Ήταν τα χρόνια που ιδρύθηκε το κράτος των Ρώσων με πρωτεύουσα το Κίεβο. Υπάρχουν κάποιες ιστορικές μαρτυρίες που δείχνουν ότι υπήρχε σχέση ανάμεσα στο νέο σλαβικό κράτος με τις παραδόσεις της πόλης του Αγίου Δημητρίου. Μετά το βάπτισμα του ηγεμόνα Βλαδίμηρου και των υπηκόων του το 988, η Ρωσία έμπαινε στον κύκλο των χριστιανικών κρατών και γινόταν κοινωνός των παραδόσεών τους.

Γεγονός αναμφισβήτητο παραμένει ότι οι Θεσσαλονικείς Κύριλλος και Μεθόδιος ήταν οι πρώτοι βυζαντινοί που είχαν ιεραποστολική επαφή με την Ρωσία, με ανθρώπους σλαβικής καταγωγής, που αργότερα θα προσέδιδαν στο κράτος του Κιέβου τον σλαβικό του χαρακτήρα. Η ρωσική κοινωνία γνώρισε ταχύτατα το έργο των δύο αδελφών και το οικειοποιήθηκε.

Είναι, επίσης, γνωστό ότι ο Βλαδίμηρος θέλησε να οικοδομήσει ναό στο όνομα της Θεοτόκου, που ονομάστηκε ΤΗΣ ΔΕΚΑΤΗΣ (Dejastina), επειδή χάρισε σ’ αυτόν το ένα δέκατο της περιουσίας και των εσόδων του. Για την κατασκευή και την διακόσμηση αυτού του ναού κλήθηκαν να εργαστούν τεχνίτες από το βυζαντινό κράτος. Από τον συγκεκριμένο ναό σώζονται τα θεμέλια, που αποδεικνύουν ότι ήταν τρίκλητος με νάρθηκα, καθώς και κάποια μικρά αποσπάσματα μωσαϊκών και τοιχογραφιών. Ένα από αυτά τα αποσπάσματα,κάπως μεγαλύτερο, απεικονίζει το επάνω μέρος ενός προσώπου που ανήκει σε άγιο. Η τεχνοτροπία αυτής της νωπογραφίας μοιάζει με την τέχνη της ελληνιστικής εποχής και θυμίζει κάπως με τις προσωπογραφίες του Φαγιούμ που βρέθηκαν στην Αίγυπτο.

Σε σχέση με το απόσπασμα της προσωπογραφίας, ο διαπρεπής Ρώσος ιστορικός της βυζαντινής τέχνης Β.Ν. Λάζαρεφ εκφράζει την εξής γνώμη: «το βαθιά αρχαϊκό ύφος του αποσπάσματος με τον βαρύ τρόπο γραφής και τους απότομους σκιασμούς, μιλούν εμφανώς για το ότι αυτοί οι τεχνίτες που εργάστηκαν στον ναό της Δεκάτης δεν είχαν κληθεί από την Κωνσταντινούπολη, αλλά από άλλο καλλιτεχνικό κέντρο που είχε ροπή προς τις αρχαίες ανατολίτικες παραδόσεις».

Και το ερώτημα είναι: πώς ήταν δυνατόν ένας ναός που κτίστηκε από τεχνίτες της Κωνσταντινούπολης να διακοσμήθηκε με μια τεχνοτροπία που θύμιζε ελληνιστική τέχνη;

Πρέπει να δεχτούμε ότι οι τεχνίτες που ασχολήθηκαν με τη διακόσμηση είχαν προσκληθεί από άλλα μέρη. Έχουν διατυπωθεί πολλές γνώμες με περισσότερο ισχυρή αυτή τού ιστορικού Ν.Σύτσεφ, που έχει δεχτεί και ο Λάζαρεφ. Ο Σύτσεφ,λοιπόν, δείχνει την Θεσσαλονίκη σαν τόπο των διακοσμητών, γιατί βρίσκει ομοιότητες σε πολλά μνημεία της. Πράγματι, η Θεσσαλονίκη του 10 ου αιώνα παρουσίαζε έντονη πνευματική ζωή.

Οι πρώτοι χριστιανοί άγιοι της Ρωσίας είναι οι Βόρυς και Γκλέμπ που μαρτύρησαν το 1015. Στην Διήγηση των βίων τους αναφέρεται ότι οι άγιοι αυτοί προστατεύουν την πόλη τους και συγκρίνονται με τον Άγιο Δημήτριο. Τα σώματα των αγίων βρίσκονται στο Κίεβο, σε μια εκκλησία που χτίστηκε στο Βύσγκοροντ (Άνω Πόλη). Αυτή την νέα πόλη την έχτισε ο ηγεμόνας Γιάροσλαβ, ο επιλεγόμενος Σοφός.

Για το Βυσγκοροντ αναφέρεται ότι:

«Δεν υπάρχει παρόμοια σ’ όλο το κόσμο. Σωστά ονομάστηκε Άνω Πόλη, γιατί βρίσκεται πάνω και υπεράνω όλων των πόλεων, αναδείχτηκε στη ρωσική χώρα δεύτερη Θεσσαλονίκη, με την βοήθεια του Θεού θεραπεύουσα δωρεάν, όχι μόνο τον δικό μας λαό, αλλά προσφέρουσα σωτηρία σ’ ολόκληρη τη χώρα».

Αυτή αναφορά δείχνει ότι οι γνώσεις για την σπουδαιότητα της Θεσσαλονίκης ήταν πολύ προχωρημένες στην μορφωμένη ρωσική κοινωνία των αρχών του 11ου αιώνα. Δίκαια, βέβαια, αφού στον βυζαντινό κόσμο θεωρείται «συμβασιλεύουσα».

Στην σκιά των αιώνων” είναι το τελευταίο βιβλίο της Δήμητρας Παπαναστασοπούλου και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις “Διόπτρα”. Επίσης, από τον ίδιο εκδοτικό οίκο κυκλοφορεί και το βιβλίο “Σαν στάχυα στο χρόνο”.