Αν μια Ελληνίδα παντρευτεί Τούρκο, αποκλείεται ισόβια από τα μυστήρια της Εκκλησίας. Μπορεί, όμως, να παρακολουθεί τη λειτουργία στους ναούς».

Ως την κατάληψη της Κρήτης από τους Τούρκους κάθε εκκλησία είχε δικαίωμα να χρησιμοποιεί δύο καμπάνες. Ο κατακτητής πρόσταξε να μεταφερθούν όλες οι καμπάνες των χωριών στις πόλεις. Πολλοί, όμως, έκρυβαν τις καμπάνες και τις παρέδιδε ο πατέρας στο γιό. Ο Ποκόκ το έμαθε αυτό και σημείωσε:

«Τώρα ο πασάς, όταν θέλει να εκβιάσει μια πλούσια οικογένεια για να αποσπάσει χρήματα, την κατηγορεί πως τάχα έχει κάπου θαμμένη μια καμπάνα. Ύστερα, φυλακίζει τα θύματά του και δεν εννοεί να τα ελευθερώσει πριν του καταβάλουν τα λύτρα. Σε μερικά χωριά όλοι σχεδόν οι κάτοικοι έχουν τουρκέψει. Άλλοι για να σωθούν από την τυραννία, άλλοι για να εκδικηθούν έναν Τούρκο εχθρό, άλλοι για τα προνόμια των εξωμοτών. Έτσι, οι Έλληνες γίνονται φτωχότεροι, οι Τούρκοι πλουσιώτεροι και η χριστιανική θρησκεία χάνει συνεχώς έδαφος».

Γίνεται αμέσως αντιληπτό ότι ο Ποκόκ δεν κατάλαβε οτι οι εξισλαμισμοί ήταν σπάνιοι. Το γεγονός ότι οι Τούρκοι έδιναν πανηγυρικό χαρακτήρα όποτε γινόταν κάτι τέτοιο, το αποδεικνύει.

Όταν πήγε στην Πάτμο, επισκέφθηκε την περίφημη σχολή που λειτουργούσε από το 1669. Ο σχολάρχης, που τον φώναζαν «δάσκαλο», είχε συνεργάτες τους λεγόμενους υποδιδάσκαλους. Διδάσκονταν αρχαία ελληνικά, η Γραμματική του Κων. Λάσκαρη και η Λογική του θεσσαλού Κορυδαλέα ( και τα δύο βιβλία είχαν τυπωθεί στην Βενετία). Τα «Φυσικά και Μεταφυσικά» του Αριστοτέλη διδάσκονταν από χειρόγραφο).  

Ο Ποκόκ, περίεργος, ζήτησε να παρακολουθήσει το σύστημα διδασκαλίας. Σημειώνει: «Η σχολή και οι διδάσκαλοί της θεωρούνται ως οι καλύτεροι στην Ανατολή. Φοιτούν 51 μαθητές από διάφορες χώρες. Οι περισσότεροι μένουν σε δύο μοναστήρια. Μερικοί, ωστόσο, είναι εγκατεστημένοι στην πόλη της Πάτμου».

Το γεγονός, όμως, που τον άφησε άναυδο, ήταν η καλτσοπλεκτική, μια πολύ ακμ άζουσα βιοτεχνία που μετείχαν όλες οι γυναίκες του νησιού.

Η «πατινιώτικη κάρτσα» και τα «σκαρπίνια» ή «τσουράπια» φημίζονταν για την εκλεκτή τους ποιότητα και ήταν περιζήτητα σ’ όλες τις αγορές της Μεσογείου. Ο τζουραπτζής (ο έμπορος) μοίραζε στις πλέχτρες νήμα ορισμένου βάρους και εκείνες, όταν τέλειωναν το πλέξιμο, παράδιναν κάλτσες ίσου βάρους και αμείβονταν 60 παράδες το ζευγάρι. Η ποικιλία ατελείωτη: «σκέτες κάρτσες», «τρυπάτες», «με τάκους και πλουμιά», «λουράτες», «αγκαθωτές», «αγκιναράτες», «ξινιδάτες», «κουμπάτες», «κοιλάτες», «βαγιάτες». 

Το πλέξιμο γινόταν στις «ποσπερίδες» (βεγγέρες) και στα «σκολειά της κάρτσας», ιδιότυπα σχολεία που λειτουργούσαν σε αυλές ή κατώγια. Φοιτούσαν κορίτσια φτωχά και πλούσια από την ηλικία των 5 ετών, για να μάθουν πλέξιμο και να ετοιμ΄σαουν τα προικιά τους. Κάθε Δευτέρα πλήρωναν την «κερά δασκάλα» με ένα μεταλίκι, το λεγόμενο «δευτεριάτικο». Για διασκέδαση στις πολλές ώρες ενασχόλησης (08:00-12:00 και 14:00- δύση του ήλιου) τα κορίτσια τραγουδούσαν ανάλογα με το ρυθμό της βελόνας, τον «χαβά της κάρτσας».

Δήμητρα Παπαναστασοπούλου