Παναγιώτης Δελλής

“Δεν έχει υπάρξει ποτέ τεκμήριο πολιτισμού που να μην είναι
ταυτόχρονα τεκμήριο βαρβαρότητας”

Walter Benjamin

Η πιο σημαντική ελευθερία για τον Καντ δεν ήταν, όπως στον Σπινόζα, η libertas philosophandi αλλά η ελευθερία του ανθρώπου να μιλά και να δημοσιεύει. Η ελευθερία μετουσιώνεται ως πολιτική ισότητα στον δημόσιο χώρο, ή, αλλιώς, μέσα σε έναν πολιτικά οργανωμένο κόσμο. Όπως η λογική, για ν’ ακουστεί, εξαρτάται από την παρουσία του εαυτού, έτσι και η κρίση για να ισχύει, εξαρτάται από την παρουσία άλλων. Ένα σύνολο από πράξεις και λέξεις ανασηματοδοτούνται διαρκώς μέσα στην ρέουσα χρονικότητα και τροπικότητα του ιστορικού ορίζοντα.

Η κρατική γραφειοκρατία και ο κομφορμισμός προετοιμάζουν την γένεση της μαζικής κοινωνίας στην σύγχρονη εποχή. Η ελευθερία εκπίπτει στην Λοκιανή κατάσταση μίας προστατευόμενης ιδιωτικής σφαίρας απέναντι στην κρατική βία και εξουσία. Η βία γίνεται έτσι μονοπώλιο της κυβέρνησης (ο βεμπεριανός ορισμός της εξουσίας) και η πολιτική ελευθερία της πράξης απωθείται στην κοινωνική σφαίρα. Η ιδιότητα του πολίτη, η ιδιότητα του “να μην εξουσιάζεις ούτε να εξουσιάζεσαι”, ταυτίζεται με την ιδιότητα του υπήκοου σε μία τυραννική, έστω και νομότυπα, μορφή εξουσίας. Πολιτική και βία είναι εφεξής ένα και το αυτό. Ο συγκεντρωτισμός της εξουσίας, η υπεροχή του Κοινωνικού έναντι του Πολιτικού είχαν ως συνέπεια η πολιτική να γίνει γραφειοκρατική διοίκηση (βλ. Κράτος).

Η εγωϊστική, καταναλωτική, αστική ηθική, καλλιεργώντας την πολιτική απάθεια, οδήγησε την ιδιότητα του πολίτη σε παρακμή. Σκοπός της επανάστασης δεν είναι πλέον η ελευθερία αλλά η αφθονία. Στον νεωτερικό φιλελευθερισμό η ιδιωτική ευτυχία αντικαθιστά την δημόσια ευτυχία. Η ελευθερία είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τον φιλελευθερισμό. Δεν πρέπει να μπερδεύουμε την πολιτική ελευθερία (political freedom) με την αστική ελευθερία (civic liberty), δηλαδή με αυτό το νομικό πλέγμα του κράτους δικαίου, που εγγυάται τις θεμελιώδεις ελευθερίες του ατόμου. Η αστική ελευθερία αφορά κατά βάσιν στην ιδιωτική ζωή των ανθρώπων. Το φιλελεύθερο κράτος ενδιαφέρεται αποκλειστικά και μόνο για τα αρνητικά δικαιώματα (negative rights). Η πολιτική ελευθερία αντίθετα στην αυθεντική μορφή της είναι ένα δημόσιο γεγονός (res publica), που συνδέεται με την ενεργό συμμετοχή στα δημόσια πράγματα, βάση της και προορισμός της καθίσταται η επιλογή. Η επιλογή καθορίζει τα όρια της ανθρώπινης υπευθυνότητας. Η επιλογή, ως το αντίθετο της αναγκαιότητας, περιλαμβάνει το σκέπτεσθαι και το κρίνειν.

Στις μαζικές κοινωνίες δεσπόζει ο μοναχικός άνθρωπος, απομονωμένος, αλλοτριωμένος και ευάλωτος στις μαζικές ιδεολογίες, οι οποίες κατά κανόνα καλλιεργούν τον αποκλεισμό, τον ρατσισμό, τον Τρόμο. Η ιδεολογία της μαζικής κοινωνίας είναι ο κομφορμισμός κάτω από την νεοκαπιταλιστική βιτρίνα, μέσα στις ζοφερές μετα-Ολοκληρωτικές γραφειοκρατικές και αυταρχικές δομές της όψιμης νεωτερικότητας, μέσα στις εγκληματικές ιμπεριαλιστικές και ρατσιστικές αντινομίες του ευρωπαϊκού ρασιοναλισμού. Ο δημοκρατικός ατομικισμός είναι η φιλελεύθερη ψευδαίσθηση της ανεξαρτησίας του ανθρώπου από την πολιτική κοινότητα.

Εάν οι άνθρωποι επιθυμούν να είναι ελεύθεροι, τότε είναι σίγουρο ότι πρέπει να αποκηρύξουν την κυριαρχία. Η ελευθερία πραγματώνεται μόνον μεταξύ ίσων. Η ελευθερία μετουσιώνεται ως πολιτική ισότητα μέσα στον δημόσιο χώρο. Ο ελεύθερος ούτε άρχει ούτε άρχεται. Η ελευθερία προκύπτει ως μία επίγνωση, δηλ. γνώση του εαυτού, μορφή ύπαρξης, όχι απλά γνώσης (Jean-Paul Sartre).

Παναγιώτης Δελλής, Θεσσαλονίκη, 22.02.2016

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του.

iPorta.gr