Μανώλης Δημελλάς

Ποιος θα περίμενε μια τόσο σπουδαία ταινία να κρύβει μέσα στα σπλάχνα της μια διαφορετική…Κάρπαθο;

Δεν είναι ψέμα, πρόκειται για το δεύτερο φιλμ του Βιτόριο Ντε Σίκα, έναν σταθμό στον αφηγηματικό κινηματογράφο και το χαρακτηριστικό

είδος του, το νεορεαλισμό.

Δεν χρειάζονται κομματικές ή πολιτικές ταυτότητες για να αισθανθείς τα μηνύματα της ταινίας “Κλέφτης ποδηλάτων”. Από το 1948

εξακολουθεί να συγκινεί σταθερά τους θεατές όλων των ηλικιών και των τάξεων και να προκαλεί συνειδήσεις με την αμεσότητα και τις

βαθιές, ανεπιτήδευτες, αλήθειες της.

Μα θα μπορούσε να φανταστεί ο μεγάλος Ιταλός δημιουργός ότι η ταινία του θα άγγιζε τόσο τη σημερινή τόσο διαφορετική κοινωνία;

ειδικότερα με τη φιλοσοφία των σύγχρονων προλετάριων ή των μικροαστών, πόσοι από αυτούς αναγνωρίζουν κοινωνικές τάξεις και

ρόλους;

Το σύνολο του έργου είναι τόσο γερά χτισμένο που δύσκολα ξεχωρίζεις τα κομμάτια του.

Το σενάριο, οι ρόλοι, η μουσική, το μοντάζ, η φωτογραφία. Όλα μοιάζουν τμήματα από έναν ζωντανό ανθρώπινο οργανισμό, ένα σώμα

δεμένο, κάθε ξεχωριστή λεπτομέρεια τις δισδιάστατης ιστορίας προσφέρει ανάσες στο σύνολο του έργου και παρά τα 65 χρόνια του, δεν έχει

χάσει καθόλου τίποτε από την φρεσκάδα του.

Το φιλμ γυρίστηκε στη αιώνια πόλη, την πρωτεύουσα της Ιταλίας και η πρώτη σκηνή της τραβήχτηκε στην περιοχή val melaina, είκοσι μόλις

λεπτά από το Trastevere και το ιστορικό κέντρο της Ρώμης.

Η κάμερα στήθηκε στη συμβολή δυο δρόμων, στην οδό του μεγάλου παράδεισου ( Via del Gran Paradiso) και στην…Κάρπαθο! Στην Via

Scarpanto.

Το όνομα δόθηκε στην οδό προπολεμικά και φανερώνει, ακόμη μια φορά, το πάθος των Ιταλών για τα Δωδεκάνησα.

Αρκετά από τα γυρίσματα του φιλμ πραγματοποιήθηκαν στη γύρω από τον δρόμο περιοχή, εκεί βρίσκεται το γραφείο ευρέσεως εργασίας

που βλέπουμε στα αρχικά πλάνα, ενώ λίγα μέτρα παραδίπλα είναι και το σπίτι του κεντρικού ήρωα.

Η εντελώς τυχαία και συμπτωματική ονομασίας του δρόμου (Κάρπαθος) και η επιλογή από τον Ιταλό σκηνοθέτη Βιτόριο Ντε Σίκα, αφού δεν

αναφέρεται στο ομώνυμο βιβλίο του Β. Πρατολίνι, γίνεται αφορμή να σταθούμε σε μια υποθετική χωροχρονική σύνδεση.

Από τον Οκτώβρη του 1944 η Κάρπαθος έχει ξεσκεπάσει, πρώτη από όλα τα Δωδεκάνησα, πάνω από το ταλαίπωρο κορμάκι της την Ιταλική

σημαία, μέχρι τότε και για 32 χρόνια (από το 1912) η Ρώμη ήταν η μητρόπολη και το μεγάλο διοικητικό κέντρο του νησιού.

Η επίσημη παράδοση της Δωδεκανήσου ήρθε αργότερα, ήταν 10 Φεβρουαρίου 1947, όταν υπογράφηκε στο Παρίσι η Συνθήκη Ειρήνης με

την Ιταλία, σύμφωνα με την οποία τα Δωδεκάνησα αποδίδονταν στην Ελλάδα, ενώ η Ιταλία υποχρεωνόταν σε αποζημίωση ύψους 105

εκατομμυρίων δολαρίων προς τη χώρα μας.

Για τον “κλέφτη ποδηλάτων” έγιναν γυρίσματα από τον Ιούνιο μέχρι τον Αύγουστο 1948 και η πρώτη προβολή έγινε στις ιταλικές αίθουσες,

στις 25 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Αν αφαιρέσουμε τους τίτλους και παρακολουθήσουμε το φιλμ εύκολα μπορεί να πλανηθούμε και να

πιστέψουμε ότι πρόκειται για ένα ντοκιμαντέρ. Τόση είναι η δύναμη της αλήθειας του!

