Γιάννης Καραχισαρίδης

Στους σχολικούς χάρτες πάντα υπήρχε, δυτικά απ’ τα Ουράλια η Ευρωπαϊκή Ρωσία. Γεωφυσικά λοιπόν η Ουκρανία ανήκει στην Ευρώπη. Αλλά ιστορικά και πολιτικά τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Η απότομη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης βρήκε τους λαούς αυτών των χωρών σαστισμένους. Σε αστραπιαίο χρόνο κατέρρεε ένας τρόπος ζωής που είχε σφυρηλατηθεί επί 70 χρόνια. Δεν ήταν εύκολο, ούτε απλό. Το χάος που ακολούθησε έφερε στην επιφάνεια ένα σωρό φανερές και κρυφές συγκρούσεις. Όλοι έτρεχαν να πιάσουν μια όσο γίνεται καλύτερη θέση στη καινούρια κατάσταση που απότομα και αιφνιδιαστικά διαμορφωνόταν. Σύνορα παζαρεύονταν, σχέσεις μεταξύ των νέων κρατών προέκυπταν και ανατρέπονταν σε μηδέν χρόνο. Εσωτερικά σε όλες τις χώρες που θα αποκτούσαν πλέον νέα ταυτότητα, το κράτος-πατερούλης έπεφτε σαν χάρτινος πύργος και προέκυπταν ιδιότυπες δημοκρατίες, όπου αναμιγνύονταν αντιλήψεις του παρελθόντος με καινούριες δυτικές προσμίξεις.

Οι ευρωπαίοι πολίτες δεν ήταν εύκολο να παρακολουθήσουν και να χαρτογραφήσουν αυτές τις κοσμοϊστορικές ανακατατάξεις. Παρατηρούσαν με τη δική τους οπτική, τη δική τους δημοκρατική παράδοση και μέσα από τη θαλπωρή μιας ειρήνης που έμοιαζε να είχε αποκατασταθεί οριστικά. Οπότε ήταν πολύ δύσκολο να κατανοήσουν τι ακριβώς συνέβαινε πίσω από το πάλαι ποτέ σιδηρούν παραπέτασμα. Το ίδιο μάταια προσπάθησαν να καταλάβουν τι ακριβώς συμβαίνει στην Αίγυπτο, στη Συρία και στις άλλες αραβικές χώρες, τι ακριβώς συμβαίνει στη παράξενη κομμουνιστική-καπιταλιστική Κίνα, όπως παλιότερα προσπαθούσαν να καταλάβουν τι ακριβώς συνέβαινε στα πρώην σοσιαλιστικά Βαλκάνια. Ποιοι είναι οι καλοί δημοκράτες και ποιοι οι κακοί που επιδιώκουν την απολυταρχία και το δεσποτισμό; Αυτό το ερώτημα είναι κρίσιμο για τους ευρωπαίους πολίτες, γιατί μόνο μ’ αυτό το διαχωρισμό κατανοούν τον κόσμο γύρω τους. Και παρ’ όλο που σ’ αυτό το ερώτημα αδυνατούν να δώσουν απάντηση, καθόλου δε περνάει απ’ το μυαλό τους μήπως το ίδιο το ερώτημα είναι λάθος. Μήπως σε άλλες περιοχές του πλανήτη βιώνουν τις αντιθέσεις τους με άλλα δεδομένα, με άλλες αξίες και με άλλες επιδιώξεις. Κι όταν οι απαντήσεις στα λάθος ερωτήματα δεν έρχονται υπάρχει μια άλλη διέξοδος που τα σκεπάζει όλα. Δίχως άλλο αόριστες συνομωσίες υφάνθηκαν και έχουν αναμιχθεί τα μεγάλα συμφέροντα που ορίζουν τον κόσμο σαν μαριονέτα. Κι εκεί τελειώνουν οι αναζητήσεις.

