Νίκος Βασιλειάδης

(Συντονιστής “Κέντρων Δια Βίου Μάθησης “

Υπεύθυνος Επικοινωνίας – Δημοσιότητας) 

Το 6ο βιβλίο της Αινειάδας, ο Βιργίλιος περιγράφει την κατάβαση του Αινεία στο βασίλειο του Άδη και τη συνάντηση του ήρωα με τον νεκρό πατέρα του Αγχίση. Το φάντασμα του γέροντα προφητεύει το ένδοξο μέλλον της Ρώμης:

excudent alii spirantia mollius aera
(credo ecquiden), uiuos ducent de marmore uultus,
orabunt causas melius, caelique meatus
describent radio et surgentia sidera dicent:
tu regere imperio populos, Romane, memento
(hae tibi erunt artes), pacique imponere morem,
parcere subiectis et debellare superbos.
Aen. 6.847-3

“Άλλοι θα σμιλεύουν χαλκό που θα αναπνέει απαλά (το πιστεύω) και θα βγάζουν από το μάρμαρο πρόσωπα ζωντανά, θα βγάζουν καλύτερους λόγους, θα περιγράφουν την πορεία του ουρανού με το διαβήτη και θα μιλούν για την ανατολή των άστρων: εσύ, Ρωμαίε, θυμήσου να βασιλεύεις με τη δύναμή σου (αυτές θα είναι οι τέχνες σου), και να προσθέτεις ήθος στην ειρήνη, να είσαι επιεικής με αυτούς που υπέταξες και να κατατροπώνεις τους υπερήφανους.”

Οι άλλοι του χωρίου του Βιργίλιου είναι φυσικά οι Έλληνες. Βλέπουμε πως σαφώς υπάρχει μία αντίστιξη ανάμεσα στους ανθρώπους των τεχνών και των επιστημών από τη μια του Έλληνες δηλαδή και τους Ρωμαίους από την άλλη, το λαό που εξουσιάζει κι επιβάλλει την ειρήνη. Τι είχε στο μυαλό του ο Βιργίλιος όταν το έγραφε αυτό. Μήπως και οι Ρωμαίοι δεν είχαν ρήτορες ή μήπως η ρητορική δεν έχει σχέση με την πολιτική και την εξουσία. Όμως βλέπουμε στα λόγια του Αγχίση ένα μοναδικό στερεότυπο που μπορεί να συνοψιστεί ως εξής: οι Έλληνες είναι οι άνθρωποι των τεχνών, οι Ρωμαίοι οι άνθρωποι της πράξης.

Παράλληλα όμως οι Έλληνες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (τους οποίους οι Ρωμαίοι αποκαλούσαν υποτιμητικά Graeculi), είχαν τη φήμη του “καπάτσου”, του απατεώνα, του πονηρού. Οι άνθρωποι του πνεύματος οι Έλληνες του παρελθόντος, για τους …δυτικούς Ρωμαίους ήταν ΚΑΙ πολυμήχανοι ΚΑΙ λωποδύτες. Ο σατιρικός Γιουβενάλης μας δίνει μια εικόνα αυτού που η Ρωμαϊκή κοινωνία πίστευε για τον Έλληνα:

grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes,
augur, schoenobates, medicus, magus, omnia nouit
Graeculus esuriens: in caelum iusseris ibit.
in summa non Maurus erat neque Sarmata nec Thrax
qui sumpsit pinnas, mediis sed natus Athenis.
Satura 3.76-80

«δάσκαλος, ρήτορας, μαθηματικός, ζωγράφος, μασέρ, προφήτης, σχοινοβάτης, γιατρός, μάγος, όλα τα ξέρει ο πειναλέος ο Έλληνας: πες του να πάει στον ουρανό, θα πάει. Στο κάτω κάτω, δεν ήταν Μαυριτανός, δεν ήταν Σαρμάτιος, δεν ήταν Θραξ αυτός που έβαλε φτερά, αλλά γεννήθηκε μες στην Αθήνα».

Ο Γιουβενάλης αιτιολογεί το ελληνικό δαιμόνιο των ημερών του με τα κατορθώματα του Αθηναίου Δαίδαλου από το μυθικό παρελθόν. Αυτό που τελικά βγαίνει σαν συμπέρασμα, σαν επιμύθιο από τα λόγια του Γιουβενάλη είναι ότι ο Έλληνας θα κάνει τα πάντα για να μην πεινάσει.

Από τον κόσμο όμως του Βιργίλιου και του Γιουβενάλη πέρασαν πάρα πολλά χρόνια. Τόσα πολλά που αφενός να είναι άξιο απορίας πώς η δύση συνεχίζει να κρατά αυτό το στερεότυπο για τον Έλληνα αλλά και επίσης να δικαιολογείται η ερώτηση – αν και οι επικυρίαρχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης την θεωρούν πια τελείως άχρηστη και αχρείαστη – Τι ακριβώς μεσολάβησε και ο Έλληνας απώλεσε όλες τις αρετές που απαριθμεί ο γέροντας Αγχίσης και κατέληξε ως εικόνα και ομοίωση των λόγων του Γιουβενάλη .