Όλοι έχουμε ακούσει επανειλημμένα τη φράση «η ιστορία επαναλαμβάνεται». Την έχω ακούσει κι εγώ, και συμφωνώ. Επαναλαμβάνεται γιατί, εμείς όλοι, ξεχνούμε τι συνέβη και πώς είχε αντιμετωπισθεί μια παρόμοια κατάσταση σε παρωχημένο χρόνο.

Θα σας ταξιδέψω, λοιπόν, μερικούς αιώνες πίσω, τότε που ο γνωστός μας ευρωπαϊκός κόσμος αντιμετώπισε μια μεγάλη κρίση και θα δούμε τι έγινε μετά – τί έφερε η συνέχιση της ζωής.

Πρόκειται για μια κεφαλαιώδους σημασίας κρίση, που όπως ήταν φυσικό, δεν επέσυρε την ύφεση ολόκληρης της Δυτικής οικονομίας, ούτε επηρέασε με τον ίδιο τρόπο όλες τις κατηγορίες ή τους ανθρώπους στο σύνολό τους.

Συμβαίνει, ένας γεωγραφικός ή οκονομικός τομέας να επηρεάζεται και δίπλα του να διαγράφεται μια νέα ανάπτυξη που ή αντικαθιστά ή αντισταθμίζει τις όποιες απώλειες. Το παραδοσιακό,τότε, πολυτελές εμπόριο υφασμάτων πλήγηκε σοβαρά, τα κέντρα όπου κυριαρχούσε παρήκμασαν. Δίπλα, όμως, νέα κέντρα αναδύθηκαν, και επιδόθηκαν σε κατασκευή λιγότερο πολυτελών υφασμάτων, απευθυνόμενα σε λιγότερο πλούσια πελατεία, λιγότερο απαιτητική. Είχε έρθει η ώρα των χοντρών μάλλινων υφασμάτων, των λινών με βάση το βαμβάκι. Το βλέπουμε και σήμερα. Κάποιος χρεωκοπεί και δίπλα του κάποιος αρχίζει να ευημερεί.

Η φεουδαρχική τάξη που πλήγηκε, αφού πέρασε μια περίοδο απελπισίας, προσαρμόστηκε, αντικατέστησε τις καλλιέργειες με την κτηνοτροφία και άλλαξε το αγροτικό τοπίο. Τροποποίησε τα συμβόλαια της αγροτικής εκμετάλλευσης, τη φύση των οφειλών και των πληρωμών, μέσω των οποίων κατάφερε να αντιμετωπίσει τις νομισματικές μεταβολές. Το γνωρίζουμε κι αυτό, πλέον: μόνον οι ισχυροί, οι πιο ικανοί ή οι πιο τυχεροί επωφελούνται όταν η πλειονότητα πλήττεται.

Η εμφάνιση της πανούκλας επιδείνωσε τη δημογραφική πτώση, περιόρισε το εργατικό δυναμικό και την πελατεία, αλλά οι αμοιβές αυξήθηκαν και οι επιζώντες έγιναν πλουσιώτεροι.

Φυσικά, η πληττόμενη φεουδαρχία πρόστρεξε στην εύκολη λύση που στρέφονται οι κυρίαρχες τάξεις όταν απειλούνται: στον πόλεμο. Το πιο αξιοσημείωτο παράδειγμα είναι ο Εκατονταετής πόλεμος ανάμεσα σε Άγγλους και Γάλλους ευγενείς. Κι ο πόλεμος, όπως πάντα, επιτάχυνε τη διαδικασία. Εκτός από νεκρούς και ερείπια, δημιούργησε μια νέα οικονομία και μια νέα κοινωνία.

Η κρίση για την οποία μιλάμε ευνόησε και επέτεινε την προηγούμενη εξέλιξη προς τον κρατικό συγκεντρωτισμό. Προετοίμασε τη γαλλική μοναρχία του Καρόλου Ζ΄και του Λουδοβίκου ΙΑ΄, την αγγλική βασιλεία των Τυδώρ, την ισπανική ενοποίηση με τους Καθολικούς Βασιλείς, την έλευση του «ηγεμόνα». Δημιούργησε νέες, κυρίως αστικές πελατείες για προϊόντα και τέχνη, τείνοντας στη μαζική παραγωγή- η τυπογραφία π.χ. το κατάφερε στον πνευματικό τομέα- αλλά, σε παραγωγή που αντιστοιχούσε σε ένα ποιοτικό, αξιοπρεπές επίπεδο και οδήγησε στην άνοδο του βιωτικού επιπέδου και την ανάπτυξη της ευζωίας.

Γέννησε την κοινωνία της Αναγέννησης και των νεότερων χρόνων, που ήταν πιο ανοιχτή και –για πολύ κόσμο- ευτυχέστερη από την φεουδαρχική.

Στις μέρες μας βιώνουμε μια, επίσης, μεγάλη κρίση, που αφορά σχεδόν ολόκληρο τον πλανήτη. Πιστεύω ότι ένα πράγμα είναι σίγουρο: η πτώση και ο θάνατος των υπαρχόντων συστημάτων που αδυνατούν να βρουν λύσεις, αδυνατούν να εξυπηρετήσουν πλέον τον κόσμο. Αλλά, όπως είπαμε, κάθε πτώση φέρνει μια νέα άνοδο. Κάθε ηλιοβασίλεμα μια νέα ανατολή.

Ας βλέπουμε μπροστά!

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου