* Ο Κωνσταντίνος Καραγιαννόπουλος ασχολείται με την δημοσιογραφία, την κριτική λογοτεχνίας και την ποίηση

Η ερευνητική δημοσιογραφία αποτελεί ένα τελείως διαφορετικό πεδίο δημοσιογραφικής δράσης. Τόσο στο θεωρητικό της θησαυροφυλάκιο όσο και στην πρακτική της κατέχει, τέτοιας ποιότητας και ποσότητας, διαφοροποιήσεις που θα λέγαμε πως από μόνη της δημιουργεί έναν καινούριο επαγγελματικό κλάδο. Το μόνο ίσως που συνδέει την συμβατική δημοσιογραφία με την ερευνητική, είναι το θέμα της ηθικής/ δεοντολογικής θεώρησης του επαγγέλματος.
Αφετηρία κάθε νέου ερευνητή δημοσιογράφου αποτελεί η αδυναμία του να αποδεχτεί τον κόσμο κατά πως έχει. Τον ερευνητή δημοσιογράφο θα μπορούσαμε να τον παρομοιάσουμε με “οραματιστή ενός εναλλακτικού κόσμου και τρόπου ύπαρξης ή δράσης”. Συνήθως, σκοπός της κάθε έρευνάς του είναι η διείσδυση σε προβληματικές περιοχές του δημόσιου βίου, η καταγγελία και η δημιουργία προτάσεων για εναλλακτικούς τρόπους ή δομές για την κάθε περίπτωση. Επίσης, μέλημά του είναι κι η πολιτική αφύπνιση των πολιτών.

Δυστυχώς, ο σύγχρονος κόσμος και τρόπος ζωής έχει απομακρύνει τους πολίτες από τα κέντρα λήψης των αποφάσεων. Η καπιταλιστική οπτική της καθημερινότητας, δηλαδή η καθαρά ατομικιστική οπτική, και η μονομανής προσπάθειά μας για κάλυψη και απόλαυση των ηδονών της αστικής πραγματικότητας, δεν μας αφήνει πολλά περιθώρια για προβληματισμό κι ενεργό συμμετοχή στην πολιτική σκηνή και σκέψη. Μέσα σ’ αυτό το αρειμάνιο κλίμα, ο ερευνητής δημοσιογράφος, σχεδόν ονειροβατώντας, και δίχως κανένα άλλο έρεισμα έξω από την προσωπικότητά του και τις ιδιαίτερες γνώσεις και δεξιότητές του, εκπονεί άθλους αντάξιους των πιο φωτισμένων ολυμπιονικών ή πρωτοπόρων δημιουργών των προηγούμενων αιώνων.

Κόντρα στα συμφέροντα των διαφόρων δικτύων και κέντρων, με κίνδυνο -πολλές φορές- της ίδιας του της ζωής, ο ερευνητής δημοσιογράφος ψάχνει τα θέματά του και χαράζει στρατηγικές προσπαθώντας να κάνει όσο πιο κοντινή την πραγμάτωση της αλλαγής (που τόσο πολύ πόθησε). Αντιτασσόμενος στα επίσημα ανακοινωθέντα και στις παγιωμένες απόψεις ή όψεις των γεγονότων από τους διάφορους ομίλους ενημέρωσης, παλεύοντας με τις δικές του προσωπικές προκαταλήψεις ή με τις στερεοτυπικές αναπαραστάσεις της πραγματικότητας, μέσα από μια διαρκεί παλινδρόμηση, προσπαθεί βρει τον μίτο που θα τον οδηγήσει στην αλήθεια. Τις περισσότερες φορές ο αριθμός των δεδομένων που καλείται να επεξεργαστεί είναι τεράστιος• άλλες πάλι φορές είναι αναγκασμένος να αυτοσχεδιάσει και να δημιουργήσει πρωτότυπα εργαλεία, ώστε να ξεπεράσει τους διαφόρους σκοπέλους.

Η σημασία της δουλειάς του είναι τόσο μεγάλη που σε ιδιαίτερες περιπτώσεις μπορεί να αναγκάσει κυβερνήσεις να λάβουν διάφορα -κοινωνικής υφής- μέτρα που μέχρι τότε απέφευγαν ή που θα αντιτάσσονταν προς τα συμφέροντα της άρχουσας τάξης.
Αφελώς, πολλοί είδαν τον θάνατο της ερευνητικής δημοσιογραφίας μετά την ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και την είσοδο των νέων μέσων στην επικοινωνία. Στην πραγματικότητα, η είσοδος των νέων τεχνολογιών στην δημοσιογραφική πρακτική, σήμανε μια νέα εποχή για την ερευνητική δημοσιογραφία. Πλέον, ο δημοσιογράφος έχει στα χέρια του τέτοια εργαλεία που μπορεί να κάνει την δουλειά του πιο γρήγορη, πιο αποτελεσματική και κυρίως ποιοτικότερη. Πολλοί ερευνητές δημοσιογράφοι όπως επίσης και πολλοί οργανισμοί έχουν ξεκινήσει δράσεις, πειραματιζόμενοι σε καινούριες ιδέες κι αυτό δείχνει πως στο μέλλον ο κλάδος θα έχει να παρουσιάσει πολλές πρωτοπορίες.

Ήδη νέες τάσεις έχουν κάνει την εμφάνισή τους προσπαθώντας να δώσουν λύσεις στα σύγχρονα προβλήματα που έχει να αντιμετωπίσει ο ερευνητής δημοσιογράφος. Από το Computational Journalism – που συνδυάζει την δημοσιογραφική έρευνα με την επιστήμη των υπολογιστών και προσπαθεί να βρει λύσεις τόσο ως προς την ορθότερη επεξεργασία των δεδομένων όσο και στην ποιοτικότερη παρουσίαση των πορισμάτων της έρευνας- μέχρι το Hacking Journalism, όπου ξεκινάει τον προβληματισμό της με την αναζήτηση των θεμάτων και των πηγών*.

Αν και βρισκόμαστε ακόμα στην αρχή, θεωρώ πως σύντομα η ερευνητική δημοσιογραφία θα μπει πάλι στο επίκεντρο των γεγονότων και του ενδιαφέροντος του κοινού. Ήδη η εποχή μας και το ξεκίνημα του αιώνα μας έδειξαν πως έχουμε να αντιμετωπίσουμε μπροστά μας έντονες εξελίξεις∙ επομένως, μονάχα η ερευνητική δημοσιογραφία μπορεί να αποτελέσει προστατευτικό κλοιό γύρω από τους πολίτες. Αποκαλυπτική και δίπλα στον άνθρωπο, η σύγχρονη ερευνητική δημοσιογραφία έχει να ανοίξει πολλά παράθυρα τόσο στην σκέψη όσο και στην δράση. Στο χέρι μας είναι να την οδηγήσουμε σε φωτεινά μονοπάτια αποφεύγοντας το σκότος της εξαφάνισης.