Ο Πάνος Καπώνης* είναι Δικηγόρος παρ’ Αρείω Πάγω, τ. Επ. Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πατρών (Φαρμακευτική), ποιητής, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας ,από τους πρώτους ποιητές της λεγόμενης Γενιάς του ’70, γεννήθηκε στις 25 Μαρτίου 1947 στο Αγρίνιο. Σπούδασε οικονομικά, νομικά και σκηνοθεσία και σταδιοδρόμησε ως Δικηγόρος στην Αθήνα. Ποιητής, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, έχει εκδώσει εννέα ποιητικά βιβλία, δύο βιβλία λογοτεχνικών δοκιμίων, ένα με διηγήματα και ένα μυθιστόρημα. Δημοσιεύει επί 50 χρόνια άρθρα και λογοτεχνία σε διάφορες εφημερίδες, περιοδικά, έντυπα και ηλεκτρονικά.  Παράλληλα έχει συγγράψει οκτώ πανεπιστημιακά συγγράμματα φαρμακευτικού δικαίου για τα Πανεπιστήμια ΕΚΠ Αθηνών, Θεσσαλονίκης και Πατρών, όπου στο τελευταίο διατέλεσε και επισκέπτης καθηγητής φαρμακευτικού δικαίου για δύο χρόνια. Λογοτεχνική ιστoσελίδα : http://logos.caponis.gr.

ΕΞ ΕΠΑΦΗΣ (Π63)

«Ο χρόνος είναι μία διαφορά…ονείρων»

[αἰώνιον εἰκόνα, […] ὅν χρόνον ὠνομάκαμεν].

 (Πλάτων, Τίμαιος 37d6-7).

       Ὅλα κινούνται κυκλικά καί ὅλα επανέρχονται στό ίδιο σημείον μέ μιά καθορισμένη τροχιά. Γενικά ὁ χρόνος στην φιλοσοφία, πρίν από τον Πλάτωνα, συλλαμβάνεται ως κυκλική κίνηση.

       Στον Πλάτωνα  δηλώνεται ότι υπάρχει η διάκριση παρόντος – παρελθόντος – μέλλοντος, τό τ’ ἦν τό τ’ ἔσται χρόνου γεγονότα εἴδη στόν χρόνο πού έπεται της δημιουργίας του ουρανού. Τονίζεται όμως ότι το «παρελθόν» καί το «μέλλον» είναι καταστάσεις, είδη, πού δέν μπορούν νά αποδοθούν στήν αιωνιότητα, τό «ἀΐδιον», την οποία μόνον το «εἶναι» δύναται νά αποδώσει, διότι τό παρελθόν καί το μέλλον είναι εἴδη του χρόνου πού αφορούν μόνον την «εἰκόνα», τον ουρανό, αφού περιγράφουν την κίνησή του, δηλώνοντας το «νεώτερον» ἤ το «πρεσβύτερον».

       Αυτά μεν για την ονομασία του χρόνου, αλλά ο χρόνος υπάρχει μόνον στο όνομα, καθόσον η έννοια του χρόνου είναι απλώς μια ψευδαίσθηση που αποτελείται από ανθρώπινες αναμνήσεις, ό, τι έχει συμβεί και ό,τι πρόκειται να συμβεί ή συμβαίνει αυτή την στιγμή! Επιστήμονες ισχυρίζονται ότι ο χρόνος είναι ένα ανθρώπινο πρακτικό εφεύρημα, δηλαδή στην πραγματικότητα δεν υπάρχει. Επίσης ισχυρίζονται  ότι υπάρχει ένα σημείο στο σύμπαν όπου ο χώρος και ο χρόνος συνδέονται. Είναι ο γνωστός χωροχρόνος.  

       Στην θεωρία της σχετικότητος του Αϊνστάιν, αναφέρεται ότι ο χώρος και ο χρόνος είναι μέρος μιας τετραδιάστατης δομής όπου ό,τι έχει συμβεί, έχει την δική του θέση στις συντεταγμένες στον χωροχρόνο. Αυτό θα επιτρέψει τα πάντα να είναι «πραγματικά», με την έννοια ότι το παρελθόν, και ακόμη και το μέλλον, είναι ακόμα εκεί στο χωροχρόνο – κάνοντας τα πάντα εξίσου σημαντικά με το παρόν.

       Ο φυσικός καθηγητής Max Erik Tegmark, του Massachusetts Institute of Technology (ΜΙΤ) γεννημένος το 1967, υποστηρίζει ότι :  «Έχουμε την ψευδαίσθηση, σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή, ότι το παρελθόν ήδη έχει συμβεί και το μέλλον δεν υπάρχει ακόμη, και ότι τα πράγματα αλλάζουν. Αλλά ό,τι υπάρχει στον εγκέφαλο συμβαίνει τώρα. Ο μόνος λόγος που αισθανόμαστε ότι έχουμε ζήσει κάτι στο παρελθόν είναι επειδή ο εγκέφαλός μας εμπεριέχει τις αναμνήσεις». Εδώ λοιπόν, ποιητική αδεία, μπορεί κάποιος να πει ότι,  «Ο χρόνος είναι μία διαφορά…ονείρων». Έτσι λοιπόν και οι θεωρίες περί χρόνου του φιλοσόφου Bergson (Ο Henry Bergson (1859-1941) ήταν ένας διάσημος Γάλλος και βραβευμένος με Νόμπελ φιλόσοφος), επηρέασε τους μυθιστοριογράφους, όπως τον James Joyce, την Virginia Woolf και τον Marcel Proust.

       Ο Bergson λοιπόν συμφώνησε με την θέση του Αριστοτέλη, ότι ο χρόνος δεν έχει αρχή ούτε τέλος και, επομένως, θα μπορούσε να είναι άμορφος (Bergson, 2014, σελ. 374). Ο ίδιος υποστήριξε ότι το παρόν βρίσκεται τόσο στο παρελθόν όσο στο μέλλον (Bergson, 2010, σελ. 177). Ο Αριστοτέλης, δηλαδή, είχε υποστηρίξει ότι ο χρόνος δεν μπορεί να έχει μία αρχή, με το σκεπτικό ότι για να έχει αρχή, προϋποθέτει να υπάρχει μία πρώτη στιγμή του χρόνου. Ωστόσο, για να θεωρηθεί αυτή η πρώτη χρονική στιγμή ως μία στιγμή, αυτή η φερόμενη πρώτη στιγμή θα έπρεπε να έρθει μεταξύ μιας παλαιότερης χρονικής περιόδου και μιας μεταγενέστερης χρονικής περιόδου, η οποία είναι ασυμβίβαστη με την πρώτη της στιγμή. Υπό την ίδια σκέψη, μάλιστα, ο Αριστοτέλης υποστήριξε ότι ο χρόνος δεν μπορεί να έχει τέλος.

       Έτσι λοιπόν και ο άνθρωπος, είναι ένα σύστημα που είναι προγραμματισμένο να γεράσει και ότι τα γηρατειά δεν έρχονται επειδή περνάνε τα χρόνια, αλλά επειδή τα σώματα αποτελούν συστήματα που μεταβάλλονται. Το ίδιο ισχύει και για όλες τις ενεργειακές μορφές. Όλα έχουν ημερομηνία λήξεως, ακόμη και ο ήλιος, ο οποίος υπολογίζεται ότι έχει φτάσει το μέσον του προσδόκιμου ορίου ζωής και του απομένουν άλλα 4-4,5 δισεκατομμύρια χρόνια. Δηλαδή αυτό σημαίνει ότι κάποια ημέρα θα σβήσει, όχι επειδή θα έχουν περάσει τα χρόνια, αλλά επειδή θα έχει τελειώσει όλο του το υδρογόνο. 

       Τώρα, στον τομέα της ψυχικής και πνευματικής μας ισορροπίας, το «Εγώ» δραπετεύει συνεχώς από το «παρόν» και ανατρέχει στις αναμνήσεις, στα … όνειρα, γι’ αυτό και ο χρόνος, όπως είπαμε είναι  «είναι μία διαφορά…ονείρων».

       Εξάλλου και στην χριστιανική θεολογία, διατρανώνεται τό «ἀΐδιον», τό «ἄχρονον» καί ὑπερκόσμιον τοῦ Θεοῦ. Μία από τις πιο ενδιαφέρουσες θεολογικές αλλά και φιλοσοφικές απόψεις, είναι του Αγίου Αυγουστίνου (345-430), που παρουσιάζεται στο 11ο βιβλίο των “Εξομολογήσεων”. Οι ιδέες του, έχοντας ως αφετηρία τις απόψεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, στέκονται αναλυτικότερα στο θέμα της «βίωσης της χρονικότητας». 

       Σύμφωνα με τον Άγιο Αυγουστίνο έχουμε τη δυνατότητα να μετράμε μόνο τα διαστήματα χρόνου τα οποία παρέρχονται, γιατί, εφόσον ο χρόνος παρέλθει, δεν είναι δυνατόν πια να μετρηθεί. Σύμφωνα με τη θεωρία του υπάρχει μόνον το παρόν (κοινό σημείο με τη φιλοσοφική θεώρηση του Παροντισμού (Presentism=Αίσθηση του παρόντος) αλλά με μία τεράστια διαφορά ; «Ο χρόνος έρχεται από το μέλλον, χαράζει το παρόν και εξαφανίζεται στο παρελθόν» (μία τελείως διαφορετική θεώρηση από τις συνηθισμένες)!!! Δίνεται απάντηση με αυτόν τον τρόπο σε αυτούς που είδαν το μέλλον, όπως είναι οι προφήτες! Είναι ορθότερο να μιλάμε για το παρόν των παρελθόντων, το παρόν των παρόντων και το παρόν των μελλόντων. Αυτοί οι τρεις χρόνοι βρίσκονται στο πνεύμα. Το παρόν των παρελθόντων είναι η μνήμη, το παρόν των παρόντων η ενόραση και το παρόν των μελλόντων η πρόβλεψη [2,3,20]! Επηρεασμένος δε ο Άγιος Αυγουστίνος από την πλατωνική φιλοσοφία, διακρίνει την άχρονη θεία αιωνιότητα από την φθαρτή ουτοπία και πλάνη της παρερχόμενης χρονικότητας! Κυρίως, όμως, για αυτόν «χρόνος είναι διάταση της ψυχής» [3].