Συνήθως τα καλύτερα κείμενα για την οικονομία δεν γράφονται απο οικονομολόγους . Έτσι, με τον τίτλο ” Άυλη αξία και σπάνη στον ψηφιακό καπιταλισμό”  κείμενο ενός ευφυέστατου κριτικού κινηματογράφου (!) του Michael Betancourt, το 2010, μας παρέχεται μια ανάλυση υψηλού επιπέδου για την κρίση του 2008 στις ΗΠΑ απο την στεγαστική φούσκα και τις συνέπειες αυτής διεθνώς (μια εκ των οποίων είναι και η κρίση δημοσίου χρέους στην Ελλάδα, συσχέτιση όπου ακόμα και σήμερα αρνούνται πεισματικά ακραίες ιδεοληπτικές φωνές)
Ο Betancourt μας εξηγεί με όρους Σημειωτικής πώς η μετάλλαξη απο φυσικά εμπορεύματα (π.χ.οικίες ) σε εικονικές μορφές και αξίες (ενυπόθηκα ομόλογα, παράγωγα, προθεσμιακά ασφάλιστρα) προκαλεί υπερτιμολογήσεις σε ”ψηφιακές” αξίες στοιχημάτων που απέχουν απο την ορθολογική τιμολόγηση της ανθρώπινης εργασίας. Λέει χαρακτηριστικά:
” Το σπάσιμο της ”Στεγαστικής Φούσκας” το 2008 στις Η.Π.Α. είναι το λογικό και αναπόφευκτο αποτέλεσμα της ψευδαίσθησης της παραγωγής χωρίς κατανάλωση, μιας συστημικής αλλαγής που εστιάζει στην δημιουργία αξιών μέσω της σημειωτικής ανταλλαγής και της μεταφοράς άυλων περιουσιακών στοιχείων. Πρόκειται για ένδειξη της μετατόπισης που έχει συμβεί από μια φύσει παραγωγική οικονομία προς μια σημειωτική χειραγώγηση.”

Αξίζει να κατανοήσουμε την βαθύτερη έννοια της σημειωτικής χειραγώγησης. Ο συγγραφέας μας εισάγει στην σφάιρα της Σημειο-οικονομίας, του Σημειο-καπιταλισμού. Δανεισμένα απο την τέχνη, το θέατρο, τον κινηματογράφο,τα σύμβολα και οι μορφές δημιουργούν ένα πλαίσιο σημειολογίας, μια κατάσταση σημαίνοντος-σημαινόμενου. Και η οικονομία με τα μεγέθη και τις αξίες της έχει το δικό της σημειωτικό σύμπαν των ταχύτατων συναλλαγών στις τερματικές οθόνες των χρηματιστών, ένα σύμπαν που απεικονίζει τα μοχλευμένα στοιχήματα της πραγματικής οικονομίας : Αέρας κοπανιστός δηλαδή, αν σκεφτεί κανείς ότι πολλαπλασιάζονται (με τα παράγωγα) οι υποκείμενες αξίες των προθεσμιακών συμβολαίων, τα φυσικά περιουσιακά στοιχεία δηλαδή, κατά δεκάδες φορές, με στόχο το απίστευτα γρήγορο στοιχηματικό κέρδος σε ένα- κυριολεκτικά – καζίνο συναλλαγών, που δυστυχώς διαλύει οικονομίες και κοινωνίες αφού καλύπτονται οι ιδιωτικές ζημίες απο κρατικές παρεμβάσεις. Προκειμένου να δείξει ο συγγραφέας το ανοδικο-καθοδικό σπιράλ των διαπραγματεύσιμων τιμών στις αγορές και τον ρόλο του αδιάλειπτου χρέους που γεννιέται, αναφέρει στο κείμενο :
”Η συνεχιζόμενη διάζευξη μεταξύ φυσικών περιουσιακών στοιχείων(πχ. σπίτια) και του ρόλου τους ως άυλων συμβόλων(ενυπόθηκα δάνεια) μέσα σε ένα σύστημα ανταλλαγών είναι δηλωτική συστημικών κρίσεων. Η βασική προβληματική του χρέους που δημιουργείται ως παράπλευρο φαινόμενο της άυλης παραγωγής, μεγεθύνει την θεμελιώδη παθολογία των αγορών. Και το κάνει μέσω της δημιουργίας επιπρόσθετων χρεών και, όλως παραδόξως, μέσω της αύξησης της αξίας περιουσιακών στοιχείων των οποίων οι αβέβαιες αξίες είναι η αιτία του αρχικού πανικού”.

Τι εννοεί ; Μα το προφανές που γεννιέται σε κάθε συναλλαγή τέτοιων μελλοντικών στοιχημάτων : την φούσκα των αρχικών τιμών. Μια συνεχής άνοδος σε μετοχές εταιρειών, σε ομόλογα, αλλά και σε ακίνητα, αποτελεί αγορά για στοιχήματα σε προθεσμίες. Δεν μετράει πλέον ο ιδρώτας που δαπανήθηκε για να φτιαχτεί ένα σπίτι με εμπορική αξία 200,000 ευρώ, π.χ. Στις αγορές μετράει η τιμή του ομολόγου που εκδόθηκε με αντίκρυσμα την αρχική εμπορική αξία. του ακινήτου. Και πιό συγκεκριμένα, μετράει η αξία του πιστωτικού ασφαλιστικού συμβολαίου που ”τρέχει” παράλληλα με το ενυπόθηκο ομόλογο. Τιμολόγηση έξω και πέρα απο τον ανθρώπινο μόχθο που δαπανήθηκε για την κατασκευή του σπιτιού :
”Το αντιθετικό δίπολο “χρέωση-παραγωγή” αποτελεί συστημική δυναμική της “Στεγαστικής Φούσκας” με αποτέλεσμα ο κάτοχος ιδιοκτησίας( σπίτι) να αναγκάζεται να αποπληρώνει ένα χρέος του οποίου ο κατακερματισμός, συνδυασμός και αναδιπλασιασμός είχε σαν αποτέλεσμα την (ψηφιακή) επενδυτική ασφάλεια( βλ. ασφάλιστρα μέσω παράγωγων χρημ/κων προιόντων) ”

Ορθώς ο Betancourt μας υποδεικνύει πώς η άυλη οικονομία αποποιείται την σπουδαιότητα των φυσικών περιουσιακών στοιχείων. Μας εξηγεί ότι τελικά τα φυσικά εμπορεύματα (π.χ οικίες)είναι σημαντικά μόνο στον βαθμό που μπορον να παράσχουν χρέος. Αυτό το χρέος ”μορφοποιείται ”, γίνεται μέρος της σημειο-οικονομίας. Γίνεται σύμβολο για κέρδος, στοίχημα, διαπραγ μάτευση. Μισθός, αμοιβές, κόστη κατασκευής ,πάνε περίπατο. Όλα μεταλλάσσονται στις οθόνες του εικονικού καπιταλισμού.Θα έλεγα ότι συμβαίνει μιας μορφής χωρισμός του ψηφιακού απο την φυσικότητα. Το εξηγεί ο συγγραφέας με παραστατικό τρόπο:
”Η αυταπάτη της παραγωγής χωρίς κατανάλωση οδηγεί στον ψηφιακό κόσμο, ένα σημειωτικό βασίλειο όπου μια εργασία διαχωρίζεται από την φυσική αναπαράσταση της (…)Αυτό καθ’ αυτό παριστάνει τον μαγικό πόρο ο οποίος μπορεί να χρησιμοποιηθεί χωρίς να αναλώνεται ή να μειώνεται, οδηγώντας στην πεποίθηση της συσσώρευσης χωρίς παραγωγή”

Τέλος, δεν μπορεί παρά να συμφωνήσει κανείς με τον συγγραφέα όταν αναφέρεται στο ” φυσικό όριο” που επέβαλε η έλλειψη κεφαλαίου και δημιούργησε το “πάγωμα” της πίστης του 2008. Άλλωστε η τράπουλα – κατ εμέ- μοιάζει σημαδεμένη ,δεδομένου ότι συντελεστές εντός του συστήματος είναι προκαθορισμένοι από την ίδια την φύση της σύγχρονης άυλης παγκοσμιοποιημένης οικονομίας. Η κυβέρνηση στις ΗΠΑ παρενέβη να σώσει δήθεν την οικονομία το 2009, ενώ έσωσε τις τράπεζες. Με 700 δις δολάρια του προγράμματος ΤΑRP αντί να πριμοδοτήσει τους δανειολήπτες και να σηκώσει τις τιμές των ακινήτων,αγόρασε από τις χρηματαγορές τις επενδυτικές ασφάλειες των πιστωτικών παραγώγων, ευνοώντας τους ισολογισμούς των τραπεζών αφού οι αξίες των ασφαλειών διατηρήθηκαν με την απομάκρυνσή τους από την αγορά (ότι έκανε η ΕΚΤ στην Ευρωζώνη το 2009-2010 με το σκάρτο ελληνικό ομόλογο και σώθηκαν γερμανικές και γαλλικές τράπεζες ).

Αυτή η ρήξη μεταξύ φυσικών περιουσιακών στοιχείων και εικονικών εμπορευμάτων είναι ο ακρογωνιαίος λίθος του ψηφιακού καπιταλισμού .Και όπως λέει ο Betancourt “…δεν είναι ζήτημα κάποιας ελιτίστικης συνωμοσίας, ούτε και οι απαιτήσεις συστημικής ισορροπίας προκαλούν συγκεκριμένες ενέργειες…”

Θα συμφωνήσω προσθέτοντας ότι πρόκειται για το αναπόφευκτο εσωτερικό όριο της υπερκαταναλωτικής σύγχρονης οικονομίας που παλινδρομεί σε μια ”ορθολογική ανισορροπία” μεταξύ πραγματικής και άυλης παραγωγής, μεταξύ δηλαδή ανθρώπινων πόρων και υψηλής τεχνολογίας. Η σφαίρα της σημειωτικής οικονομίας περιλαμβάνει μέσα της αυτή την παράδοξη ισχύ της μόνιμης ανισορροπίας όλων των συναλλακτικών αγορών.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr