Νίκος Σταθόπουλος

Δείπνο στο Κάπρι, με αστακό και ελάφι

Όλα μπερδεύονται γλυκά…

Στον κόλπο της Νάπολης, οι ναυτικοί από τα αρχαία χρόνια εύρισκαν καταφύγιο σ’ ένα νησάκι σκέτο βράχο, απότομο, που έμοιαζε από μακρυά με σκυλόδοντο. Σ’ ένα άλλο νησί, τη Σίφνο, δυο θάλασσες μακρυά, υπήρχε μια ιδιαίτερη ντοπιολαλιά, που μέχρι δυο γενιές πριν, τη χρησιμοποιούσαν όλοι ο Σιφνιοί. Τώρα πια έχει σχεδόν εξαφανιστεί, όπως τόσα και τόσα ιδιαίτερα στοιχεία του παρελθόντος μας. Στα σιφνέικα, τον κυνόδοντα τον έλεγαν καπρί, από τον αρχαίο κάπρο, το αγριογούρουνο με τα απειλητικά κυνόδοντα που εξέχουν από το στόμα του σαν χαυλιόδοντες. Οι Έλληνες ναυτικοί, έμποροι και πειρατές, αλώνιζαν για αιώνες τη Μεσόγειο και εκείνο το νησάκι απέναντι από το γραφικό Σορρέντο, το είχαν πει από παλιά Κάπρι. Στο Σορρέντο και τα άλλα παραθαλάσσια εκεί απέναντι, κοντά στην Πομπηία, ακόμα βρίσκεις κομπανίες να τραγουδάνε τα παραπονεμένα Γραικάνικα τραγούδια στις πλατειούλες το καλοκαίρι.

Από τους επώνυμους, πρωτοέδωσε σημασία στο Κάπρι ο Τιβέριος, που διάλεξε να πάει εκεί να απομονωθεί, χρόνια μετά την εποχή που είχε αποσυρθεί στη Ρόδο για να αποφύγει, εις μάτην, να ανεβεί στον ματωμένο θρόνο της Ρώμης. Εγκατέλειψε την πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας, ώστε να μην κινδυνεύει από τους διεκδικητές του αυτοκρατορικού στέμματος, λίγο αφότου αυτοί είχαν δολοφονήσει τον γιό του. Για αιώνες το Κάπρι έμεινε ξεχασμένο, ώσπου, λίγο πριν μπει ο εικοστός αιώνας, μάγεψε τον Σουηδό γιατρό Άξελ Μούντε, μαθητή του Σαρκώ, έναν από τους πρώτους επιστήμονες που εντρύφησαν στον ψυχικό πόνο του ανθρώπου και μίλησαν για τα δικαιώματα των ζώων. Ο Μούντε βρήκε στο Κάπρι και τους τραχείς, καλόκαρδους ψαράδες του τον παράδεισο που αναζητούσε για τη γαλήνη της ψυχής του. Έχτισε το κονάκι του ψηλά, στο Ανακάπρι, να απολαμβάνει απρόσιτος και ατάραχος το ονειρεμένο ηλιοβασίλεμα και, εκεί, απαθανάτισε την προσωπική του οδύσσεια σαν μυθιστόρημα, το Χρονικό του Σαν Μικέλε.

Ο Λάνθιμος λοιπόν, έναν αιώνα μετά, ξαναθυμήθηκε το καπρί, τον κυνόδοντα, και τον έκανε κινηματογράφο. Μέρος του συστήματος και ο ίδιος, έκανε μια ταινία μοναχική, δυσάρεστη και απειλητική για τους περισσότερους, όπως ήταν οι φιγούρες του Τιβέριου και του Μούντε στην εποχή τους. Μια ταινία γκροτέσκα, που ξεχώρισε σαν τη μύγα μες στο γάλα στα φεστιβάλ με τους σελέμπριτις, που συχνάζουν στο κοσμικό, πλέον, Κάπρι, τα καλοκαίρια. Πιστός στον μπρεχτικό αφορισμό, ότι η τέχνη πρέπει σα φακός να μεγεθύνει, ο καλλιτέχνης καυτηρίασε αλύπητα την αυθεντία της εξουσίας και τα χοντρά ψέματα που χρησιμοποιεί για να τρομοκρατεί και να μην αμφισβητείται.

Όπως η Έλσα Σιαπαρέλλι σοκάρισε τις κυρίες του καλού κόσμου με τον κατακόκκινο αστακό του Νταλί να απλώνεται μεγαλοπρεπώς στο ιστορικό φόρεμα που σχεδίασε για την καλοκαιρινή συλλογή της το 1937, ο ανατρεπτικός σκηνοθέτης πήγε ακόμα πιο πέρα με τον αστακό του: αμφισβήτησε ένα από τα θεμέλια της οργάνωσης της ζωής των πολλών, το κυρίαρχο μοντέλο του διπολικού συστήματος του γάμου. Τον γάμο, που κατά την Ελληνική γραμματεία, εφηύρε ο ίδιος ο γιος του Ουρανού και της Γης, ο Κέκροπας. Είναι εκείνος, στον οποίο αποδίδεται και η κατάργηση των ανθρωποθυσιών, η εφεύρεση της γραφής, η απογραφή του πληθυσμού, η ταφή των νεκρών και μια σειρά άλλων επινοήσεων, που θεωρούμε αυτονόητες και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να διέπουν την οργάνωση της ζωής μας (ουρανόπεμπτος ήταν ο βασιλιάς της Αθήνας, άρα ουρανόπεμπτες ήταν και οι επινοήσεις του – εξωγήινοι θα μας τον επέβαλαν, βγάζουν το συμπέρασμα κάποιοι με τολμηρή φαντασία).

Η έμπρακτη αμφισβήτηση του συστηματικού διπολισμού που εξύμνησε με τον αστακό του ο Λάνθιμος είναι αναμενόμενη σαν φθινοπωρινή βροχή, αν κάποιος δεν περιφρονεί τα ευρήματα που παραθέτει ο διακεκριμένος Ε. Ο. Ουίλσον, πατέρας της κοινωνιοβιολογίας, στη διάσημη πραγματεία του για την ανθρώπινη φύση. Ως γνωστόν, οι άρχοντες, σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης και σε όλη τη διαδρομή της ιστορίας, τόσο αυτοί που κυριάρχησαν με την βία, όσο και οι αιρετοί, πολύ σπάνια πειθάρχησαν σε αυτόν τον κανόνα, αφού δεν ήταν κανένας ισχυρότερος για να τους τον επιβάλλει. Απείθαρχοι υπήρχαν πάντα και πληβείοι, όσοι τόλμησαν να διακινδυνέψουν τον εξοβελισμό τους από τις καθεστηκυίες κοινωνικές δομές, ή ακόμα και να θυσιάσουν τη ζωή τους στο όνομα της προσωπικής ελευθερίας. Μεγαλύτερος σεβασμός οφείλεται στις γυναίκες, που ακόμα και σήμερα σε ένα μεγάλο μέρος της γης, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας, υφίστανται υποτιμητικές διακρίσεις από πανταχού παρόντες ισχυρότατους οργανισμούς, εθισμένους να αυτοπεριβάλλονται με το αλάθητο και να επιβάλλονται καλλιεργώντας ενοχές.

Τώρα, με τη θυσία του ιερού ελαφιού, ο Λάνθιμος θέλησε να αναδείξει και να θυμίσει το αναπόδραστο της κάθαρσης. Παρουσιάζοντας με ψυχαναγκαστική επιμέλεια ένα φάσμα από βαθειά ανθρώπινα συναισθήματα, αποδραματοποιώντας την αυτοσυντήρηση και την αυτοθυσία, αιώνες μετά τους μεγάλους τραγωδούς, σε μια αλαζονική και ματεριαλιστική εποχή, ο σκηνοθέτης φωτίζει την τεράστια, ακαταμάχητη σημασία που έχει η ύπαρξη, όπως συμφύεται με τον αναπόδραστο ρεαλισμό της κάθαρσης. Χωρίς να ενδιαφέρεται να δώσει οποιαδήποτε λογική ή ηθική εξήγηση για τον πανίσχυρο αυτόν μηχανισμό που εξισορροπεί, αυτόν τον μηχανισμό της ανταπόδοσης, του κάρμα, της θείας δίκης, ή όπως αλλιώς θέλει κάποιος να την ονομάσει, ο Λάνθιμος μας ξαναθυμίζει ότι είναι αδύνατον να υπάρξει δράση χωρίς αντίδραση. Η συστημική προσέγγιση που επιλέγει, αντιπαραθέτοντας συμβολικά μια μη προνομιούχα και ακρωτηριασμένη οικογένεια με μια αρτιμελή και απαστράπτουσα, υποβάλλει στο θεατή την αναγνώριση του φυσικού νόμου της ευρύτερης πραγματικότητας: αναδεικνύει την αδιόρατη αλλά αδιάσπαστη συνέχεια που μας συνδέει όλους με όλα, διαρκώς.

Entanglement είναι ένας όρος που περιγράφει αυτή την αρραγή συνάφεια στην μοντέρνα Φυσική και το Γκούγκλ τον μεταφράζει μπέρδεμα, μπλέξιμο.

Ώρα να αποδεχτούμε ότι είμαστε όλοι μπλεγμένοι. Ή, όπως έλεγε ο Καζαντζάκης, όλοι μας είμαστε υπεύθυνοι για όλα.

* Το άρθρο απηχεί τις απόψεις του συντάκτη του. 

The article EXPRESSES  the views of the author

iPorta.gr