Δύσκολο να είσαι αρχηγός και να σε κρίνει ο κόσμος για κάθε σου πράξη, κάθε σου κίνηση. Από άλλους να ακους «μπράβο» και από άλλους «αίσχος». Τι πρέπει, λοιπόν, να κάνει όποιος βρίσκεται σ’ αυτή τη θέση; Είναι πράγματι μια δύσκολη άσκηση. Ας ακούσουμε τις συμβουλές ενός ειδήμονα, του μεγάλου Νικολό Μακιαβέλλι.

«Ξέρω πως πολλοί έχουν γράψει για το ζήτημα αυτό και φοβούμαι πως, γράφοντας κι εγώ, θα κατηγορηθώ σαν ματαιόδοξος, αφού μάλιστα στο θέμα αυτό δεν παραδέχομαι τις αρχές που θέτουν οι άλλοι. Μα επειδή σκοπός μου είναι να γράψω κάτι ωφέλιμο για όποιον καταλαβαίνει, μου φάνηκε πιο σωστό να εξετάσω και να βρω την πραγματική αλήθεια κι όχι μια φανταστική.

Πολλοί έπλασαν με την φαντασία τους δημοκρατίες και ηγεμονίες που δεν υπήρξαν ποτέ και που κανένας αληθινά δεν τις γνώρισε. Υπάρχει τόση διαφορά μεταξύ του πώς ζούμε και του πως θα έπρεπε να ζούμε, που εκείνος που παρατάει αυτό που γίνεται γι’ αυτό που έπρεπε να γίνεται, κατορθώνει μάλλον να προκαλέσει την καταστροφή του, παρά τη σωτηρία του. Γιατί, ένας που παντού και πάντα θέλει να κάνει τον καλό, είναι φυσικό να καταστρέφεται ανάμεσα σε τόσους κακούς. Είναι, λοιπόν, απαραίτητο στον ηγεμόνα, αν θέλει να διατηρήσει το αξίωμά του, να μάθει να μπορεί να μην είναι καλός και να το δείχνει ή να μην το δείχνει, ανάλογα με την ανάγκη.

Παραλείποντας, λοιπόν, όσα φανταστικά λέγονται για τους ηγεμόνες και ερευνώντας μονάχα την αλήθεια, λέω πως σε όλους τους ανθρώπους- και προπάντων στους ηγεμόνες- με το να στέκονται πιο ψηλά αποδίδουν κάποιες ιδιότητες αξιοκατάκριτες ή αξιέπαινες. Άλλοι θεωρούνται γενναιόδωροι, άλλοι τσιγκούνηδες, ο ένας δίνει, ο άλλος αρπάζει, τούτος είναι σκληρός, εκείνος πονόψυχος, ο ένας άπιστος, ο άλλος πιστός, ο ένας γυναικωτός και φοβιτσιάρης, ο άλλος απάνθρωπος και γενναίος, ο ένας φιλάνθρωπος, ο άλλος αγέρωχος, ο ένας λάγνος, ο άλλος αγνός, ο ένας ειλικρινής, ο άλλος πανούργος, ο ένας στραβόξυλο, ο άλλος βολικός, ο ένας σοβαρός, ο άλλος ελαφρόμυαλος, ο ένας θρήσκος, ο άλλος άθεος.

Ξέρω πως όλοι θα συμφωνήσουν πως θα ήταν πολύ αξιέπαινο να έχει ένας ηγεμόνας από όλες τις παραπάνω ιδιότητες, μόνον τις καλές. Μα επειδή δεν μπορεί κανένας να τις έχει όλες, μήτε να τις εφαρμόζει εντελώς, αφού η ανθρώπινη φύση εμποδίζει, είναι ανάγκη ο ηγεμόνας να είναι τόσο προσεκτικός, ώστε να ξέρει να αποφεύγει τα ελαττώματα που θα τον έκαναν να χάσει την εξουσία. Κι ακόμη, αν μπορεί, να προφυλάγεται κι από τα ελαττώματα που δεν μπορούν να τον κάνουν να διακινδυνεύσει την εξουσία του. Αν δεν μπορεί, ας τα ανέχεται και ας αποφεύγει εντελώς όσα μπορούν να τον καταστρέψουν.
Κι ακόμη, ας μη νοιάζεται αν τον κατηγορούν για ελαττώματα που, χωρίς αυτά, δύσκολα μπορείς να κρατήσεις την εξουσία, γιατί, αν το καλοεξετάσουμε, μια πράξη που θεωρείται ενάρετη, αν την εκτελέσεις, μπορεί να φέρει την καταστροφή σου, κι άλη που θεωρείται κακή, αν την ακολουθήσεις, θα σου φέρει την ασφάλεια και την ευημερία».

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου