Ο Νίκος Βασιλειάδης είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας

Ἔµεινα ἐκεῖ ἐκτελῶν τὸ πρὸς τὴν πατρίδα καθῆκον

Η BIOΓPAΦIA TOY ΠAYΛOY MEΛA

Η δεύτερη, αναθεωρημένη και συμπληρωμένη, βιογραφία του Παύλου Μελά, από τις «Εκδόσεις Πικραμένος»

Τηλ: 2610 432200, Fax: 2610 430884, [email protected], Ηρώων Πολυτεχνείου 40, 264 41, Πάτρα

Αποκλεισμένοι στο σπίτι που είχαν μετατρέψει σε ταμπούρι, ο Παύλος Μελάς και οι λιγοστοί άνδρες του βάλλονταν από παντού. Επιχείρησαν έξοδο.

Οι τουρκικές σφαίρες βρήκαν τον αρχηγό στο στήθος. Έπεσε νεκρός.

Η ένοπλη δράση του Παύλου Μελά, του «Μίκη Ζέζα», κράτησε μόλις 56 ημέρες: Από τις 18 Αυγούστου ως τις 13 Οκτωβρίου 1904.

Συνέβη πριν από 111 χρόνια. Ο θάνατός του ξεσήκωσε τους Έλληνες κι έγινε αιτία να ξεκινήσει σφοδρός ο Μακεδονικός Αγώνας.

Ο Παύλος, ο αριστοκράτης που δεν είχε κανένα πιεστικό λόγο να πάρει μέρος στον Μακεδονικό Αγώνα και να θυσιάσει τη ζωή του.

Το πλουσιόπαιδο που έζησε ανέμελα τα παιδικά και νεανικά του χρόνια, τη στιγμή που οι περισσότεροι Έλληνες πάλευαν για την επιβίωση τους.

Που απολάμβανε τις βόλτες με την άμαξά του στο εξοχικό σπίτι στην Κηφισιά.

Που πέρναγε τα απογεύματά του στην Αθηναϊκή Λέσχη, που είχε ιδρύσει ο μπαμπάς, βουλευτής και δήμαρχος Αθηναίων.

Που στα 22 του χρόνια γίνεται μέλος μιας άλλης αριστοκρατικής οικογένειας. Της οικογένειας Δραγούμη. Με πεθερό πρωθυπουργό, με κουνιάδο τον Ίωνα Δραγούμη.

Με την Ναταλία πλάι του σε όλες τις κοσμικές εκδηλώσεις της Αθήνας.

Οι περισσότεροι από εμάς σήμερα, αλλά και τότε θα σταματούσαμε εκεί.

Όχι όμως ο Παύλος.

O Παύλος ζει σε μια εποχή που η πολιτική δεν μπορούσε και δεν έπρεπε πλέον να προτείνει μεγάλες ιδέες ή και φιλόδοξα σχέδια, ούτε να ασχολείται με τη θεμελίωση ισχυρών συλλογικών ταυτοτήτων.

Η καταστροφή του 1897 την εγκλώβισε στο να περιορίζεται σε τεχνικές μονάχα λειτουργίες και στην επίπονη αναζήτηση μιας έστω και λίγο αποτελεσματικής διαχείρισης της φτώχειας.

Η οικονομία, και τότε όπως και τώρα δεν ήταν παρά ένας απρόσωπος μηχανισμός με δικούς του κανόνες που λειτουργούν ανεξάρτητα από την ανθρώπινη βούληση. Όμως ο Παύλος αρνήθηκε να συμφιλιωθεί, με αυτό το παράλογο διαζύγιο πολιτικής και ιδεών, το οποίο καταλήγει να μας αφοπλίζει μπροστά στις δοκιμασίες που μας περιμένουν.

