Γιάννης Καραχισαρίδης

Πέρα από την επιστήμη. Παλιότερα τις δεισιδαιμονίες τις προκαλούσε ένας καλά ριζωμένος φόβος για το υπερφυσικό. Ήρθε όμως η

επιστήμη και προσγείωσε τη φαντασία μας στην ασφάλεια της λογικής. Τώρα πια δεν μας φοβίζει η αστραπή κι ο κεραυνός. Κι ο αθέατος

σεισμός που σκορπάει τον θάνατο έχει εξηγηθεί οριστικά. Όταν κρύβεται ο ήλιος στη σκιά του φεγγαριού ξέρουμε ότι πρόκειται για μια

έκλειψη. Την απολαμβάνουμε. Αυτό μόνο. Και σε καμιά περίπτωση δεν πιστεύουμε ότι είναι ένα κακό σημάδι για τη μελλοντική μας ζωή. Η

επιστήμη έκανε πολύ καλή δουλειά, αν και χρειάστηκε λίγους αιώνες για να τα καταφέρει. Αλλά ακόμα κι έτσι το άγνωστο παραμένει ένας

σκοτεινός κόσμος. Το μέλλον παραμένει μια ανεξερεύνητη χώρα. Και η μοίρα πάντα επικρέμεται αδιευκρίνιστη. Μπορεί ο πολιτισμός να έχει

προφυλάξει τον άνθρωπο από τις σκοτεινές απειλές της φύσης, δημιούργησε όμως καινούρια και αξεδιάλυτα μυστήρια. Έτσι, σ’ ένα

περιβάλλον όπου η επιστήμη και η λογική πρυτανεύουν, γεννιούνται νέες δεισιδαιμονίες για να μας κατατρέχουν. Γιατί όλα είναι δρόμος. Κι

η ανθρωπότητα, μέσα σ’ αυτή την αέναη κίνηση, ποτέ δε θα μπορέσει να εξηγήσει τα πάντα και οριστικά. Οι κατακτημένες βεβαιότητες θα

φέρνουν στην επιφάνεια καινούριες αβεβαιότητες. Και η σιγουριά της γνώσης ποτέ δε θα νικήσει τον αρχέγονο φόβο για τους δυσοίωνους

δαίμονες. Οι οποίοι αλλάζουν πρόσωπο, μεταλλάσσονται σε κάτι άλλο και συνεχίζουν να κυκλοφορούν στη γειτονιά μας.

Η άγνοια πίσω από την ενημέρωση. Το πρώτο μεγάλο βήμα ήταν η εφημερίδα. Μετά ήρθε το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και στο τέλος το

διαδίκτυο. Ο αγώνας δρόμου για τη μαζική πληροφόρηση κράτησε περίπου τρεις αιώνες. Αυτή η επίμονη διαδικασία οδήγησε στη σύντμηση

της επικαιρότητας. Στα πρώτα στάδια η επικαιρότητα διαρκούσε μέρες ή και μήνες. Τα γεγονότα εξελίσσονταν πιο αργόσυρτα και οι

παλιότερες γενιές είχαν μια πιο διασταλτική αντίληψη για το τι είναι επίκαιρο. Τώρα πλέον οι πληροφορίες προσφέρονται σε τεράστιες

ποσότητες και χωρίς τη παραμικρή χρονοκαθυστέρηση. Κάτι που συνέβη χθες παύει να είναι επίκαιρο σήμερα. Γυρνάμε αμέσως σελίδα και

διψασμένοι αναζητούμε να πληροφορηθούμε μεγάλα ή μικρά γεγονότα που μόλις συνέβησαν. Αυτή η λατρεία της επικαιρότητας μας

οδήγησε σε μια παρανόηση. Θεωρήσαμε ότι η πληροφορία ταυτίζεται με τη γνώση. Όμως η γνώση δεν μπορεί να κάνει την εμφάνιση της,

χωρίς την κριτική σκέψη. Χωρίς να αξιολογεί επιλεκτικά τον καταιγισμό της πληροφορίας. Να καταλαβαίνει δηλαδή τι είναι αυτό που έχει

σημασία και συμμετέχει στη συγκυρία και ποιο είναι το φευγαλέο, που αύριο θα ξεχαστεί. Πάνω απ’ όλα όμως η γνώση έχει την ικανότητα

να συνδυάζει το επίκαιρο με το ανεπίκαιρο. Τη μεγάλη εικόνα με το απολύτως πρόσφατο. Η γνώση θέλει κόπο, γι’ αυτό και τελικά, πίσω

από τον ασήκωτο όγκο της πληροφορίας, ήρθε και βολεύτηκε η άγνοια. Με μια νέα μορφή όμως. Είναι εκείνη η άγνοια που κρύβεται πίσω

από τη βεβαιότητα της επίγνωσης. Είμαστε βέβαιοι ότι ξέρουμε, ενώ στη πραγματικότητα δεν ξέρουμε. Κι επειδή αυτά που ξέρουμε είναι

αποσπασματικά και ανερμάτιστα, έρχεται η ώρα που δεν μπορούν να εξηγήσουν τις εξελίξεις του πραγματικού κόσμου. Και τότε η στρεβλή

μας γνώση οχυρώνεται σε επικίνδυνες και πεισματικές εμμονές. Που σιγά-σιγά αποκρυσταλλώνονται, γίνονται οριστικές, δεν ακούν

κανέναν και σχηματίζουν μια σύγχρονη μορφή δεισιδαιμονίας. Κλειδωμένες αντιλήψεις, έξω όμως και μακριά απ’ τις εξελίξεις της

πραγματικότητας.

Αόρατες δυνάμεις και κρυφές συνωμοσίες. Στην εποχή του ψυχρού πολέμου όλα ήταν απλά. Ξέραμε ότι υπήρχαν δύο μεγάλες δυνάμεις

που συγκρούονταν. Που είχαν τη δύναμη να επιβάλουν τη θέληση τους στους υπόλοιπους. Η ισχύς ήταν φανερή και όλοι ξέραμε από πού

προέρχονταν οι δολοπλοκίες, οι συνωμοσίες, οι περιφερειακοί πόλεμοι και οι πολιτικές ανατροπές. Αλλά ο χρόνος κύλησε και ο ψυχρός

πόλεμος έλαβε τέλος. Και ήρθε μια νέα εποχή, που ήδη διαρκεί 25 χρόνια. Μια νέα εποχή που κανένας ακόμα δεν μπόρεσε να την

τιτλοφορήσει με αξιοπιστία. Οι σοφοί του πλανήτη ψάχνουν να βρουν μιαν άκρη. Πολλά λέγονται, πολλά γράφονται, αλλά από πουθενά

δεν ήρθε μια συνολική ερμηνεία που να μας περιγράφει τις νέες τοποθεσίες όπου η ανθρωπότητα, συνεχίζει τη περιπλάνηση της. Παντού

γρίφοι που αναζητούν επιτακτικά την επίλυση τους. Απ’ τη γενοκτονία της Ρουάντα, ως την αραβική άνοιξη και το σταυρόλεξο για δυνατούς

λύτες, που λέγεται Συρία. Απ’ τη μεγάλη κρίση του καπιταλισμού και την ασαφή ταυτότητα των αγορών, ως τα προβλήματα συνεκτικότητας

της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πού οδεύει ο κόσμος και ποιος τελικά κάνει κουμάντο και οδηγεί το καραβάνι; Πολλές απαντήσεις

πηγαινοέρχονται ασθμαίνουσες, αλλά τελικά στο θρόνο στρογγυλοκάθεται το αδιευκρίνιστο, το μπερδεμένο. Όμως οι άνθρωποι δεν

μπορούν να πορευτούν χωρίς βεβαιότητες. Εκ φύσεως έχουν ανάγκη να βγάζουν ένα συμπέρασμα. Κι αυτή η ανάγκη είναι που

στροβιλίζεται μέσα στην ασάφεια των εξελίξεων, παράγοντας νέες δεισιδαιμονίες. Δεισιδαιμονίες που μας οδήγησαν να πιστέψουμε ότι

κάποια πανίσχυρα συμφέροντα με ισχύ μεγατόνων καθορίζουν τη μοίρα μας. Σταχυολογούμε ότι θυμόμαστε από διαμάχες του παρελθόντος

και κατασκευάζουμε ένα σύγχρονο πάρκο μεταφυσικών δυνάμεων. Που με ένα αλάνθαστο σχέδιο και χωρίς κανένα εμπόδιο καθορίζουν τις

ταπεινές μας τύχες. Το χέρι του Θεού εμφανίζεται και πάλι για να εξηγήσει τα ανεξήγητα. Κι όπως Εκείνος αόρατος επιτηρεί τους ανά τον

κόσμο πιστούς, έτσι κι αυτές οι πανίσχυρες δυνάμεις επέλεξαν να παραμείνουν αόρατες. Και μας επιβουλεύονται απολαμβάνοντας την

απόλυτη εξουσία τους. Κι όλες οι κακοτυχίες μας οφείλονται στη δική τους σιδερένια θέληση. Και ακατάπαυστα συνωμοτούν κάνοντας

πλάκα με την ανημποριά μας.

Ο μεγάλος αδελφός. Ο εκπολιτισμός ήταν μια επίπονη διαδρομή για την αναγνώριση των ατομικών δικαιωμάτων. Ώστε το άτομο να πάψει

να είναι χαμένο μέσα στο πλήθος. Και πράγματι, ο σημερινός άνθρωπος έχει το προνόμιο να έχει τη δική του ταυτότητα και να θεωρείται

διακριτό μέλος της κοινωνίας. Ο καθείς ασχολείται όλο και πιο εκλεπτυσμένα με τον εαυτό του. Με την εμφάνιση του, την προσωπική του

εκπαίδευση, την επαγγελματική του σταδιοδρομία, τη ψυχαγωγία και τον ελεύθερο του χρόνο. Τώρα πια ο εαυτός μας μπορεί να κοιτάζεται

πιο συχνά στον καθρέφτη. Αυτή η εξέλιξη δημιούργησε στον καθένα μας μια ναρκισσιστική επίστρωση, που επηρεάζει τη σκέψη μας. Που

μας κάνει να πιστεύουμε ότι οι άλλοι οφείλουν να μας προσέξουν. Αυτή η νέα ανάγκη μάς συνδέει υπόγεια με μια γοητευτική και

ταυτόχρονα απωθητική ιδέα. Ότι υπάρχει ένας μεγάλος αδελφός που μας παρακολουθεί ακατάπαυστα. Καταργώντας την ελευθερία μας και

εισβάλλοντας στα προσωπικά μας δεδομένα. Όταν σχετικά πρόσφατα πληροφορηθήκαμε τις τεχνολογικές υπέρ-δυνατότητες της αόρατης

παρακολούθησης, το πήραμε απόφαση. Οι κάμερες, οι δορυφόροι, το διαδίκτυο και οι μυστικές υπηρεσίες παραφυλάνε και καταγράφουν τις

λεπτομέρειες της πολύτιμης και σημαίνουσας ζωής μας. Μια καινούρια δεισιδαιμονία που γεννήθηκε στη θαλπωρή του εκπολιτισμού και της

δημοκρατίας. Που τονώνει την ατομικότητα μας και τον ενδόμυχο αυτοθαυμασμό μας. Τελικά όμως κι ο ίδιος ο Όργουελ θα μπορούσε να

μας εξηγήσει ότι ο μεγάλος αδελφός είναι ασύμβατος με μια ανοιχτή κοινωνία. Και φυσικά κανείς δεν ενδιαφέρεται να παρακολουθεί την

ταπεινότητα μας.

Η λογική δεν είναι εμπόδιο. Το ενδιαφέρον με τις δεισιδαιμονίες της εποχής μας είναι ότι υποστηρίζονται με λογικά επιχειρήματα. Δεν

είναι όπως παλιά. Όπως στον μεσαίωνα, όταν η ίδια η έννοια της λογικής δεν είχε σχηματοποιηθεί ακόμα. Τότε τις δεισιδαιμονίες τις

γεννούσαν αφοριστικές και αυταπόδεικτες αλήθειες. Τώρα όμως πέρασαν οι αιώνες. Ο διαφωτισμός είναι ήδη πίσω μας και η επιστήμη έχει

κάνει το χρέος της. Οπότε και θεωρείται υποχρέωση ο κάθε φόβος για το άγνωστο και το ανερμήνευτο, να υποστηρίζεται από τη λογική.

Ίσως αυτή η διαπίστωση να φαίνεται παράλογη, αλλά έτσι συμβαίνει. Η λογική είναι πλέον το απόλυτο κεκτημένο και κανείς δεν κάνει βήμα

χωρίς να την επικαλεστεί. Μόνο που η λογική δεν είναι μια σταθερή αναλλοίωτη και αδιαπραγμάτευτη καταδήλωση της όποιας αλήθειας.

Απλά είναι μια συγκροτημένη μέθοδος έρευνας. Και φυσικά όποιος επικαλείται τη λογική δε συνεπάγεται και ότι την χρησιμοποιεί. Αρκεί να

παρακολουθήσουμε τους δημαγωγικούς καυγάδες, που αφθονούν γύρω μας, για να καταλάβουμε ότι η λογική είναι μόνο ένα άλλοθι

σοβαρότητας. Τελικά ο πολιτισμός μπορεί να έχει καθυποτάξει το αρχέγονο εγώ μας. Αλλά εκεί στα άδυτα του υποσυνείδητου, στο σκοτάδι

και στη σιωπή, ο πανάρχαιος εαυτός μας παραφυλάει. Κι όταν αναδύεται σαν φόβος δεν μπορεί να τα βάλει με τις κατακτήσεις του

πολιτισμού. Το μόνο που μπορεί να κάνει είναι να προσαρμοστεί. Εμβαπτίζοντας τις δεισιδαιμονίες του στη λογική.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

The article expresses the views of the author

iPorta.gr