Το ίδιο συμβαίνει τώρα και με την Ουκρανία. Όσο θα επιμένουμε να παρατηρούμε τις εξελίξεις με βάση τις δικές μας δημοκρατικές ευαισθησίες, τόσο η σύγχυση θα μεγαλώνει. Ο Γιανουκόβιτς φιλικός προς τη Μόσχα κτύπησε τους διαδηλωτές που επεδίωκαν την ευρωπαϊκή προσέγγιση. Ανακαλύψαμε ότι οι μέρος των εξεγερμένων είχαν φιλοναζιστικές καταβολές. Η Τιμοσένκο κηρύσσει την επανάσταση, ενώ πρώτα είχε κατακλέψει το δημόσιο ταμείο. Οι Ρώσοι αρνούνται να χάσουν τη Κριμαία και στήνουν μπλόκα στα σύνορα. Η Ευρώπη και οι ΗΠΑ απειλούν τον Πούτιν να μη τολμήσει. Έτσι σχηματίζεται η ταυτότητα μιας μεγάλης κρίσης που απασχολεί την υφήλιο και θα την απασχολήσει τους προσεχείς μήνες. Σ’ αυτό το παράδοξο σκηνικό ποιοι είναι οι καλοί και οι κακοί; Ο λαός; Ποιος ακριβώς είναι αυτός ο λαός; Οι εθνικιστές, που είναι μέρος του λαού και είναι απεχθείς για τους ευρωπαίους πολίτες, οι οποίοι έχουν τη πεποίθηση ότι αναλογούν στους δικούς τους ακροδεξιούς; Μήπως οι Τάταροι που εκδιώχθηκαν επί Στάλιν και τώρα ψάχνουν τα καταπατημένα χωράφια τους; Μήπως οι ρωσόφωνοι που είχαν μετακινηθεί σε περιοχές της Ουκρανίας πριν από αρκετές δεκαετίες και που τώρα είναι δεύτερης και τρίτης γενιάς; Και η «επαναστάτρια» Τιμοσένκο θα πρέπει να είναι στη φυλακή για τις σκανδαλώδεις καταχρήσεις της; Κι αν ναι τι γίνεται με τους οπαδούς της; Και τι έχουμε να πούμε για τις καταχρήσεις του Γιανουκόβιτς, που ανέλαβε την εξουσία υποσχόμενος κάθαρση και νομιμότητα;

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν απ’ αυτό. Η κατάσταση είναι περίπλοκη και δε μπορεί να αναλυθεί με την ευαίσθητη δημοκρατική μας ματιά. Οπότε τι απομένει; Μήπως οι συνωμοσίες των ισχυρών; «Τα παιχνίδια σε βάρος των άβουλων λαών». Αλλά γιατί ξαφνικά διάλεξαν την Ουκρανία κι όχι τη Λευκορωσία ή τις χώρες του Καυκάσου, που έχουν και πετρέλαιο; Ξαφνικά υπάρχουν συμφέροντα μόνο στην Ουκρανία; Η ΕΕ το μόνο που έκανε ήταν να κρατάει ανοιχτές τις θύρες στη περίπτωση που η Ουκρανία θα επέλεγε τη σύνδεση με την Ένωση. Τίποτα άλλο, μόνον αυτό. Η Γερμανία έχει επενδύσει στη Ρωσία. Για ποιο λόγο να θέλει να συγκρουστεί μαζί της; Κι η Αμερική το πήρε χαμπάρι όταν άρχισαν οι σκοτωμοί στη πλατεία. Η Ρωσία ναι, έχει συμφέροντα, τα οποία όμως δεν είναι κρυφά, δεν υπέχουν καμιά μυστική συνωμοσία. Είναι ξεκάθαρα δηλωμένα εδώ και πολλά χρόνια. Οπότε τελικά τα πράγματα είναι μάλλον πιο απλά απ’ ό,τι φαίνονται.

Στην Ουκρανία δεν υπάρχει καμιά παράδοση αστικής δημοκρατίας. Aγνοείται το Know how αυτού του πολιτεύματος. Άρα είναι μια χώρα ιδιαίτερα επιρρεπής στην εκτεταμένη πολιτική διαφθορά. Η οποία είναι τόσο εμφανής που καμιά πολιτική ταμπέλα, ότι κι αν επικαλείται, δε μπορεί να την κρύψει.

Ο εθνικισμός είναι μια σοβαρή παράμετρος της κρίσης. Χωρίς να είναι κυρίαρχος κατέχει ένα μεγάλο μερίδιο στο πολιτικό φάσμα και ανδρώθηκε σαν αντίσταση στη σκληρή σοβιετική διακυβέρνηση. Μην ξεχνάμε ότι η Κριμαία ήταν το προπύργιο των Λευκών, τη περίοδο της Οκτωβριανής Επανάστασης. Όμως ακόμα κι εκείνοι που πριν πολλά χρόνια είδαν με καλό μάτι τους ναζιστές το έκαναν όχι τόσο γιατί είχαν ταυτόσημες πεποιθήσεις, όσο γιατί δεν άντεχαν την καταπίεση του Στάλιν

Όλοι γνωρίζουμε πλέον τις σαρωτικές μετακινήσεις πληθυσμών που επέβαλε το σοβιετικό καθεστώς. Η σύνθεση των κατοίκων της Ουκρανίας έχει αλλοιωθεί, σε σχέση με το παρελθόν κι αυτή η αλλοίωση δημιουργεί πρόσθετα προβλήματα.

