήγε με το μέρος των επαναστατών. Ο στόλος των Γάλλων που ήταν στο λιμάνι της πυρπολήθηκε.

Όταν αποκαταστάθηκε κάπως η τάξη στην πόλη της Μεσσήνης, το επόμενο σοβαρό βήμα που έπρεπε να γίνει ήταν να μαθευτούν τα νέα στην Κωνσταντινούπολη, θεωρώντας ότι ο Μιχαήλ Η΄ θα τους έστελνε χρηματική βοήθεια, αφού είχαν νικήσει τον κοινό τους εχθρό.
Ο Μιχαήλ Η΄ φέρεται να σημείωσε στο ημερολόγιό του: «εάν τολμούσα να ισχυριστώ ότι ήμουν όργανο του Θεού που έφερε την ελευθερία στους Σικελούς, θα έλεγα μόνον την αλήθεια».

Ο Κάρολος Ντ’ Ανζού βρισκόταν στην Νεάπολη και στην αρχή δεν έδωσε σημασία. Αρκέστηκενα στείλει έναν υποναύαρχο με τέσσερις γαλέρες να επιτεθεί. Εκείνος, όμως, όταν έφτασε στη Μεσσήνη, καταδιώχτηκε από τις γαλέρες των Σικελών, οι οποίοι τού αιχμαλώτισαν τις δύο.

Και τότε, ο Κάρολος κατάλαβε απόλυτα τι συνέβαινε. Ξεχνώντας την εκστρατεία εναντίον της Πόλης, στράφηκε εναντίον της Σικελίας, έχοντας την υποστήριξη του Πάπα, ο οποίος είχε αγνοήσει το γράμμα των Σικελών και τον Μάϊο, μάλιστα, αναθεμάτισε όχι μόνο τους επαναστάτες αλλά και όσους τους βοήθησαν.

Ο Κάρολος ζήτησε βοήθεια και από τη Γαλλία. Ο Γάλλος βασιλιάς Φίλιππος φοβόταν τον Πέτρο Γ’ της Αραγονίας. Τού έστειλε μια επιστολή ζητώντας εγγυήσεις ότι η Αραγονία δεν θα στρεφόταν εναντίον του Καρόλου. Αν το έκανε, αυτό θα σήμαινε εχθρική ενέργεια και η Γαλλία θα έστελνε στρατό εναντίον της Αραγονίας.

Ο Πέτρος Γ΄ απάντησε αδιάφορα ότι ετοιμαζόταν να χτυπήσει τους Μαυριτανούς της Αλγερίας. Πράγματι, στις 3 Ιουνίου ξεκίνησε χωρίς να βιάζεται για τις αφρικανικές ακτές. Σταμάτησε για ανεφοδιασμό στη Μινόρκα και μετά άραξε στο Κόλλο, σε μια πολύ βολική απόσταση από τη Σικελία, περιμένοντας τις εξελίξεις.

Ο Κάρολος ετοίμασε ένα μεγάλο στρατό και στόλο, αποφασισμένος να χτυπήσει τη Σικελία σκληρά και αποτελεσματικά και στρατοπέδευσε βόρεια της Μεσσήνης. Ο Πάπας έστειλε τον καρδινάλιο Γεράρδο της Πάρμας στη Σικελία για να εξασφαλίσει την άνευ όρων παράδοση, ενώ ο Κάρολος υποσχόταν ένα σωρό μεταρρυθμίσεις.

Οι Σικελοί, όμως, ήταν αποφασισμένοι να αγωνιστούν μέχρι τέλους. Δίπλα τους ήρθαν και κάποιοι Γενουάτες, που θεωρούσαν τον Κάρολο εχθρό.

Οι επιθέσεις του Καρόλου, που ξεκίνησαν στις 6 Αυγούστου αναχαιτίσθηκαν με επιτυχία, εμψυχώνοντας τους Σικελούς, που πολεμούσαν όλοι, άνδρες και γυναίκες πολίτες, κάτω από συνεχείς κατακλυσμιαίες βροχές. Ωστόσο, στάθηκαν τυχεροί με τις σοδειές τους σε φρούτα και λαχανικά, και με τα ψάρια που έπιαναν, αποφεύγοντας μια πιθανή λιμοκτονία, καθώς η πολιορκία στη Μεσσήνη στένευε, αν και χωρίς αποτέλεσμα.

Οι Σικελοί νικούσαν, αλλά συναισθάνονταν τον κίνδυνο που διέτρεχαν. Ο Πάπας Μαρτίνος Δ΄δεν δεχόταν να γίνει το νησί τους ανεξάρτητο. Έπρεπε να βρουν μια λύση. Κι αυτή η λύση ήταν ο Πέτρος Γ΄της Αραγονίας.

Ο Καταλανός Γουλιέλμος του Καστελανού, απεσταλμένος του Πέτρου Γ΄πήγε στο Παλέρμο και ήρθε σε επαφή με τους επαναστάτες και τους πρόσφερε τη λύση, την οποία δέχτηκαν με προνοητικότητα.

Τρείς εκπρόσωποί τους έφυγαν με τον Γουλιέλμο και πήγαν να ικετέψουν τον Πέτρο Γ΄στο Κόλλο να τους βοηθήσει. Ο βασιλιάς παρίστανε τον δύσκολο για τρεις μέρες, για να δεχτεί μετριόφρονα, έχοντας συμβουλευτεί όλους τους στρατηγούς του προηγουμένως.

Η μεγάλη στρατιά από την Αραγονία όδευε προς τη Σικελία. Αποβιβάστηκε στο Τραπάνι στις 30 Αυγούστου, ενώ ο Κάρολος συνέχιζε να πολιορκεί τη Μεσσήνη. Ο Πέτρος Γ΄ τον ανάγκασε να εγκαταλείψει το νησί μέχρι το τέλος του Οκτωβρίου. Ένας εικοσαετής ευρωπαϊκός πόλεμος άρχιζε.