Κώστας Χατζηαντωνίου

Το 1960 εκδόθηκε στη Βρετανία ένα δυστοπικό μυθιστόρημα το οποίο με τη βοήθεια της επιστημονικής φαντασίας περιέγραφε τις λογικές συνέπειες ενός κόσμου που θα έχει πλήρως εξισωθεί. Το μυθιστόρημα Facial Justice (αυτός είναι ο τίτλος του βιβλίου) του Βρετανού L.P. Hartley παρουσίαζε ανάγλυφα τον κόσμο όπου ο φθόνος έχει θεσμοθετηθεί από το κράτος προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα πρόσωπα όλων των κοριτσιών θα είναι εξίσου όμορφα, μέσω ιατρικών εγχειρήσεων που εκτελούνται τόσο στα όμορφα όσο και στα άσχημα κορίτσια. Έχει προηγηθεί ένας καταστροφικός πυρηνικός πόλεμος και οι επιζώντες έχουν αναγκαστεί να ζουν σε υπόγεια σπήλαια τα οποία διοικούνται από σκληρούς δικτάτορες. Ένας αόρατος ηγέτης εμπνέει μεγάλο τμήμα του πληθυσμού να ξεφύγει από τα σπήλαια και σχηματίζει μια νέα δικτατορία πάνω από το έδαφος. Αυτή η νέα κοινωνία βασίζεται σε μια συλλογική αίσθηση ενοχής και όλοι οι υπήκοοί της είναι υποχρεωμένοι να φορούν σάκο, έτσι ώστε να μην προκαλούν το φθόνο με την εμφάνισή τους.

Αν αυτά τα φρικιαστικά (και ειδικά ο «σάκος» που δοκιμάστηκε στην Κίνα του Μάο – την οποία παρεμπιπτόντως πολλοί πρωταγωνιστές της πολιτικής μας ζωής ύμνησαν στην πρώτη τους νιότη), μοιάζουν πια πολύ μακρινά μας, η συστηματική παραχάραξη της δημοφιλούς ιδέας της ισότητας, μια διαστρέβλωση σκόπιμη της αρχαίας ιδέας της ισονομίας, φαίνεται πως δεν θα πάψει να μας απασχολεί. Πρόσφατα μάλιστα ήρθε και πάλι στο προσκήνιο, με την ύψωση της σημαίας του εξισωτισμού (και μάλιστα τρις) από τα πλέον υπεύθυνα πολιτικά χείλη, στον κεντρικής σημασίας κοινοβουλευτικό λόγο: τις προγραμματικές δηλώσεις του νέου προέδρου της κυβέρνησης.

Δεν γνωρίζω τον συντάκτη του λόγου αλλά η διακήρυξη αυτή αν δεν μαρτυρεί άγνοια του όρου «εξισωτισμός», φωτίζει μια θλιβερή εμμονή, διόλου ρηξικέλευθη. Αρκετοί πλέον έχουμε συνειδητοποιήσει όλοι πως στη μαζική κοινωνία της Μεταπολίτευσης, στο όνομα της ισότητας, μια στρατηγική ισοπέδωσης και η θεαματική άνοδος της ασημαντότητας, οδήγησαν νομοτελειακά σχεδόν σε συγκεκριμένο τύπο ανθρώπου και σε κοινωνικούς θεσμούς και σχέσεις που γέννησαν την Ελλάδα των μνημονίων. Δοξάζοντας την ισότητα και παρακάμπτοντας την αξιοκρατία, αρνούμενη τις φυσικές διαφορές και κάθε έννοια πραγματικής δικαιοσύνης, ο εξισωτισμός (ο βαθύτερος εν τέλει ιδεολογικός πυρήνας της Μεταπολίτευσης), χρησιμότατος βέβαια στην παρασιτική ψευδοαστική τάξη της χώρας και την κομματοκρατία, καλλιέργησε την αυταπάτη της αφθονίας και γέννησε τον πιο χυδαίο ατομικιστικό μηδενισμό: τον πρακτικό μηδενισμό, αυτόν που δεν δηλώνει καν την ταυτότητά του.

Πέντε χρόνια μετά την κατάρρευση αυτής της αυταπάτης (το 2010), η επαναφορά στην ιδεολογία του εξισωτισμού μόνο απελπισία μπορεί να προκαλέσει. Ως μόνη αντίδραση μάς μένει να μιλήσουμε για την ουσία αυτής της λέξης που πλασάρεται τάχα ως υπεράσπιση της ισότητας και της θεμελιώδους θέσης ότι οι άνθρωποι έχουν τα ίδια δικαιώματα ανεξαρτήτως κοινωνικής τάξης, φύλου, θρησκείας, ιδεολογίας. Η πίστη στις δυνατότητες της κοινωνικής μηχανικής να θεραπεύει αδικίες οφειλόμενες στην καταπίεση μιας κυρίαρχης τάξης ή ιδεολογίας, δεν πρέπει όμως επ’ ουδενί να συγχέεται με την πίστη στην παρέμβαση προς «διόρθωση» της φύσης ή προς παρεμπόδιση του αξιότερου να διακριθεί. Η μαζική ισότητα που προβάλλεται ως η ύψιστη αρχή ηθικής και δικαιοσύνης, είναι και ανήθικη και άδικη. Ο νόμος πρέπει ασφαλώς να είναι ο ίδιος και για έναν ευφυή και για έναν λιγότερο ευφυή. Αν όμως οι άνθρωποι διαφέρουν ως προς τις ιδιότητές τους, ποια ισότητα πρέπει να διέπει τις σχέσεις τους; Εδώ ακριβώς κάνει το θεμελιώδες σφάλμα ο εξισωτισμός. Συγχέει την ισότητα με την ομοιομορφία και ανοίγει τον δρόμο για ένα κόσμο με απρόσωπα και πανομοιότυπα πλάσματα, στερούμενα κάθε ατομικότητας, ιδιομορφίας, ποικιλίας ή ειδικής δημιουργικότητας.

Αν μια κοινωνία εξισωτισμού μόνο με ολοκληρωτικές μεθόδους εξαναγκασμού είναι εφικτή, μεθόδους που εγγυώνται ότι θα καταστεί ρεαλιστική η μυθιστοριογραφία της φρίκης (του Χάρτλευ, του Βόνεγκατ ή του Όργουελ), ποιαν απάντηση μπορούν να δώσουν οι ελεύθεροι άνθρωποι σε αυτές τις σατανικές ιδεολογικές εμμονές που (στην καλύτερη περίπτωση) καλλιεργούν τον φθόνο και διαλύουν κάθε ελπίδα κοινωνικής ενότητας; Η μόνη απάντηση που έχουμε είναι η επαγρύπνηση και η διακήρυξη της πίστης μας στη φύση. Διότι η ιδεοληψία του εξισωτισμού είναι μόνο ένα υποσύνολο μιας βαθύτερης εξέγερσης: αυτής εναντίον της ίδιας της φύσης.