Γιάννης Καραχισαρίδης

Χωρίς πυξίδα. Λίγοι είναι αυτοί που θα έδιναν συγχαρητήρια στο Φεστιβάλ Αθηνών για τη διοργάνωση του 2017. Παρουσιάστηκε ένα αρκετά μπερδεμένο πρόγραμμα, ποιοτικά κατώτερο από άλλες χρονιές και με πλήθος επικοινωνιακών και οργανωτικών προβλημάτων. Η ουσία όμως είναι ότι το Φεστιβάλ Αθηνών πορεύεται χωρίς πυξίδα και τα σημάδια της παρακμής είναι εμφανή. Έχει πλέον χάσει τη ταυτότητα του κι αν συνεχίσει έτσι θα καταντήσει μια διοργάνωση δευτερεύουσας σημασίας, με ολοένα και πιο συρρικνωμένο κοινό και χωρίς κανέναν διεθνή αντίκτυπο.

—Θέλει να απλωθεί σ’ όλη τη πόλη και ακόμα παραπέρα. Προσπαθεί να κυριαρχήσει, αλλά χωρίς αποτέλεσμα. Και πάνω απ’ όλα χωρίς να καταλαβαίνει γιατί δεν το καταφέρνει.

—Με το ζόρι διατηρεί το διεθνές προφίλ του, γιατί πάνω απ’ όλα έχει στραφεί στην υποστήριξη κυρίως νεανικών θεατρικών ομάδων. Νομίζοντας ότι δίνει βήμα στους νέους κατέληξε στο να γείρει η πλάστιγγα εμφανώς στις εγχώριες παραγωγές και κατά συνέπεια να ομφαλοσκοπεί.

—Στην αγωνία του για κυριαρχία, επιδιώκει να εξυπηρετεί όλο και περισσότερα θεατρικά σχήματα και καλλιτέχνες. Με αποτέλεσμα, να αυξήσει κατακόρυφα τον όγκο των παραγωγών, χωρίς να υπολογίζει τις αντοχές και τις δυνατότητες του μηχανισμού που διαθέτει. Έτσι είχαμε το πρωτοφανές φαινόμενο το Φεστιβάλ να απουσιάζει από πλήθος δικών του παραγωγών.

Η εικόνα του Φεστιβάλ Αθηνών γίνεται ολοένα και πιο θολή, κυρίως επειδή έχει ξεχάσει γιατί δημιουργήθηκε. Έχει αλλοιωθεί η ταυτότητα του, έχει αλλάξει στρατηγική και πορεύεται σε λάθος δρόμο.

Θεσμική ασυνέχεια. Στη χώρα μας, εάν ένας θεσμός έχει στέρεο και αυτονόητο χαρακτήρα έχει ελπίδες να συνεχίσει να υπάρχει μέσα στα χρόνια. Το Εθνικό Θέατρο, η Εθνική Λυρική Σκηνή, η Εθνική Πινακοθήκη ανήκουν σ’ αυτή τη κατηγορία. Εάν όμως ένας θεσμός είναι ευάλωτος σε μετατροπές, τότε το πιθανότερο είναι ότι θα ταλαιπωρηθεί και θα χάσει το δρόμο του. Στη χώρα μας, όσοι αναλαμβάνουν τα ηνία, το πρώτο που σκέφτονται είναι τι θα αλλάξουν κι όχι τι θα διατηρήσουν. Όταν κάτι αλλάζει σ’ έναν θεσμό έχουμε την ψευδαίσθηση ότι υποχρεωτικά πνέει ένας φρέσκος άνεμος, ένας άνεμος ανανέωσης. Κι ελάχιστα σκεφτόμαστε αν αυτές οι αλλαγές είναι προς όφελος του θεσμού ή αν τον οδηγούν στη παρακμή. Η συνέχεια και η σταθερότητα μας προκαλούν αλλεργία, γιατί νομίζουμε ότι αποπνέουν ένα αίσθημα συντηρητισμού και στασιμότητας. Αλλά το νόημα ενός θεσμού είναι ακριβώς αυτό: Η σταθερότητα και η συνέχεια. Έτσι αποκτάει ταυτότητα κι έτσι επιβιώνει μέσα στον χρόνο. Είναι βέβαιο ότι στα χέρια μας το Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ θα είχε προ πολλού πάψει να είναι φεστιβάλ κλασικής μουσικής και θα είχε καταντήσει ποιος ξέρει τι στα χέρια μεγάλων «μεταρρυθμιστών». Γιατί εμείς ότι μας παίρνει ν’ αλλάξουμε το αλλάζουμε. Και στη συνέχεια υπερηφανευόμαστε για το κατόρθωμα μας, χωρίς να μας νοιάζει αν οι αλλαγές είναι καταστροφικές. Παντού στον κόσμο, οι διευθύνοντες τα φεστιβάλ και τους πολιτιστικούς οργανισμούς δεν αγγίζουν τους θεσμούς, αλλά αφήνουν τη σφραγίδα τους με βάση τα καλλιτεχνικά αποτελέσματα και την οργανωτική αποτελεσματικότητα.

Η μεγάλη παρεξήγηση. Ένας από τους σοβαρούς λόγους της παρακμής του Φεστιβάλ Αθηνών βασίζεται σε μια παρεξήγηση. Μια παρεξήγηση που ξεκίνησε ανεπαισθήτως το 2006 και φέτος έγινε και επίσημο δόγμα. Οι διευθύνοντες νομίζουν λαθεμένα ότι το Φεστιβάλ ανήκει στη πόλη, λόγω του ονόματος του. Νομίζουν και προσπαθούν μάταια να το αποδείξουν, ότι το Φεστιβάλ είναι της Αθήνας. Με βάση αυτή τη παρεξήγηση κάνουν ότι μπορούν για να το επεκτείνουν σε όλο και περισσότερους χώρους της πόλης. Θεωρώντας ότι έτσι θα μπορέσουν επιτέλους να επιβεβαιώσουν την εμβληματική του ονομασία. Και φυσικά είναι αδύνατο να τα καταφέρουν. Για δύο λόγους: Ο πρώτος έχει να κάνει με τις συνθήκες που προέκυψαν τα τελευταία 25 χρόνια στο κλεινόν άστυ. Ο Δήμος Αθηναίων, όλοι οι περιφερειακοί Δήμοι και ένα σωρό άλλοι οργανισμοί γεμίζουν καθημερινά το πολιτιστικό ημερολόγιο της Αθήνας για όλο το καλοκαίρι. Πώς είναι δυνατόν σε έναν τέτοιο καταιγισμό πολιτιστικών προϊόντων από άλλους φορείς να κυριαρχήσει το Φεστιβάλ Αθηνών; Ούτε καν να αναπνεύσει δε μπορεί. Ο δεύτερος λόγος που το Φεστιβάλ Αθηνών δεν είναι το φεστιβάλ της πόλης έχει να κάνει με τη γενέθλια σχέση του με το Ηρώδειο. Από το 1955 μέχρι πρόσφατα το Ηρώδειο ήταν ο αποκλειστικός χώρος παραστάσεων του Φεστιβάλ. Ο χώρος επιλέχτηκε για τη μοναδικότητα του. Ένα ρωμαϊκό ωδείο στα πόδια της Ακρόπολης, υπό το βλέμμα του Παρθενώνα. Το Φεστιβάλ Αθηνών ήταν για δεκαετίες ταυτισμένο με το Ηρώδειο. Η ονομασία της πόλης στον τίτλο δόθηκε αφ’ ενός για να συνδεθεί ο χώρος με τη Αθήνα και αφ’ ετέρου γιατί εκείνη την εποχή στην πρωτεύουσα δεν υπήρχαν άλλες καλοκαιρινές διοργανώσεις, που να μπερδεύουν τους θεατές. Οπότε ήταν επόμενο το Φεστιβάλ να χάσει την ταυτότητα του, όταν το Ηρώδειο πέρασε σε δεύτερη και τρίτη μοίρα.

