Ο Μανώλης Δημελλάς είναι δημοσιογράφος 

Έζησαν στην Κάρπαθο προϊστορικά θηρία; μήπως έχετε ακούσει κάτι για…ρινόκερους ή ελέφαντες; υπάρχουν κάποιες επιστημονικές ενδείξεις για μια τέτοια υπόθεση ή πρόκειται για καλο(γ)ραμμένα σενάρια;

Όπως φαίνεται η Κάρπαθος μέχρι και σήμερα δεν έχει αποκαλύψει τα μυστικά της. Περιμένει υπομονετικά τον παθιασμένο ερευνητή ή τον επίμονο ερασιτέχνη, που θα σέβεται και να αγαπά τον τόπο, για να εμπιστευτεί την κρυφή ιστορία της!

Η υπόθεση των παράξενων πατημασιών που πέτρωσαν ξεκινά πριν από λίγα χρόνια, όταν ο Γιώργος Παπαβασιλείου παρατήρησε κάποιους περίεργους σχηματισμούς σε μια απόκρημνη και δύσβατη περιοχή του νησιού.

Ο Γιώργος ανεβοκατεβαίνει τα βουνά, λατρεύει και χαίρεται την καρπάθικη φύση, ο ίδιος νιώθει ένα κύτταρο της, έτσι αυτή η ανακάλυψη τον προβλημάτισε:

“Σαν να περπατούσε ένα μεγάλο ζώο και να άφησε τα χνάρια του πάνω στη πέτρα”! θα μας πει και θα μας αφήσει άναυδους.

Πράγματι αυτά τα απολιθωμένα αποτυπώματα παραμένουν τόσο φρέσκα που ξεχωρίζουν οι οπλές του ζώου, τόσο που νομίζεις ότι από στιγμή σε στιγμή, κάτι “μεγάλο” θα πεταχτεί από μια γωνία και θα σε αρπάξει! Πρέπει να τα αγγίξεις για να καταλάβεις ότι πρόκειται για σκληρό βράχο! Διαφορετικά και μόνο με τα μάτια αισθάνεσαι ότι θα τα πάρει ο πρώτος άνεμος.

Αφήσαμε στην άκρη τη φαντασία και επικοινωνήσαμε με τον γεωλόγο Δρ Χαράλαμπο Φασσουλά, υπεύθυνο του τμήματος Γεωποικιλότητας του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης (ΜΦΙΚ) ο οποίος απάντησε στις απορίες μας και άνοιξε περισσότερο την όρεξη μας για την άγνωστη προϊστορία της Καρπάθου:

-“Το ζώο αυτό, λόγο μεγέθους και σχήματος που έχει η πατούσα, θα μπορούσε να είναι ένας ρινόκερος, ίσως να είναι κάποιο είδος ελέφαντα, επίσης διακρίνονται και ίχνη από ελάφια”.

Πρόκειται για μεγάλο φυτοφάγο θηλαστικό, μέχρι σήμερα δεν καταγράφονται αναφορές για την ύπαρξη του στα υπόλοιπα Δωδεκάνησα στην ίδια χρονική περίοδο.

Σήμερα υπάρχουν 5 είδη ρινόκερου σε όλο τον πλανήτη, ωστόσο μονάχα ο λευκός δυτικός ρινόκερος έχει γλυτώσει από την ανθρώπινη μανία. Ο δυτικός μαύρος ρινόκερος της Αφρικής πέρασε και επίσημα στα εξαφανισμένα ζώα του Κόκκινου Βιβλίου, ενώ ένα δεύτερο υποείδος παραμένει άφαντο στην Αφρική και ένα τρίτο, ασιατικό υποείδος, πασχίζει να κρατηθεί στη ζωή . Όλα αυτή η καταστροφή δεν γίνεται γιατί αλλάζουν οι κλιματολογικές συνθήκες, κύρια ευθύνη αποδίδεται το ανελέητο κυνηγητό από τον άνθρωπο, που ψάχνει θεραπείες και κυρίως ερωτικά ελιξήρια μέσα στο κέρατο της μύτης του ζώου! Το κέρατο του ρινόκερου, σύμφωνα με την WWF είναι ένα από τα πιο ακριβά αγαθά του κόσμου, καθώς στοιχίζει 60.000 δολάρια το κιλό!