Η ταινία παρακολουθεί το δράμα μιας οικογένειας μέσα στην κατεστραμμένη Ρώμη. Οι άνθρωποι μόλις βγαίνουν από τον πιο σκληρό

πόλεμο, είναι βαθιά πληγωμένοι, σχεδόν νεκροί. Ο πρωταγωνιστής, Αντόνιο Ρίτσι, περπατά πάνω στη πιο μαύρη μοίρα και δεν είναι μόνος,

έχει γυναίκα και δυο παιδιά, όλοι περιμένουν με ανοιχτά στόματα, με τα στομάχια να σκούζουν ντελιασμένα από τη πείνα.

Η πρώτη σκηνή ανοίγει με την απρόσμενη αλλαγή του ριζικού του! Εκεί, στα σκαλιά ενός κτηρίου, στην οδό Scarpanto, το όνομα του

πρωταγωνιστή γράφεται στον κατάλογο του Δήμου, επιτέλους κέρδισε! Ο Αντόνιο θα έπιανε δουλειά, θα γινόταν αφισοκολλητής. Όμως

υπάρχει μια απαραίτητη προϋπόθεση, χρειάζεται ένα ποδήλατο, αφού είναι το αναγκαίο εργαλείο για τις μετακινήσεις.

Το μοναδικό που υπήρχε στο σπίτι είχε παρά-δοθεί στον παλιατζή, ως ενέχυρο, για λίγες πενταροδεκάρες. Λύση για να πάρουν πίσω το

ποδήλατο, μαζί και τις ζωές τους, έγινε η ανταλλαγή του με τα νυφικά σεντόνια του ζευγαριού!

Το ποδήλατο επιστρέφει, αλλά φαίνεται πως δεν ήταν γραφτό τους να ζήσουν. Ένας κλέφτης θα αρπάξει το ποδήλατο και θα μαυρίσει όλες

τις ψυχές. Θεατές και θεατρίνοι, η κοινωνία, μέσα και έξω από το πανί, θα γίνει μάρτυρας στη δυστυχία και την καταστροφή. Η σχέση του

πατέρα με το γιο, η κοινωνία με το ψέμμα της, όπως διαμορφώνεται μέσα από τις διαφορετικές ανάγκες.

Όλα καταλήγουν να αποδώσουν πιστά μέσα στην Α/Μ ταινία του Ντε Σίκα το χρώμα και την απόλυτη μυρωδιά της φτώχειας!

Συνήθως η προσοχή του πιο απαιτητικού θεατή γίνεται μέσα από τα καδραρίσματα, τις λήψεις και τους φωτισμούς,έτσι μοιραία στρέφεται

στην πόλη, στην αντίληψη του δημιουργού για το αρχιτεκτονικό τοπίο.

Επανέρχεται το πρώτο ερώτημα: η ταινία μπορεί να γνωρίζει κάποια σχέση με τη μακρινή Κάρπαθο;

Μόνο σε δεύτερο ή τρίτο επίπεδο και μέσα από το πρίσμα της φαντασίας! Κι όμως βοηθά στο ξεκαθάρισμα της ταυτότητας, της σημαίας,

ακόμη και της έννοιας των συνόρων.

Είναι η ανέχεια και εντέλει η δυστυχία, που γράφεται πάνω στα κορμιά και μεταφέρετε στο γαλάκτωμα του φιλμ, όμως είναι κάποιες

παράδοξες συγγένειες που εμφανίζονται δίχως προφανή αιτία και βοηθούν στην κατανόηση της ιστορίας μας.

Αφενός μεν το νησί, η Κάρπαθος, δεν ήταν παρά μια άσημη και μακρινή επαρχία για την θεόρατη Ρώμη, αφετέρου υπάρχει η φτώχεια και

ένα τσούρμο απόκληρων, που δεν γνωρίζουν αληθινό τόπο, χωριό ή πρωτεύουσα και όλοι αυτοί δεν έχουν αληθινή ταυτότητα.

Σε μια εποχή που η αναγκαστική μετανάστευση, μέσα από σιωπηλή αιμορραγική επανάληψη, γνωρίζει μαύρες δόξες, οι πόλεις της δύσης

αποκτούν έναν φάλσο χαρακτήρα, γίνονται τα νησιά της ελπίδας!

Μια προβολή του “κλέφτη ποδηλάτων” βοηθά να κατανοήσουμε πως χτίζεται η διχόνοια και το μίσος μέσα στα σπλάχνα της κοινωνίας, ενώ

η via Scarpanto, που στέκει πάντα εκεί, ανάμεσα στην via Jonio και via isole Curzolane, γίνεται πυξίδα και υπεν-θυμίζει την ιστορία μας, το

μόλις χθεσινό παρελθόν μας…

Υ.Γ. Το τμήμα της ταινίας που γυρίστηκε στην via Scarpanto βρίσκεται στο παρακάτω λίνκ (συμπεριλαμβάνονται αγγλικοί υπότιτλοι)

{youtube}xhgRYAe_lo0{/youtube}

* Το εκάστοτε άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του. 

iPorta.gr