Δήμητρα Παπαναστασοπούλου  

Εγώ είμαι βέβαιη, όσο βέβαιη είμαι για την καταγωγή μου. Κι όταν πρόκειται για μια γιορτή ανάμνησης, παράδοσης, μια γιορτή που συγκεντρώνει τις οικογένειες όλου του κόσμου στο σπίτι, με φαγητό της μαμάς, γλυκό, επίσης της μαμάς, γύρω από ένα τραπέζι γεμάτο αγάπη και στοργή, τότε, είναι να ρωτάς; Καραβάκι δαγκωτό.

Δεν θα σας πω τίποτε για το έλατο αληθινό (έγκλημα) ή ψεύτικο. Μπορείτε να βρείτε πληροφορίες παντού, όπως και τα στολίδια του. Εγώ θα σας μιλήσω για το καραβάκι και τα λαμπιόνια του, άντε και μερικά κιβώτια στ’ αμπάρια του. Θα σας μιλήσω για τη σημασία του και, ίσως, να σας συγκινήσω κομμάτι, όπως τραγουδούσε ο Σαββόπουλος κάποτε.

Τι συμβολίζει το καράβι για τους Έλληνες; Τον τρόπο που έμαθαν τον κόσμο, πλέοντας με τη βοήθεια των αστεριών, σε τόπους μακρινούς ή κοντινούς, σε εκείνους τους τόπους που δεν μπορούσαν να πάνε με τα πόδια ή το πιστό τους άλογο.

Γύρω μας η θάλασσα, γαλάζια, γκρίζα ή μαύρη, να συνορεύει μ’ έναν ουρανό που τη συντροφεύει στα όνειρα και στα χρώματα: ό,τι χρώμα έχει η θάλασσα, τέτοιο ντύνεται και ο ουρανός μας.

Πόσοι είναι οι ναυτικοί μας; Αμέτρητοι, όσες και οι προσευχές των γυναικών και των μανάδων στον Άη Νικόλα, όσες οι ικεσίες στην αρχαιότητα στον τότε αφέντη των νερών, στον Ποσειδώνα.

Ο λαογράφος Στίλπων Κυριακίδης σημειώνει:

«το καράβι αυτό (το χριστουγεννιάτικο) ενθυμίζει το πραγματικόν πλοίον, το οποίον κατά την εορτήν των Ανθεστηρίων στας Αθήνας εφέρετο επί τροχών επαναφέρον τον Διόνυσον, τον θεόν της βλαστήσεως».

Δεμένη η πατρίδα μας με τη θάλασσα και τα πλεόυμενα που άλλαζαν μορφή κάθε τόσο: να γίνονται πιο γερά, πιο μεγάλα, πιο σίγουρα. Ένα παντοτινό όνειρο που μεταφέρθηκε στο σπίτι- ένα μικρό ομοίωμα στολισμένο με φωτάκια- απαρράλαχτο με τα κανονικά που τα βρέχει η αλμύρα, όπως φωτίζονται στις ναυτικές γιορτές και τα Θεοφάνεια, με γεμάτα τ’ αμπάρια και μια προσευχή: να γυρίσει ο ναυτικός στο σπίτι του, στην οικογένειά του.

Πρώτοι μπήκαν στο χορό οι νησιώτες, αφού αυτοί είχαν τους περισσότερους ξενιτεμένους στα επικίνδυνα νερά, έρμαιοι των στοιχείων της φύσης και αιώνια μαγεμένοι.

Τα παιδιά τους, φτιάχνοντας ένα καραβάκι με χρωματιστά χαρτάκια και μικρά σχοινιά, έλεγαν τα κάλαντα στη γειτονιά, κρατώντας το ευλαβικά στα χεράκια τους. Τα μικρά του αμπάρια γέμιζαν με γλυκά, χριστόψωμα και ευχές για «γρήγορη επιστροφή». Μια ευχή βάλσαμο για τα παιδιά που λαχταρούσαν να δουν τον κύρη τους, την ίδια στιγμή που βιάζονταν να μεγαλώσουν και να ταξιδέψουν μαζί του.

Αν και οι άνεμοι των αλλαγών και της «προόδου» το εκτόπισαν σοβαρά κατά το δεύτερο μισό του προηγούμενου αιώνα, στις μέρες μας παρατηρείται μια στροφή στην παράδοση. Είναι πολλοί οι δήμοι που επιλέγουν να κατασκευάσουν και να φωτίσουν ένα καράβι, αντί για ένα έλατο.

Η Χίος, ένα από τα παραδοσιακά ναυτικά μας νησιά, συνεχίζει να τηρεί το παλιό έθιμο του φωτισμένου καραβιού, αποτίοντας κι ένα φόρο τιμής στους ναυτικούς της (… και καπετάνιο Χιώτη, ήθελε το τραγούδι του… Χιώτη), κρατώντας συγχρόνως ζωντανή την παράδοση.
Κάθε Πρωτοχρονιά αναβιώνει το έθιμο με τα πρωτοχρονιάτικα καραβάκια. Ομάδες ατόμων, που εκπροσωπούν τις συνοικίες της πρωτεύουσας του νησιού, κατασκευάζουν λεπτομερείς απομιμήσεις εμπορικών και πολεμικών πλοίων.

Στα παραδοσιακά πρωτοχρονιάτικα Κυκλαδίτικα κάλλαντα το καραβάκι έχει την τιμητική του:

«Σένα σού πρέπει αφέντη μου καράβι ν’ αρματώσεις
και τα σκοινιά του καραβιού να τα μαλαματώσεις.
…

Σένα σού πρέπει αφέντη μου καράβι από την Πόλη
όντας το φέρεις στο νησί να το ζηλεύουν όλοι.
Νά’χει απάνω το Σταυρό και την Άγια Σοφία
όντας γυρνάς στα πέλαγα να έχεις ευλογία.

…

Σένα σού πρέπει αφέντη μου καράβι από τη Μάλτα
Κι εκείνο πού’ χεις στο νησί να το τραβάς για βάρκα».

Καλή κι ευτυχισμένη χρονιά για όλο τον κόσμο!

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.  

The article expresses the views of the author

iPorta.gr