Η Κριμαία είναι μια αυτόνομη δημοκρατία με δικό της κοινοβούλιο και πρόεδρο, που υπακούει όμως στη κεντρική κυβέρνηση της χώρας. Αυτό λέει η συνθήκη. Όταν συμφωνήθηκε αυτός ο συμβιβασμός στα τέλη του προηγούμενου αιώνα, φαινόταν λογικός, τη στιγμή που η Ουκρανία και η Ρωσία είχαν αποφασίσει να συνοδοιπορήσουν. Όμως σε οποιαδήποτε συγκυρία κρίσης θα ήταν αγκάθι, μια ατακτοποίητη υπόθεση. Και η συγκυρία προέκυψε τώρα.

Η ροπή της Ουκρανίας προς την Ευρώπη ήταν φυσική και θα έπαιρνε σάρκα κι οστά κάποια στιγμή με το πέρασμα του χρόνου. Είπαμε δυτικά από τα Ουράλια απλώνεται η Ευρωπαϊκή Ρωσία. Επί πλέον πάντα θέλεις να απεμπλακείς από κάτι που σε καταδυνάστευε επί χρόνια, όπως συνέβη με συνοπτικές διαδικασίες και με τις Βαλτικές χώρες.

Ο κίνδυνος που διατρέχει ο ρωσικός πληθυσμός απ’ τους εθνικιστές, κυρίως στη Κριμαία είναι το εύλογο επιχείρημα της Ρωσίας που επιδιώκει κάποιου είδους επέμβαση στην Ουκρανία. Μη ξεχνάμε ότι η Ρωσία βρίσκεται στη Κριμαία και στη Μαύρη Θάλασσα εδώ και δυόμισι αιώνες. Δεν είναι εύκολο σε μια μεγάλη δύναμη – και η Ρωσία παραμένει τέτοια – να απεμπολήσει το παρελθόν της. Άσχετα αν έχει δίκιο ή άδικο.

Οι δυτικοί στο σύνολο τους επιδιώκουν τη τήρηση των διεθνών συνθηκών και τη λύση της κρίσης με διάλογο. Τα μόνο που επιζητούν είναι να καταλαγιάσει η ένταση, γιατί η διεθνής ηρεμία συνάδει με τα συμφέροντα τους. Μετά τη Συρία δε θέλουν κι άλλο μπελά στο κεφάλι τους. Οπότε διαμηνύουν στη Μόσχα ότι μια εισβολή στην Ανατολική Ουκρανία ή στη Κριμαία δεν είναι αποδεκτή. Επιχείρημα; Σεβασμός στη διεθνή νομιμότητα και στις υπογεγραμμένες συνθήκες. Επί πλέον, οι Ευρωπαίοι πάντα έβλεπαν με καλό μάτι την υποδοχή στην Ένωση κάθε χώρας που βρίσκεται δυτικά από τα Ουράλια, χωρίς παρ’ όλα αυτά να επείγονται ή να επιμένουν γι’ αυτό.

Κάπως έτσι μοιάζει η εικόνα της κρίσης. Αρκετά απλή, αλλά και αρκετά σύνθετη ως προς μια επικείμενη λύση. Ο δυτικός κόσμος δεν επιδιώκει κανενός είδους σύρραξη. Το ίδιο και η Ρωσία, η οποία όμως, όπως είναι φυσικό, δεν θα εγκαταλείψει χωρίς αντίσταση τη Κριμαία, που θα συνεχίσει να παραμένει το μήλον της έριδος. Η Ουκρανία αναζητάει ακόμα τη ταυτότητα της, έστω κι αν απόκτησε εθνική οντότητα εδώ κι 25 χρόνια. Η ανομοιογένεια του πληθυσμού της και η έλλειψη δημοκρατικής εμπειρίας επιτείνουν την αμηχανία. Το όλο σκηνικό μοιάζει με μια διεθνή κρίση που σταδιακά και με σχετική ευκολία θα κατευναστεί. Και η παγκοσμιοποίηση έχει κλειδώσει στο χρονοντούλαπο κάθε περίπτωση επανάληψης ενός ψυχρού πολέμου.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr