Χρήστος Μαγγούτας

Είναι το πιο αισθαντικό ποίημα του μεγάλου μας ποιητή, του Οδυσσέα Ελύτη, που πυρπολημένος από μια ιερή φλόγα γράφει:

Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη – Μα που γύριζες

Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους

Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο

Μα που γύριζες

Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας

Σού ‘λεγα να μετράς μέσ’ στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες

Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων

Η πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους

Μ’ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου.

Αυτή είναι η αρχή του ποιήματος για να μας θυμίσει τη δύναμη της ποίησης σε ικανά χέρια. Αλλά ποια είναι η πραγματική Μαρίνα των Βράχων; Στην αρχή υπέθεσαν ότι ήταν η Μαρίνα Καραγάτση, η κόρη του γνωστού συγγραφέα. Μαζί περνούσαν τα καλοκαίρια στην Άνδρο, στο σπίτι του Εγγονόπουλου, και οι εκατοντάδες φωτογραφίες τους δείχνουν ένα ζευγάρι ευτυχισμένο και γεμάτο. Αλλά δε μπορεί να είναι αυτή η Μαρίνα των Βράχων. Το ποίημα γράφτηκε το 1940. Η Μαρίνα είχε γεννηθεί στο 1936, ήταν μόλις τεσσάρων χρόνων. Θα μπορούσε να εμπνεύσει στον ποιητή ένα παιδικό ή έντονα συναισθηματικό ποίημα, αλλά όχι την ερωτική φωτιά της άλλης Μαρίνας. Πάντως κανένας από τους δύο δεν αναφέρθηκε στη σχέση τους, ούτε η φίλη του Μαρίνα γράφοντας κάποια αυτοβιογραφικά βιβλία της το 2008 και το 2014.

Είναι ανάγκη η Μαρίνα να είναι υπαρκτό πρόσωπο; Πιστεύω ναι, έστω και αν δε λεγόταν Μαρίνα. Απλά έτσι την αποκάλεσε ο ποιητής που φαίνεται ότι λάτρευε αυτό το όνομα. Άλλωστε σπάνια ξέρουμε ποια Μαρίνα κρύβεται πίσω από κάποιο αριστούργημα – και πολύ συχνά υπάρχει αυτή η γυναίκα που οι πρόγονοί μας την ονόμαζαν Μούσα γιατί ήξεραν από πού γεννιέται η έμπνευση. Δεν είναι τυχαίο ότι το καλύτερο και πρώτο έργο της παγκόσμιας ποίησης, η Οδύσσεια, ξεκινάει με την επίκληση μιας Μούσας, μιας άγνωστης σε μας γυναίκας που ενέπνευσε τον Όμηρο:

ἄνδρα μοι ἔννεπε, μοῦσα, πολύτροπον, ὃς μάλα πολλὰ πλάγχθη…

Ούτε είναι παράξενο που πίσω από τα αριστουργήματα του Πραξιτέλη για την Αφροδίτη κρύβεται σα μοντέλο αλλά και σα μούσα η πασίγνωστη εταίρα και αγαπημένη του πανέμορφη Φρύνη (που μοιραζόταν την αγάπη της με τον Διογένη). Ξέρουμε ότι μούσα και σύντροφός του Ελύτη τα τελευταία χρόνια της ζωής του ήταν η νεαρή Ιουλίτα Ηλιοπούλου

Πιθανώς δε θα μάθουμε ποτέ ποια ήταν η Μαρίνα των Βράχων του Ελύτη. Ίσως και να μην έχει σημασία. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι άλλη μια φορά πίσω από κάποιον μεγάλο καλλιτέχνη υπάρχει μια γυναίκα, μια φωτιά που τον πυρπολεί, και που χωρίς αυτήν σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να μην υπήρχε το έργο που θαυμάζουμε. Και είναι αυτή που με αόρατες κινήσεις και με απεριόριστη αγάπη, κινεί τη σκέψη, τα αισθήματα, τα χέρια του καλλιτέχνη, ο οποίος έτσι γεννά ό,τι «άξιον εστί».

Παρατηρήσεις: Στις φωτογραφίες δυο από τις γυναίκες της ζωής του Ελύτη, πολύ πιο μικρές από αυτόν για να είναι η «Μαρίνα των Βράχων»: η Μαρίνα Καραγάτση και η τελευταία του σύντροφος Ιουλίτα Ηλιοπούλου.

Μια και τόφερε η συζήτηση η Φρύνη ήταν ερωμένη –δωρεάν- και του Διογένη, γιατί λάτρευε το πνεύμα και τη σκέψη. Για τη ζωή της και την επιρροή της ως Μούσας θα μπορούσαν να γραφούν πολλά. Και είχε αποκτήσει τόσο μεγάλη περιουσία που πρόσφερε τα χρήματα να χτιστούν τα τείχη της Θήβας αλλά να μπει η επιγραφή «Ο Αλέξανδρος τα κατέστρεψε, η Φρύνη τα ξανάχτισε» (το σημερινό Love not War ?) που οι κάτοικοι αρνήθηκαν μην ξεσπάσει πάνω τους το μένος του νέου βασιλιά. Κοντολογίς οι μούσες μπορεί να είχαν χαλαρές ηθικές, αλλά εξέπεμπαν τόση δύναμη που σκλάβωναν τον καλλιτέχνη.