Ας επιστρέψουμε πίσω, ολοταχώς στο παρελθόν, αλήθεια πότε περπατούσαν τέτοια ζώα στην Κάρπαθο; μια πρώτη ματιά στις φωτογραφίες από τις παράξενες πατημασιές της Καρπάθου και ο καθηγητής γεωλογίας Δρ Φασσουλάς, φωτίζει και τις πρώτες χρονολογικές απορίες μας:

-“Μετά από μια σύντομη έρευνα που έκανα σε κάποια στοιχεία, αλλά όμως όχι επιστημονικά πλήρη ακόμη, τα πετρώματα αυτά θα μπορούσε να είναι ηλικίας από 300.000 έως και πριν από 11.000 χρόνια πριν από σήμερα”.

Στη νεώτερη περίοδο του Πλειστόκαινου φαίνεται λοιπόν πως έζησαν τα συγκεκριμένα θηλαστικά στην Κάρπαθο.

Πλειστόκαινο είναι η γεωλογική περίοδος που περιλαμβάνει τη χρονική περίοδο 2.588.000 με 11.700 χρόνια περίπου πριν. Ονομάζεται και Διλούβιο ή περίοδος των Παγετώνων. Μαζί με το Ολοκαίνο αποτελούν το τετρατογενές.

Το όνομα Πλειστόκαινο έχει ελληνική προέλευση, από τις λέξεις Πλείστος (= πιο) και καινός (=καινούργιος). Διαιρείται σε τρείς περιόδους, κατώτερη, μέση και ανώτερη.

Στην Κρήτη έχουν βρεθεί τέτοια θηλαστικά;

-“Εμείς στην Κρήτη ρινόκερους δεν είχαμε τη συγκεκριμένη περίοδο (είχαμε πολύ παλιότερα πριν απο 9-8 εκατ. χρόνια οι οποίοι όμως εξαφανίστηκαν απο το νησί λίγο μετά) παρά μόνο ελέφαντες (μικρούς και μεγάλους), μαμούθ, ιπποπόταμους, ελάφια, τρωκτικά και διάφορα πτηνά”.

Για τον Δρ Φασσουλά το εύρημα αξίζει την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας, αφού ίσως βοηθήσει τους επιστήμονες βιογεωγράφους και γεωλόγους να εξιχνιάσουν σημαντικά ερωτήματα που αφορούν την ανάπτυξη και την κατανομή διαφόρων οργανισμών, την μετανάστευση τους στην ευρύτερη περιοχή αλλά και την ξεχωριστή βιοποικιλία το κάθε τόπου.

-“Είναι αρκετά ενδιαφέρουσα η θέση (των αποτυπωμάτων) και αξίζει περαιτέρω μελέτης καθώς και μελέτη και χρονολόγηση εάν γίνεται των πετρωμάτων”.

Να σημειώσουμε ένα μοναδικό αποτύπωμα, μία απολιθωμένη πατημασιά σαρκοφάγου (ύαινα), ηλικίας 7 εκατομμυρίων ετών, βρέθηκε το 2009 στο χωριό Βούβες, του νομού Χανίων στην Κρήτη.

Επίσης στην Κώ, στην περιοχή της Αντιμάχειας και της Καρδάμενας, βρίσκουμε απολιθώματα από ελέφαντες, ελάφια, ύαινες και τελευταία απολιθώματα ιπποπόταμου.

Όλα αυτά τα ζώα έφτασαν στην περιοχή όταν η θάλασσα είχε κατέβει 120 μέτρα και η Κως δεν ήταν νησί αλλά αποτελούσε τμήμα μιας μεγάλης στεριάς.

Αλλά και στην Τήλο υπάρχουν χιλιάδες απολιθώματα, αφού εκεί ήταν το βασίλειο των νάνων ελεφάντων (1,20-1,50). Στο σπήλαιο Χαρκαδιό, στη Μεσαριά, σε ένα ευνοϊκό, προστατευμένο περιβάλλον οι νάνοι ελέφαντες της Τήλου έζησαν από 45.000 μέχρι και πριν από 3.500 με 4.000 χρόνια.

Τα δυο μοναδικά ελάφια της Καρπάθου

Ο Γερμανός καθηγητής παλαιοντολογίας Siegfried Ernst Kuss πραγματοποίησε έρευνες και ανασκαφές στην Κρήτη, την Κάσο, την Ρόδο, στα Κύθηρα αλλά και στην Κάρπαθο από τα τέλη της δεκαετίας 1960 μέχρι και τα μέσα της επόμενης, του 1970.

Η ανασκαφική του δραστηριότητα τοποθετείτε γύρω από την πρωτεύουσα του νησιού, τα Πηγάδια.

Ακούραστος ο καθηγητής Kuss έφερε στην επιφάνεια πολλά σκελετικά υπολείμματα πλειστοκαινικών ελαφιών της Καρπάθου και το 1967 θεώρησε ότι το μεγαλύτερο μέρος του κρανιακού και μετακρανιακού υλικού από την Κάρπαθο αντιστοιχούσε σε ένα μικρόσωμο είδος, το οποίο κατά τον ίδιο εμφάνιζε σημαντική ομοιότητα με τις νάνες κρητικές μορφές.

Αργότερα (1975) βασιζόμενος σε ένα θραύσμα κνήμης και την μορφολογία ορισμένων ευρημάτων κεράτων προσδιόρισε και ένα δεύτερο μεγαλύτερο είδος.

Έτσι, συνολικά στη νησί αναγνωρίστηκαν δύο διαφορετικά είδη, τα οποία ονομάστηκαν Candiacervus cerigensis (μικρό) και Candiacervus pigadiensis (μεγάλο). Οι εκπρόσωποι της οικογένειας Cervidae αποτελούν μία σημαντική ομάδα θηλαστικών που αριθμεί μεγάλο αριθμό ειδών.

Κατά τη διάρκεια του Πλειστόκαινου, αποτέλεσαν τους πιο κοινούς αποίκους διάφορων μεσογειακών νησιών, όπως η Κρήτη, η Σαρδηνία, η Κορσική, η Σικελία, η Μάλτα, το σύμπλεγμα των Δωδεκανήσων κ.α

Η συλλογή του Kuss χωρίστηκε στα δυο και ένα μέρος της έμεινε στο Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο και ένα τμήμα της εκτίθεται σήμερα στο Ρέθυμνο, ενώ ένα άλλο πήγε στην Γερμανία απ’ όπου και επιστράφηκε στην Κρήτη το 2008, δεκαπέντε χρόνια από τον θάνατο του σπουδαίου Γερμανού παλαιοντολόγου, και σήμερα βρίσκεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του πανεπιστημίου Κρήτης. Αποτελείται από 8.200 δείγματα, στη συντριπτική τους πλειοψηφία, απολιθωμένων οστών. Ένας μεγάλος αριθμός οστών ελαφιών της συλλογής αυτής προέρχεται απο δυο θέσεις της Καρπάθου.

Παραμένουμε σε αναμονή για την επιστημονική έρευνα του θέματος, όμως κρατάμε την τελευταία παραίνεση του Δρ Φασσουλά:

“Χρειάζεται μεγάλη προσοχή στα τυχόν ευρήματα που συναντάμε. Διάφοροι επιτήδειοι παραμονεύουν με στόχο το λαθρεμπόριο, έτσι καταστρέφουν τα πάντα”.

Μάτια ανοιχτά, η Κάρπαθος κρύβει πάρα πολλούς θησαυρούς, και ίσως είναι καλύτερα να παραμένουν θαμμένοι αν δεν υπάρχει πρόθεση ουσιαστική επιστημονικής έρευνας και αξιοποίησης.

verena.gr

 φωτογραφία Καλλιόπη Μαλλόφτη