Ακολουθώντας τον Ουίλλιαμ Λήκ στις περιηγήσεις του, σήμερα θα δούμε με τα δικά του μάτια τη Χειμάρα της Βόρειας Ηπείρου (σημερινή Αλβανία).
Στη μικρή πόλη, «πολιτεία» στη γλώσσα και το μυαλό των τότε κατοίκων της, τον φιλοξενεί στο σπίτι του ο καπετάν-Ζαχαρίας ή Ζαχογιώργης, ο οποίος ζούσε με τον γιό του, τη χήρα νύφη του (από άλλο γιό σκοτωμένο σε πόλεμο στην Ιταλία) και τα τρία παιδιά της. Μετά το φαγητό, μπήκαν στο σπίτι ένα σωρό φίλοι του οικοδεσπότη και διηγήθηκαν στον Λήκ τις περιπέτειές τους στο στρατό της Νεάπολης της Ιταλίας, επειδή οι περισσότεροι κάτοικοι της Χειμάρας ζούσαν πολεμώντας σαν μισθοφόροι μακριά από τον φτωχό και κατάξερο τόπο τους.

Όλοι τους μιλούσαν με υπερηφάνεια για την ελευθερία τους, εννοώντας ότι δεν ήταν κάτω από τους Τούρκους. Ωστόσο, δεν μπορούσαν να κρύψουν την πίκρα τους για τις αναμεταξύ τους διχόνιες και την αναρχία που μάστιζε την πόλη τους. Σους Τούρκους δεν πλήρωναν ούτε χαράτσι, ούτε άλλους φόρους. Μόνο στον Ιμπραήμ, Πασά του Βερατιού, πλήρωναν τριάντα παράδες ο καθένας για να μπαινοβγαίνουν και να εμπορεύονται ελεύθερα στα λιμάνια του.

Η Χειμάρα είχε τριακόσιες οικογένειες κι αυτές χωρίζονταν σε πέντε φάρες που διαφένετευαν τον τόπο: τους Λυγανάτες, με αρχηγό τον Αλεξόδημο Αλεξίου, τους Τζακανάτες με τον Ζαχογιώργη, τους Κωκυγάδες, με τον Ζαχαρία Ανδρούτσο, τους Μαζάτες με τον Γιάννη Τραγιάνο και τους Κουρκουτάδες με τον Αντρέα Πόλο.

Τον Αύγουστο του 1804 είχαν μονομαχήσει ο αδελφός του Ανδρούτσου, ο Κωσταντής, με τον Αλεξίου και τραυματίστηκαν άσχημα και οι δύο. Ο Κωσταντής, λοιπόν, είπε στον Λήκ ότι υπηρέτησε 28 ολόκληρα χρόνια στο ναπολιτάνικο στρατό (στρατό των Δύο Σικελιών), αλλά αυτομόλλησε μόλις μπήκαν οι Γάλλοι στη Νεάπολη. Ο βασιλιάς Φερδινάνδος κατάφερε γρήγορα να τους διώξει και να γυρίσει στην πρωτεύουσά του. Τότε, όμως, κανείς δεν έδωσε σημασία στον Κωσταντή, που για να σώσει τη ζωή του, μεταμφιέστηκε και γύρισε στη Χιμάρα.

Όταν αργότερα ο Γάλλος στρατηγός Βιλέτ οργάνωσε ένα αρβανίτικο σώμα για τον αγγλικό στρατό, ο Κωσταντής πήγε στην Κέρκυρα για να παζαρέψει τους όρους συμμετοχής των Χιμαριωτών. Αλλά από τότε έγινε στόχος της οργής του Αλή πασά.

Ο Κωσταντής μιλούσε κι έγραφε γαλλικά και ιταλικά και ο Λήκ κατάλαβε ότι γνώριζε αρκετά για τις αρχαιότητες και την ιστορία του τόπου. Ήθελε να καταταγεί στον αγγλικό στρατό και βεβαίωνε τον Λήκ πως ήταν δυνατή η στρατολόγηση σώματος οκτακοσίων οπλοφόρων από τα γύρω χωριά, αν το επέτρεπαν οι Τούρκοι.

Στη Χειμάρα ζούσαν,επίσης, εκατό συνταξιούχοι του βασιλιά των δύο Σικελιών, στρατιώτες και αξιωματικοί. Αυτοί πληρώνονταν από τον καπετάν Ζαχαρία που πήγαινε μια φορά το χρόνο στην Κέρκυρα και έπαιρνε τα χρήματα από το ναπολιτάνικο προξενείο. Ο ίδιος ο καπετάν Ζάχος έπαιρνε δώδεκα δουκάτα το μήνα για την στρατιωτική του υπηρεσία, τέσσερα σαν αντιπρόσωπος του κονσολάτου στη Χειμάρα κι άλλα οκτώ για τη χήρα νύφη του.

Αρχηγοί στην κάθε φάρα γίνονταν οι μεγαλονοικοοκυραίοι- όσοι είχαν τα περισσότερα αμπέλια, σταροχώραφα και κοπάδια. Αυτοί όριζαν το συμβούλιο της οικογενειακής συμμαχίας. Οι διαφορές ανάμεσα στις φιλικές φάρες δεν κανονίζονταν εύκολα, παρόλο που και σ’ αυτές η βάση και η τελευταία λέξη του νόμου ήταν η εκδίκηση. Ένας φόνος μπορούσε να ξεπληρωθεί με χρήματα. Η τιμή της ζωής στη Χειμάρα αποτιμούνταν σε δύο χιλιάδες τούρκικα πιάστρα. Βέβαια, μέχρι να δοθούν τα χρήματα, το πιστολίδι και τα μαχαιρώματα συνεχίζονταν κανονικά.

Εδώ να πούμε ότι αυτός ο «φόρος αίματος» ή «ντιζέτι» ήταν συνηθισμένος στην τουρκική επικράτεια από αιώνες. Όταν σκοτωνόταν κάποιος σε έναν τόπο και ο φονιάς δεν βρισκόταν, ο τόπος ήταν υποχρεωμένος να καταβάλλει χρήματα. Μ’ αυτόν τον τρόπο, οι ίδιοι οι κάτοικοι φρόντιζαν να βρεθεί ο ένοχος.

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου