Δήμητρα Παπαναστασοπούλου

Διανύουμε την Μεγάλη Εβδομάδα ή Εβδομάδα των Παθών του Κυρίου. Μια εβδομάδα που σ’ολόκληρη την Ελλάδα ο απλός κόσμος συμμετέχει στο Θείο Δράμα, το Δράμα που στοχεύει στη δική του λύτρωση, στη λύτρωση του ανθρώπου. Και πριν φθάσει η Ανάσταση, το Φως και η χαρά, περνάμε από το βάσανο, τη σταύρωση και την ταφή.

Έτσι, ο Επιτάφιος θρήνος, αν και γράφτηκε για να υμνήσει το νεκρό Χριστό, δεν καταλήγει σε απόγνωση, γιατί προβάλλει το θρίαμβο της ζωής, που συμβολίζει το ανέσπερο Φως της Αναστάσεως. Περιέχει τον οραματισμό ενός αισίου τέρματος προς το οποίο οδηγούν τα πολλά αναστάσιμα προανακρούσματα.

Σ’ όλα τα τροπάρια διατυπώνεται μια έννοια προσωρινότητας στην ταφή του Χριστού, ενώ είναι αξιοσημείωτο το γεγονός ότι, αν και οι στίχοι των εγκωμίων είναι θρηνητικοί, προεορτάζεται η Ανάσταση.

Ο Επιτάφιος θρήνος είναι εκτός των άλλων, ο θρήνος της Μάνας όλου του κόσμου, η οποία σπαράζει βλέποντας το μοναχογιό της να σταυρώνεται, να ματώνει και να πεθαίνει. Για τον ορθόδοξο κόσμο η Παναγία δεν είναι ένα απόμακρο πλάσμα, αλλά η Μητέρα που κλείνει τους πάντες στην αγκαλιά της, που βοηθά, συμπονεί, θεραπεύει, γι’ αυτό καταφεύγουν σ’ αυτή σε κάθε σύσκολη στιγμή. Τούτες τις μέρες ο κόσμος στρέφει τα μάτια και την καρδιά του στην δική της απόγνωση και η λαϊκή μούσα, δίπλα στην εκκλησιαστική, αναπαράγει τον πόνο και τον θρήνο της, δημιουργεί με ανθρωποκεντρική υπερβολή το συγκλονιστικό «Μοιρολόϊ της Παναγίας».

Το ευρύτατα διαδεδομένο σ’ ολόκληρο τον ελληνικό χώρο Μοιρολόι ή Καταλόι της Παναγιάς είναι ένα μεσαιωνικό, μακροσκελέστατο και ομοιοκατάληκτο στιχούργημα λόγιας προέλευσης, με πολύ πλατιά λαϊκή αποδοχή, επηρεασμένο από τις σχετικές περικοπές των Ευαγγελίων και την υμνογραφία της Εκκλησίας. αποτελεί ένανανθρωποκεντρικό αφηγηματικό θρήνο για τη μαρτυρική πορεία του.

Τραγουδισμένο από γυναίκες, γύρω από τον «τάφο» του Χριστού, κατά το ήθος και το ύφος των κοσμικών μοιρολογιών, εκφράζει τη συμπόνοια, την ταύτισή τους με τη μητρική, ανθρώπινη πλευρά της Παναγιάς.

Αν και υπάρχουν κατά τόπους διαφορές, σε επί μέρους στοιχεία του τραγουδιού ή στη μελωδική του εκφορά, η δομή και η φόρμα του Μοιρολογιού καθώς και η λειτουργία του παρουσιάζουν εντυπωσιακές ομοιότητες από την Κάτω Ιταλία μέχρι τον Πόντο και την Κύπρο.
Οι στίχοι του Κώστα Βάρναλη, μελοποιημένοι από τον Λουκά Θάνου και αποδοσμένοι από τον Ξυλούρη, κινούνται ακριβώς σ’ αυτό το πνεύμα.

«Πού να σε κρύψω γιόκα μου, να μη σε φτάνουν οι κακοί,
σε ποιό νησί του ωκεανού, σε ποιά κορφή ερημική.
Δεν θα σε μάθω να μιλάς και τ’ άδικο φωνάξεις,
ξέρω πως θα ‘χεις την καρδιά, τόσο καλή, τόσο γλυκή,
που μεσ’ τα βρόχια της οργής, ταχιά, ταχιά θε να σπαράξεις.

Συ θα’χεις μάτια γαλάνά, θα’χεις κορμάκι τρυφερό,
Θα σε φυλάω από ματιά κακή, και από κακό καιρό.
Από το πρώτο ξάφνιασμα της ξυπνημένης νιότης,
δεν είσαι συ για μάχητες, δεν είσαι συ για το σταυρό,
εσύ νοικοκερόπουλο, όχι σκλάβος, όχι σκλάβος ή προδότης.

Κι αν κάποτε τα φρένα σου, το δίκιο φως της αστραπής,
κι αν η αλήθεια σου ζητήσουνε, παιδάκι μου, να μην τα πεις.
Θεριά οι άνθρωποι δεν μπορούν το φως να το σηκώσουν,
δεν είναι η αλήθεια πιο χρυσή απ’ την αλήθεια της σιωπής,
χίλιες φορές να γεννηθείς,
τόσες, τόσες θα σε σταυρώσουν.