Είναι για πάντα στρατευμένος σε όλες αυτές τις διανοητικές και ηθικο – πολιτικές μάχες του καιρού του, αντιπροσωπεύει ένα είδος «κριτικής συνείδησης» της ηρωικής πλουτοκρατικής élite, η μόνη εξάλλου που μπορούσε να ασχοληθεί με κάτι υψηλότερο από το καθημερινό τσουκάλι που θα καταλαγιάσει την πείνα και ένα κεραμίδι για να μην πεθάνεις από το κρύο.

Υπάρχει μια φωνή μέσα του, τόσο ριζοσπαστική ώστε καταλήγει στην πεσιμιστική διάγνωση της αδυναμίας των υποκειμένων απέναντι στο σύστημα και τον οδηγεί στους δρόμους για την μετάβαση από την ολική αμφισβήτηση στη δράση. Ίσως μέσα του διαβλέψουμε τον άνθρωπο εκείνο που δείχνει μεγαλύτερη εμπιστοσύνη στην κληρονομιά του Διαφωτισμού και στις δυνατότητες του ανθρώπινου λόγου και έτσι σταδιακά μεταβάλλεται σε έναν πιστό της επαγγελίας της δημοκρατικής αυτοοργάνωσης της κοινωνίας.

Μέσα του διεξάγεται ένας φιλοσοφικός αυτός πόλεμος, μια συνεχής διαπραγμάτευση με το ίδιο του τον εαυτό, γιατί οι εξουσίες δεν είναι μόνον εξωτερικές αλλά περνούν και μέσα από τον καθένα μας. Ο Παύλος αναζητάει εκείνες τις σπάνιες φιλοσοφίες της ελευθερίας που δεν αναγνωρίζουν καμιά υπέρτατη αρχή και ανεβαίνει στο βάθρο εκείνων που δεν υποτάσσονται στην ορθοφροσύνη της πλειονότητας ή του κοινού.

Η επιθυμία για τον Παύλο δεν είναι στέρηση, αγωνία ή οδύνη, όπως την παρουσιάζει η πλατωνική και μετέπειτα χριστιανική ερμηνεία αλλά μια σφοδρή επαναστατική δύναμη που πηγάζει από το άνοιγμά της στα πολιτικά γεγονότα και στα κοινωνικά κινήματα. Η κεντρική του σύλληψη είναι ότι η ηθική και πολιτική ζωή είναι ένας στίβος σύγκρουσης ανάμεσα σε πολλές θεμελιώδεις αξίες. Και από την σύγκρουση αυτή οδηγείται στην πεποίθηση όχι ότι όλα είναι δυνατά αλλά ότι δεν μπορούμε να γνωρίζουμε αν κάτι είναι αδύνατο, παρά μόνον αφού έχουμε δοκιμάσει και αποτύχει.

Οι σκοποί των ανθρώπων είναι πολλοί και διαφορετικοί. Οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι δεν υπάρχει μια και μοναδική λύση στην σύγκρουση των αξιών.

Ίσως η ιδέα ότι μπορεί να υπάρξει μια τελική και αρμονική λύση να είναι και μια επικίνδυνη αυταπάτη. Είμαστε υποχρεωμένοι να επιλέγουμε και κάθε επιλογή μπορεί να συνεπάγεται μια ανεπανόρθωτη απώλεια. Η θυσία του Παύλου, η ιδέα ότι μόνοι εμείς μπορούμε να αλλάξουμε ριζικά την ιστορία προϋποθέτει μια αισιόδοξη και μαχητική θεώρηση του κόσμου που δύσκολα μπορεί να αναδυθεί σε περιόδους γενικής κρίσης. Ο Παύλος μας έδειξε, ίσως ακόμη μια φορά, ότι μια ανατρεπτική έκρηξη μπορεί να γεννηθεί όχι μόνον από την αθλιότητα αλλά και από την αφθονία κι ότι το αίτημα «ν’ αλλάξουμε ζωή» μπορεί να γίνει πιο ισχυρό από το εύκολο «να απολαύσουμε την εξουσία».