Γιάννης Καραχισαρίδης

Πλησιάζει η επέτειος της μεγάλης κρίσης. Τότε που η χώρα μας κόντεψε να επιλέξει σαν λύση την άτακτη χρεοκοπία. Αυτό δεν έγινε, μπήκαμε στο τρίτο μνημόνιο και διανύσαμε δέκα μήνες, φτάνοντας κοντά στη πρώτη αξιολόγηση. Όμως η σύγχυση συνεχίζει να έχει τον πρώτο λόγο και οι σκοτεινές σκέψεις δεν μας εγκατέλειψαν. Ακολουθούν δέκα σχόλια και ένα συμπέρασμα για την τωρινή φάση της περιπέτειας μας.

Σχόλιο 1: Το δικό του κράτος ο καθένας. Το ΠΑΣΟΚ, η Νέα Δημοκρατία και ο ΣΥΡΙΖΑ βάσισαν τη πολιτική τους στο λαϊκισμό. Και οι τρεις όταν κυβερνούσαν φρόντιζαν να στήνουν το δικό τους κράτος, γιατί και τα τρία κόμματα ποτέ δε πίστεψαν στην ανεξαρτησία του κρατικού μηχανισμού από την εκτελεστική εξουσία. Όποιος ήταν στην κυβέρνηση φρόντιζε τα δικά του παιδιά. Κι όταν περνούσε στην αντιπολίτευση διαμαρτύρονταν γιατί η κυβέρνηση έκανε αυτό που έκαναν και οι ίδιοι προηγουμένως. Φιλελεύθεροι, σοσιαλιστές και αριστεροί έχουν τις ίδιες ακριβώς αντιλήψεις για την άσκηση πολιτικής.

Σχόλιο 2: Άλλο μέτρα, άλλο μεταρρυθμίσεις. Πέρασαν έξη χρόνια κι ακόμα ταυτίζουμε αυτές τις δύο έννοιες. Όταν μια χώρα έχει ελλείμματα και θέλει να ισοσκελίσει, παίρνει δημοσιονομικά μέτρα. Δηλαδή προσθέτει φόρους ή περικόπτει κρατικές δαπάνες. Οι μεταρρυθμίσεις είναι μια άλλη ιστορία και σκοπό έχουν να μεταβάλλουν δομές της κρατικής και κοινωνικής οργάνωσης. Κι έχουν νόημα μόνο αν λειτουργήσουν σε βάθος χρόνου. Εμείς δυστυχώς ακολουθήσαμε το χειρότερο δρόμο και με τα τρία μνημόνια που επιλέξαμε. Τα μέτρα ήταν ένα μίγμα υπερφορολόγησης και τελείως αναποτελεσματικών και άδικων περικοπών. Ενώ μεταρρύθμιση δεν έγινε απολύτως καμία. Γιατί τα κόμματα δεν ήθελαν ν’ ακούσουν κουβέντα για συναινέσεις. Ακόμα και σε θέματα που συμφωνούσαν όλοι. Κι έτσι «μεταρρυθμίσεις» βαπτίσαμε ένα σωρό πρόχειρα και μπερδεμένα νομοσχέδια. Αποτέλεσμα; Η γραφειοκρατία έχει αισθητά χειροτερέψει και οι δομές του κράτους έγιναν ακόμα πιο δύσβατες.

Σχόλιο 3: Τα μνημόνια είναι ιδιοκτησία της χώρας μας. Πολύ μελάνι χύθηκε και γι’ αυτό το θέμα. Και τα τρία μνημόνια γράφτηκαν από τις κυβερνήσεις που τελικά τα υπέγραψαν. Ο κανόνας είναι απαράγραπτος και ισχύει τόσο στο ΔΝΤ όσο και στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η χώρα που έχει ανάγκη από δανεικά οφείλει να δηλώσει και τον τρόπο που θα λύσει το πρόβλημα της. Εμείς τελικά επιλέξαμε ως λύση τη λιτότητα και τη φτωχοποίηση. Αλλά δυστυχώς ακόμα τα φορτώνουμε στους δανειστές. Οι οποίοι βέβαια διαφωνούν και με τα τρία μνημόνια που εμείς επιμείναμε να υπογράψουμε. Γιατί ξέρουν ότι ο δρόμος μας είναι αδιέξοδος.

Σχόλιο 4: Η αυταπάτη είναι πρόβλημα της χώρας και του πολιτικού συστήματος. Ο πρωθυπουργός δήλωσε ότι το κόμμα του ποτέ δεν είπε ψέματα, αλλά παγιδεύτηκε σε αυταπάτες. Και σύσσωμη η αντιπολίτευση πανηγύρισε. Θεώρησε με άκρατη επιπολαιότητα ότι αυτή η δήλωση είναι κι άλλη μια απόδειξη της ανικανότητας της κυβέρνησης. Την εξέλαβε σαν μια εκ των υστέρων ομολογία πίστης στα μνημόνια και στους δανειστές. Όμως μόνο έτσι δεν είναι. Η αριστερά αρχικά πίστεψε ότι αρκούσαν οι περσινοί εκβιασμοί για να αλλάξει την Ευρώπη κατά πώς επιθυμούσε. Μόλις κατάλαβε ότι αυτό ήταν αυταπάτη, αμέσως άλλαξε τακτική. Υποχώρησε για να αντεπιτεθεί στο μέλλον, σε ευνοϊκότερες συνθήκες. Ο πρωθυπουργός και η κυβέρνηση δεν άλλαξαν στόχους. Απλά τους επιδιώκουν από άλλο δρόμο. Όμως τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα άλλα κατάλαβαν. Ίσως γιατί οι δικές τους αυταπάτες είναι πολύ πιο ισχυρές. Και συνεχίζουν να τους οδηγούν σε λάθος εκτιμήσεις.

Σχόλιο 5: Δεν υπάρχει χρέος. Μοιάζει παράξενο αλλά έτσι είναι. Αυτό που υπάρχει είναι έλλειψη ανάπτυξης. Τίποτα άλλο. Αν η χώρα μπει σε τροχιά ανάπτυξης τα επιτόκια θα διευθετηθούν και η αποπληρωμή του χρέους θα χαθεί στα βάθη του χρόνου. Έχουν βαρεθεί να μας το λένε οι δανειστές, αλλά εμείς είτε δεν το καταλαβαίνουμε, είτε χρησιμοποιούμε το χρέος για να γίνουμε αρεστοί στο εγχώριο ακροατήριο. Η κυβέρνηση έχει την αυταπάτη ότι αν λύσουμε το θέμα του χρέους τα λύνουμε όλα. Αλλά μάλλον το ίδιο πιστεύουν και τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα.

Σχόλιο 6: Ο «κόφτης» και η εθνική ανεξαρτησία. Ο κόφτης είναι ένα εργαλείο στα χέρια όλων των κυβερνήσεων εδώ και δεκαετίες. Οι περικοπές των υπουργείων στο τέλος κάθε οικονομικού έτους είναι μια συνηθισμένη πρακτική. Μόνο που ο κόφτης, όλα αυτά τα χρόνια, ήταν κι ένα εργαλείο λαϊκισμού. Που ευνοούσε πολιτικές συμμαχίες, παρέες και συγγενείς, καθώς και μια ποικιλία μικρών και μεγάλων συμφερόντων. Γι’ αυτό και οι δανειστές δε μπορούν να μας εμπιστευτούν. Κι έτσι φτάσαμε στο οξύμωρο. Να κατηγορούν τη κυβέρνηση ότι παρέδωσε την εξουσία της χώρας στους Ευρωπαίους, οι ίδιοι οι ευρωπαϊστές. Μόνο και μόνο για να κάνουν αντιπολίτευση. Μύλος δηλαδή.

Σχόλιο 7: Η τακτική δε σώζει. Η αριστερά επιβεβαιώνει καθημερινά την περίτεχνη ικανότητα της στην τακτική. Για τους περισσότερους αυτό ήταν ένα άγνωστο πλεονέκτημα της. Τώρα όλοι ξέρουν. Δεν είναι λίγες φορές που η κυβέρνηση «αποστόμωσε» τα φιλοευρωπαϊκά κόμματα με τις επιλογές της. Όμως τελικά καμιά τακτική δε μπορεί να σε σώσει, αν ο στρατηγική σου είναι εκτός εποχής, δηλαδή αδιέξοδη. Το μεγάλο στοίχημα γι’ αυτή την αριστερά είναι αν θα καταφέρει να διαχειριστεί τον καπιταλισμό χωρίς να χάσει τη ταυτότητα της. Χωρίς δηλαδή να αποποιηθεί τις επαναστατικές ονειροβασίες της. Και αλλάζοντας ριζικά η στρατηγική της. Κάτι τέτοιο όμως μοιάζει με αδύνατη εξίσωση.

Σχόλιο 8: Η αντιπολίτευση χωρίς προσανατολισμό όπως πάντα. Η Νέα Δημοκρατία ψάχνει να βρει έναν άλλον δρόμο για τη πορεία της χώρας, αλλά όσο είναι δέσμια του παρελθόντος της, δε τα καταφέρνει. Το ΠΑΣΟΚ δίνει τον υπέρ πάντων αγώνα για την επιβίωση, κάτι πολύ δύσκολο, αφού δεν έχει ανανεώσει τον πολιτικό του λόγο στο ελάχιστο. Το Ποτάμι δε μπόρεσε να βρει τις λύσεις, άλλαξε κατεύθυνση και ψάχνει συμμαχίες παλαιοκομματικού τύπου. Ο Λεβέντης είναι απλά ευτυχισμένος. Το ΚΚΕ όπως πάντα καλά οχυρωμένο πίσω από τα τείχη του. Κι όλα αυτά γιατί όλοι πιστεύουμε ότι η δουλειά της αντιπολίτευσης είναι να πριονίζει την κυβέρνηση για να της πάρει τη θέση. Νομίζουμε ότι αυτή είναι δουλειά της. Η κρίση δεν κατάφερε να μας μάθει ότι η δουλειά της αντιπολίτευσης είναι να προτείνει εναλλακτικούς δρόμους. Οι οποίοι δεν μπορούν πλέον να εκπορεύονται ούτε από γενικολογίες, ούτε από την δεξιά, σοσιαλιστική ή αριστερή στάμπα του κάθε κόμματος.

Σχόλιο 9: Ο νεοφιλελευθερισμός που ξέραμε δεν υπάρχει πια. Μοιάζει περίεργο αλλά έτσι είναι. Και θα μοιάζει περίεργο όσο θα επιμένουμε να παπαγαλίζουμε κατεστημένες απόψεις. Συνοπτικά στη δεκαετία του ΄80 πέρασε η αντίληψη ότι οι αγορές στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι αυτορυθμιζόμενες. Αυτό βέβαια ήταν μια λάθος εκτίμηση των οικονομολόγων. Η αντίληψη αυτή κατέρρευσε μαζί με την κατάρρευση των αγορών πρώτα στην ασιατική κρίση του 1997 και κατόπιν στην παγκόσμια του 2008. Σήμερα κανείς δεν πιστεύει στην αυτορρύθμιση. Και φυσικά εάν ίσχυαν οι απόψεις του νεοφιλελευθερισμού δεν θα είχαμε ΔΝΤ και ESM να μας δανείζουν φτηνά, αλλά θα είχαμε μόνο αγορές, που όπως όλοι ξέρουμε δε δανείζουν σε χρεοκοπημένα κράτη. Ο καπιταλισμός ξεπέρασε γρήγορα τις νεοφιλελεύθερες αστοχίες και ψάχνει τις προσαρμογές του σε άλλα μονοπάτια.

Σχόλιο 10: Η κρίση δεν ήταν ευκαιρία. Στην αρχή ακούγονταν συχνά, αλλά όσο περνούσαν τα χρόνια όλο και λιγότερο. Οι ωραίες φράσεις και τα σοφά αποφθέγματα μας προσελκύουν, αλλά μόνο για λίγο. Μας εμπνέουν το πολύ για λίγες μέρες και μετά μάς παρασέρνει εύκολα η καθημερινότητα. Η κρίση δεν ήταν λοιπόν ευκαιρία. Δε βρέθηκε κανείς να την μετατρέψει σε πολύτιμο υλικό για το μέλλον. Δύστοκοι κι άνευροι προτιμάμε να καυγαδίζουμε για τα ψίχουλα, αντί ν’ ανοίξουμε την πόρτα και να βγούμε έξω στον καθαρό αέρα.

Και το συμπέρασμα. Μπορούμε να ελπίζουμε σ’ ένα θαύμα. Σαν αυτά που σφυρηλατούνται, εν αγνοία μας, στο περίπλοκο εργαστήρι της χαοτικής ανθρώπινης δραστηριότητας. Αλλιώς είναι βέβαιο ότι ο δρόμος της αυτοσυνείδησης είναι μακρύς και κοπιαστικός. Και υποχρεωτικά θα μας οδηγήσει μέσα από βασανιστικές ενδοσκοπήσεις και φευγαλέες προτάσεις που φαίνονται σαν λύσεις, αλλά δεν είναι. Για την ώρα οι ηγεσίες αυτής της χώρας δεν έχουν εκπέμψει ίχνος φαντασίας. Κανείς για παράδειγμα δεν αναρωτήθηκε πώς μπορείς να αναδιοργανώσεις το κράτος χωρίς καμιά απόλυση. Από πουθενά δεν ακούγεται μια καινούρια ιδέα που θα συνεγείρει τους πολίτες. Μόνο καθημερινά ακούμε σα παραφωνία τα ίδια βαρετά λόγια. Αλλά…

«τι να τα κάνω τα τραγούδια σας
ποτέ δε λένε την αλήθεια
ο κόσμος υποφέρει και πονά
κι εσείς τα ίδια παραμύθια»

Αναζητούνται ηγέτες. Αναζητούνται αλχημιστές…