Ο επιπόλαιος μιμητισμός. Όταν προσπαθείς να μιμηθείς κάτι πολύ ενδιαφέρον που γίνεται αλλού, χωρίς να σκέφτεσαι τις ιδιαιτερότητες της δικής σου διοργάνωσης, είναι επόμενο να ξεπέφτεις σ’ έναν άγονο μιμητισμό. Φαίνεται λογικό να εκλαμβάνει κανείς σα πρότυπα τα Φεστιβάλ του Εδιμβούργου ή της Αβινιόν. Και στη συνέχεια να προσπαθεί να μιμηθεί τη λειτουργία τους. Αυτό όμως που φαίνεται λογικό είναι τελικά παράλογο. Γιατί όταν πραγματοποιείται το Φεστιβάλ του Εδιμβούργου με τα εκατοντάδες events, ολόκληρη η πόλη είναι αφιερωμένη σ’ αυτό. Εκεί είναι το Φεστιβάλ της πόλης. Απ’ ότι είδαμε όμως αυτό είναι αδύνατο να γίνει στην Αθήνα. Αλλά και στην Αβινιόν γίνεται ένα Φεστιβάλ που επί χρόνια συγκεντρώνει τη πρωτοπορία της Ευρώπης. Μια ιστορική πόλη που βρίσκεται στο κέντρο της ηπείρου έγινε εύκολα το επίκεντρο της πρωτοπορίας. Το να προσπαθείς να κάνεις το Φεστιβάλ Αθηνών Αβινιόν νούμερο 2 είναι προφανώς αμετροέπεια. Και φυσικά δεν αρκεί να προσκαλείς τον διευθυντή της Αβινιόν για να το πετύχεις. Αλλά υπάρχει κι ένας άλλος επιπόλαιος μιμητισμός που μας ταλανίζει. Η διάρκεια του Φεστιβάλ. Επειδή τα σημαντικά ευρωπαϊκά φεστιβάλ διαρκούν 3-4 εβδομάδες, είναι must να διαρκεί και το δικό μας τόσο. Λες και η διάρκεια αρκεί για να κάνει σημαντικό ένα φεστιβάλ. Η παραδοξότητα είναι φανερή στη λειτουργία του Ηρωδείου. Που ενώ είναι ανοιχτό σε παραστάσεις για πέντε μήνες – λόγω της μακράς διάρκειας του ελληνικού καλοκαιριού – εμείς επιμένουμε επί χρόνια να το τεμαχίζουμε και να χωρίζουμε τις παραστάσεις σε εντός και εκτός Φεστιβάλ Αθηνών. Και το κοινό φυσικά είναι μονίμως μπερδεμένο για το τι ανήκει στο Φεστιβάλ και τι όχι. Και ίσως αναρωτιέται προς τι αυτός ο διαχωρισμός.

Και μια μυθολογία. Όταν θέλεις να υποσκάψεις έναν θεσμό, αρκεί να πεις ένα ψέμα και να το υποστηρίξεις με τέτοιο τρόπο που να φαίνεται στα μάτια όλων σαν αλήθεια. Ο μεγαλύτερος μύθος της τελευταίας δεκαετίας είναι η ιστορία με τους ατζέντηδες. Το ψέμα ξεκίνησε από το 2006 από τον τότε πρόεδρο του Φεστιβάλ. Τότε ανακοινώθηκε η κατάργηση των ατζέντηδων που δήθεν υπερκοστολογούσαν τις παραγωγές για ίδιον όφελος και εις βάρος του Φεστιβάλ. Το ψέμα αυτό που έγινε αμέσως πιστευτό είχε πολλά πλοκάμια. Το πρώτο ήταν ότι οι παραστάσεις που κλείνονται με ατζέντηδες είναι κατά πολύ φτηνότερες απ’ ότι κοστίζουν οι απ’ ευθείας συμβάσεις. Κι αυτό έχει αποδειχθεί όλα αυτά τα χρόνια. Το δεύτερο ότι οι περισσότεροι σημαντικοί καλλιτέχνες και συγκροτήματα εκπροσωπούνται από μάνατζερ και δεν υπάρχει άλλος τρόπος για να επικοινωνήσεις μαζί τους. Δε μπορούσες δηλαδή να προσκαλέσεις τον Παβαρότι ή τα μπαλέτα του Alvin Alley χωρίς μεσολαβητή. Άρα καταδικάζοντας τους ατζέντηδες οδηγείσαι σε καλλιτεχνικούς αποκλεισμούς. Και το τρίτο και σημαντικότερο ήταν το αποδεδειγμένο γεγονός ότι πολλές παραγωγές από το 2006 και μετά υπογράφηκαν με ατζέντηδες.

Το ιστορικό, η εταιρία και η νομοθετική πραγματικότητα. Δυστυχώς ακόμα κι όσοι ασχολούνται με το Φεστιβάλ από πιο κοντά – οι περισσότεροι – δεν γνωρίζουν την ιστορία του. Ας σταθούμε όμως στη τομή που έγινε το 1998. Τότε ήταν που ιδρύθηκε η ανώνυμος εταιρία του δημοσίου με την επωνυμία «Ελληνικό Φεστιβάλ Α.Ε.», παίρνοντας τη σκυτάλη από τον ΕΟΤ. Στην εταιρία αυτή ανατέθηκε η διοργάνωση δύο ξεχωριστών και τελείως διακριτών φεστιβάλ, του Φεστιβάλ Αθηνών και του Φεστιβάλ Επιδαύρου. Με βάση τον ιδρυτικό νόμο η Εταιρία είχε τη δυνατότητα και το δικαίωμα να ιδρύσει και άλλα διακριτά φεστιβάλ ανά τη χώρα. Κι ενώ αυτό το προνόμιο ήταν δοσμένο από τη νομοθεσία, το 2006 η Εταιρία έκανε μια επιλογή που ήταν η αρχή της παρεξήγησης και το έναυσμα της παρακμής. Τότε θα μπορούσε να ιδρύσει στις εγκαταστάσεις της Πειραιώς ένα Φεστιβάλ Σύγχρονου Θεάτρου και Χορού. Ένα αυτοδύναμο φεστιβάλ που θα προσκαλούσε σημαντικές παραστάσεις πρωτοπορίας και σύγχρονου προβληματισμού. Ένα φεστιβάλ που δεν θα ήταν καν αναγκαίο να λαμβάνει χώρα το καλοκαίρι. Αντί γι’ αυτό η τότε διοίκηση ενσωμάτωσε τις δραστηριότητες της Πειραιώς στο Φεστιβάλ Αθηνών, δημιουργώντας μια φανερή αντιπαράθεση με το Ηρώδειο. Με αποτέλεσμα το Ηρώδειο να υποβαθμιστεί γρήγορα και να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι η καρδιά του Φεστιβάλ είναι το συγκρότημα της Πειραιώς. Φέτος η υπόθεση πήρε ακόμα χειρότερη τροπή. Στην αγωνιώδη προσπάθεια του Φεστιβάλ να επικρατήσει σε ολόκληρη την Αθήνα, αλλά και στους γύρω Δήμους, σκόρπισε ακόμα περισσότερο τις παραστάσεις και τελικά υποβάθμισε και την ίδια τη Πειραιώς. Επί πλέον – από φέτος – έχει επικρατήσει άτυπα η ονομασία «Φεστιβάλ Αθηνών-Επιδαύρου», δημιουργώντας τη ψευδαίσθηση ότι πρόκειται για ένα ενιαίο Φεστιβάλ που απλά χρησιμοποιεί διάφορους χώρους. Ενώ στη πραγματικότητα ενιαία είναι μόνον η εταιρία, που είναι υπεύθυνη για τη λειτουργία τους, ενώ τα δύο Φεστιβάλ έχουν τη δική τους ξεχωριστή ταυτότητα.

Η λύση. Η λύση είναι απλή. Η ανώνυμος εταιρία «Ελληνικό Φεστιβάλ Α.Ε.» να στείλει το Φεστιβάλ Αθηνών εκεί που ανήκει. Στο Ηρώδειο. Και να του ξαναδώσει το διεθνή χαρακτήρα του. Επί πλέον η εταιρία να ιδρύσει το «Διεθνές Φεστιβάλ Σύγχρονου Θεάτρου και Χορού» που να εδρεύει αποκλειστικά στους χώρους της Πειραιώς, με βάση τη παράδοση που ήδη έχει δημιουργηθεί από το 2006. Ένα φεστιβάλ κατά τα διεθνή πρότυπα, που να διαρκεί 3-4 εβδομάδες και φυσικά να δίνει βήμα και σε νέους καλλιτέχνες και συγκροτήματα. Σε ότι αφορά το Ηρώδειο η εταιρία να έχει την αποκλειστική ευθύνη για το πρόγραμμα καθ’ όλη τη διάρκεια της λειτουργίας του, ώστε να σταματήσει η σχιζοειδής κατάσταση των παραχωρήσεων και του επίσημου Φεστιβάλ. Τα δύο φεστιβάλ, το Φεστιβάλ Αθηνών και το Διεθνές Φεστιβάλ Σύγχρονου Θεάτρου και Χορού να έχουν τη δική τους ξεχωριστή ταυτότητα, το δικό τους ξεχωριστό περιεχόμενο οπότε και διαφορετικό target group θεατών. Το καθένα θα έχει τη δική του ευδιάκριτη και αποκλειστική έδρα, το Ηρώδειο και την Πειραιώς αντίστοιχα και κανένα από τα δύο δε θα χάνεται στο χάος των πολιτιστικών εκδηλώσεων του λεκανοπεδίου. Και όπως είναι φυσικό τα δύο Φεστιβάλ, μαζί και το Φεστιβάλ Επιδαύρου θα λειτουργούν υπό την εποπτεία της Ανώνυμης Εταιρείας του Δημοσίου «Ελληνικό Φεστιβάλ Α.Ε.».

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr